مسئولان وزارت بهداشت در نشست «جلسه ستاد مرکزی هماهنگی جوانی جمعیت» مطرح کردند
نگرانی جدی درباره نرخ زاد و ولد
علیرضا رئیسی معاون وزیر بهداشت می‌گوید: اگر نرخ باروری یک استان به کمتر از ۱/۳ برسد، آن استان به «چاه جمعیتی» وارد شده است. اگر وارد چاه جمعیتی شویم، خروج از آن بسیار سخت است. به طور مثال، استان گیلان، مازندران و البرز در چاه جمعیتی قرار دارند. جمعیت برخی استان‌های کشور مانند فارس و زنجان نیر تثبیت شده است.
گروه جامعه: وضعیت فعلی جمعیت کشور و نرخ باروری حالا مدت‌هاست که به یک نگرانی اصلی برای مسئولان، به‌ویژه مسئولان وزارت بهداشت تبدیل شده است. بعد از تصویب و اجرای قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت و با در نظر گرفتن ردیف بودجه‌های اجرایی مختلف، به نظر می‌رسد این قانون هنوز به موفقیتی که تدوین‌کنندگانش در نظر داشتند، نرسیده است.
برگزاری نشست‌های مختلف کارشناسی در این باره، گواه همین موضوع است؛ نمونه‌اش نشست «جلسه ستاد مرکزی هماهنگی جوانی جمعیت» که دیروز برگزار شد و از وزیر بهداشت تا معاونانش و دیگر کارشناسان، از نگرانی‌شان در این باره گفتند.
محمدرضا ظفرقندی، وزیر بهداشت یکی از سخنرانان این نشست بود و بر موج‌سازی اجرای قانون جوانی جمعیت و افزایش فرزندآوری تاکید کرد. او گفت که موضوع جوانی جمعیت، یک تکلیف ملی است و تمام دستگاه‌های کشور باید به این موضوع توجه کنند: «موضوع جوانی جمعیت نباید فقط یک تکلیف درنظر گرفته شود بلکه باید نتیجه‌بخش باشد. نگاه به موضوع جوانی جمعیت باید یک نگاه ملی باشد و فقط به وزارت بهداشت محدود نشود. اگر خواهان تحقق اهداف خود در زمینه جوانی جمعیت هستیم، باید در زمینه جوانی جمعیت موج‌سازی کنیم.»
ظفرقندی با اشاره به حوادث ترافیکی و میزان مرگومیر ناشی از حوادث ترافیکی، ادامه داد: «سالانه بیست هزار نفر، جان خود را در حوادث ترافیکی از دست می‌دهند که اغلب آنها جوان هستند. مسائلی مانند وضعیت ایمنی راه‌ها و خودروها باید در کانون توجه قرار گیرد؛ چراکه میزان مرگومیر حوادث ترافیکی از اهمیت این موضوع حکایت می‌کند.»
او حتی از برگزاری جلسات اقناعی در خوابگاه‌ها در زمینه جوانی جمعیت گفت؛ اینکه جلسات اقناعی چهره به چهره با دانشجویان در زمینه جوانی جمعیت باید در خوابگاه‌های دانشجویی برگزار شود. ظفرقندی با اشاره به نقش بهورزان و ماماها در زمینه جوانی جمعیت هم گفت: «اگر مشوق برای این گروه‌ها در نظر گرفته شود، در زمینه جوانی جمعیت می‌توانند اثرگذار باشند.»
خطر پیشی گرفتن آمار «مرگ» بر میزان «تولد»
مهمترین نگرانی را اما دیروز علیرضا رئیسی، معاون بهداشت وزیر بهداشت مطرح کرد؛ او گفت که اگر میزان تولد سالانه را از میزان مرگومیر بکاهیم، سالانه حدود ۵۸۰هزار نفر به جمعیت کشور اضافه می‌شود و اگر با نرخ ولادت فعلی پیش‌رویم، میزان مرگومیر کشور بر میزان تولد پیشی می‌گیرد: «بر این باور هستم که موضوع جوانی جمعیت می‌بایست جزو اولویت‌های کشور باشد. موضوع جوانی جمعیت را به عنوان اولویت اول وزارت بهداشت به دانشگاه‌های علوم‌پزشکی کشور ابلاغ کرده‌ایم.»
او با بیان اینکه ایران سومین کشور پرجمعیت در منطقه است، گفت که آمار و ارقام بیانگر این است که ایران، نهمین کشور پرجمعیت آسیا و هجدهمین کشور پرجمعیت دنیا است. اگر رشد جمعیت بسیار زیاد باشد و با نرخ 5/2 انجام شود، جمعیت کشور به ۱۱۶ میلیون نفر در سال ۱۴۲۰ می‌رسد.
معاون بهداشت وزارت بهداشت ادامه داد: «اگر رشد جمعیت کشور متوسط و با نرخ یک باشد، جمعیت کشور در سال ۱۴۲۰ به ۱۰۰ میلیون نفر می‌رسد. همچنین اگر رشد جمعیت با نرخ پایین باشد، در سال ۱۴۲۰ به ۸۶ میلیون نفر می‌رسد.»
رئیسی با بیان اینکه موضوع جوانی جمعیت می‌بایست به اولویت اول کشور تبدیل شود، گفت:«اگر اقدامات مداخله‌ای در ارتباط با جمعیت نداشته باشیم جمعیت کشور به کمتر از ۵۰ میلیون نفر در سال ۱۴۸۰ می‌رسد. رئیسی این را هم گفت که سالمندان ۱۱ درصد از جمعیت کشور را تشکیل می‌دهند: «بررسی‌ها بیانگر این است که جمعیت سالمندان کشور در سال ۱۴۳۰ به ۲۶ درصد می‌رسد.»
معاون بهداشت وزارت بهداشت با بیان اینکه نرخ باروری کشور از دهه ۶۰ تا به امروز کاهش یافته، گفت: «آمار و ارقام بیانگر این است که نرخ باروری کشور در سال ۶۵ معادل 6/3 بوده که در حال حاضر معادل 1/65 است.» او درباره «نرخ جایگزینی» گفت: «منظور از نرخ جایگزینی این است که جمعیت کشور ثابت باشد و اگر خواهان ثابت بودن جمعیت با شرایط کنونی هستیم نرخ باروری کشور باید 2/1 باشد. اگر نرخ جمعیت استان‌ها کمتر از 1/5 باشد، آن استان در «چاله جمعیتی» قرار دارد. بررسی‌ها بیانگر این است که استان اصفهان در چاله جمعیتی قرار دارد.»
معاون بهداشت وزارت بهداشت ادامه داد: «اگر نرخ باروری یک استان به کمتر از 1/3 برسد، آن استان به «چاه جمعیتی» وارد شده است. اگر وارد چاه جمعیتی شویم، خروج از آن بسیار سخت است. به طور مثال، استان گیلان، مازندران و البرز در چاه جمعیتی قرار دارند. جمعیت برخی استان‌های کشور مانند فارس و زنجان نیر تثبیت شده است.»
او با بیان اینکه کشورهای دنیا از راهکارهای مختلف برای خروج از چاه جمعیتی بهره می‌برند، گفت: «کشورها از مهاجرت برای خروج از چاه جمعیتی استفاده می‌کنند. مهاجرت به دو روش «مخلوط» و «محلول» انجام می‌شود. منظور از مهاجرت مخلوط این است که مهاجران با شهروندان کشور میزبان ترکیب نمی‌شوند و این روش برای افزایش جمعیت مناسب نیست. همچنین منظور از مهاجرت محلول این است که مهاجران با شهروندان کشور میزبان ترکیب شوند.»
معاون بهداشت وزارت بهداشت درباره تولد فرزند سوم تا پنجم هم گفت: «درصد ولادت‌های ثبت‌شده در کشور بر حسب تولد فرزند سوم تا پنجم و بیشتر، در سه سال گذشته افزایش یافته است و در این زمینه توفیق داشته‌ایم. موضوع مهم و اساسی این است که موضوع تولد فرزند اول به دوم و سوم در کانون توجه قرار گیرد.»
رئیسی دیروز نگرانی دیگری هم داشت؛ درباره فاصله زمانی ازدواج تا زمان تولد فرزند اول: «فاصله ازدواج تا تولد فرزند اول حدود 5/5 سال است. همچنین سن ازدواج به‌ویژه در افراد تحصیل‌کرده افزایش یافته؛ به نحوی که میانگین سن ازدواج مردان به بیش از ۳۰ سال رسیده و میانگین سن ازدواج زنان ۲۷ سال است. با توجه به اینکه فاصله زمان ازدواج تا زمان تولد فرزند اول زیاد است، فرصت زمان مناسب برای باروری را با توجه به «میانگین سن ازدواج»، «وضعیت فیزیولوژی» و «فاصله زمانی ازدواج و تولد فرزند اول» از دست می‌دهیم. تعداد متولدهای کشور در سال ۱۳۹۰ معادل یک میلیون و ۳۸۲هزار نفر بود که این تعداد به یک میلیون و ۵۷هزار و ۹۵۹نفر در سال ۱۴۰۲ رسیده است.»
او درباره قانون «جوانی جمعیت و حمایت از خانواده» هم گفت: «قانون جوانی جمعیت، ۷۳ ماده، ۸۱ تبصره و ۲۳۶ تبصره دارد که ۵۹ درصد این موارد بر عهده وزارت بهداشت است. ۴۳ ماده، ۲۷ تبصره و ۹۷ حکم بر عهده وزارت بهداشت است که از این تعداد، ۲۰ ماده، ۱۵ تبصره و ۳۲ حکم برعهده معاونت بهداشت وزارتخانه است.»
رئیسی درباره وظایف سایر معاونت‌ها و دفاتر وزارت بهداشت در ارتباط با قانون جوانی جمعیت توضیح داد: «معاون درمان با ۱۳ ماده، معاون آموزش با ۱۰ ماده، معاون توسعه با ۹ ماده، آمار و فناوری و اطلاعات با ۹ ماده، فرهنگی و دانشجویی با ۶ ماده، پرستاری با ۵ ماده، شورای عالی بیمه با ۵ ماده، غذا و دارو با ۳ ماده، تحقیقات با ۲ ماده، اطلاع‌رسانی و روابط عمومی با ۲ ماده، طب ایرانی با ۲ ماده و صندوق رفاه دانشجویی با یک ماده نیز وظایفی برعهده دارند. تمام معاونت‌های وزارت بهداشت برحسب دستور مقام عالی وزارت در ارتباط با جوانی جمعیت به پای کارآمده‌اند. به‌طور مثال، یکی از سنجه‌هایی که معاونت درمان برای اعتباربخشی بیمارستان‌ها در نظر گرفته کاهش میزان سزارین است.»
کاهش نرخ باروری در چند استان
صابر جباری، رئیس مرکز جوانی جمعیت، سلامت خانواده و مدارس وزارت بهداشت یکی دیگر از سخنرانان این نشست بود. او به آخرین وضعیت نرخ باروری در کشور، از افزایش نرخ باروری در ۱۵ استان و درعین حال کاهش این نرخ در چندین استان دیگر خبر داد. صابری این را هم گفت که وزارت بهداشت دولت چهاردهم، موضوع جوانی جمعیت را اولویت اول و همیشگی خود قلمداد کرده است.
او درباره آخرین وضعیت نرخ باروری در کشور گفت: «آخرین آمار و ارقام بیانگر این است که نرخ باروری در ۱۵ استان کشور در سال ۱۴۰۲ افزایشی بوده و سه استان کشور نیز رشد ثابتی داشتهاند. نرخ سایر استان‌های کشور نیز کاهشی بوده است.»
رئیس مرکز جوانی جمعیت، سلامت خانواده و مدارس وزارت بهداشت ادامه داد: «بررسی نرخ باروری استان‌های کشور بیانگر این است که میل به باروری در کشور تغییر کرده است. اگر تمام دستگاه‌ها و مردم در خصوص جوانی جمعیت به پای کار آیند، نرخ رشد باروری تثبیت شده جمعیت می‌تواند افزایش یابد. در حال حاضر، نرخ باروری کشور 1/6 است و این عدد می‌تواند افزایش یابد. نرخ جانشینی مدنظر برنامه هفتم توسعه، 5/2 است و در نظر داریم به این عدد دست‌یابیم.»
جباری درباره استان‌هایی که نرخ باروری افزایشی داشتهاند، توضیح داد: «نرخ باروری استان‌های هرمزگان، خراسان جنوبی، خوزستان، یزد، گلستان، کرمان، خراسان شمالی، قم، چهارمحال بختیاری، بوشهر، کهگیلویه و بویراحمد، لرستان، قزوین، سمنان و اصفهان افزایشی است. با توجه به اینکه دو استان اصفهان و سمنان جزء استان‌های صنعتی کشور هستند، افزایش نرخ باروری در این استان‌ها جلب توجه می‌کند.»
او با بیان اینکه نرخ باروری در سه استان کشور در سال گذشته تثبیتی است، گفت:«۳ استان زنجان، همدان و فارس نیز تثبیت نرخ باروری را تجربه کرده‌اند. استان‌هایی که نرخ تثبیت‌شده را تجربه کرده‌اند جزو استان‌های بزرگ ایران هستند که یک موضوع قابل توجه است.»
رئیس مرکز جوانی جمعیت، سلامت خانواده و مدارس وزارت بهداشت ادامه داد: «استان‌های سیستان و بلوچستان، خراسان رضوی، تهران، آذربایجان غربی، آذربایجان شرقی، اردبیل، کردستان، ایلام، کرمانشاه، مازندران، البرز، مرکزی و گیلان نیز روند کاهشی نرخ باروری را در سال گذشته تجربه کرده‌اند. استان‌های گیلان، البرز، مازندران، تهران و مرکزی که جزو استان‌های سالخورده کشور هستند، بنابراین توجه به کاهش نرخ باروری در این استان‌ها بسیار مهم است و باید تلاش کنند در سیاه‌چاله جمعیتی قرار نگیرند.»
او در پاسخ به پرسشی درباره اقدامات وزارت بهداشت در خصوص جوانی جمعیت در استان‌های سالخورده گفت: «با توجه به چالش‌های جوانی جمعیت تلاش کرده‌ایم که برنامه‌های مفصلی با در نظر گرفتن زیست‌بوم هر استان داشته باشیم. این استان‌ها می‌باید تمام چالش‌های مرتبط با جوانی جمعیت مانند ازدواج را در کانون توجه قرار دهند.»
جباری ادامه داد: «متاسفانه سن ازدواج در استان‌های سالمند کشور بسیار زیاد است؛ اقدامات باید به نحوی باشد که سن ازدواج در این استان‌ها کاهش یابد و زوج‌ها در دو سال نخست ازدواج نسبت به فرزندآوری اقدام کنند تا به ناباروری اولیه مبتلا نشوند. همچنین بررسی‌ها بیانگر این است که مدت زمان ازدواج تا تولد فرزند اول در این استان‌ها بسیار زیاد است.»
رئیس مرکز جوانی جمعیت، سلامت خانواده و مدارس وزارت بهداشت با بیان اینکه درمان ناباروری اولیه در استان‌های سالمند کشور در کانون توجه قرار گرفته، گفت: «موضوع درمان ناباروری به ویژه درمان ناباروری اولیه در استان‌های سالمند کشور در کانون توجه قرار دارد و همچنین اقداماتی برای پیشگیری از سقط جنین انجام داده‌ایم.»
او با بیان اینکه توجه به مسائل بومی در استان‌هایی که نرخ باروری آنها کاهش یافته بسیار اهمیت دارد، ادامه داد: «اقدامات فرهنگی در استان‌هایی که نرخ باروری آنها کاهش یافته باید در کانون توجه قرار گیرد. اقداماتی در زمینه فرهنگی و بومی انجام شده و وزارت بهداشت نیز اقداماتی در زمینه افزایش نرخ باروری در استان‌های سالمند و استان‌هایی که کاهش نرخ باروری داشتهاند، انجام داده است. اگرچه این استان‌ها با مشکلات فراوانی در خصوص جوانی جمعیت روبه‌رو هستند اما وزارت بهداشت از این استان‌ها حمایت می‌کند.»
جباری در پاسخ به پرسشی درباره دلایل کاهش نرخ باروری در استان سیستان و بلوچستان گفت: «گزارش این موضوع هنوز واصل نشده و بررسی چرایی این موضوع به زمان نیاز دارد. اگر قوانین مربوط به جوانی جمعیت و ارائه تسهیلات به خوبی ارائه شود، به نتایج خوبی در زمینه فرزندآوری دست می‌یابیم.»
رئیس مرکز جوانی جمعیت، سلامت خانواده و مدارس وزارت بهداشت درباره اقدامات وزارت بهداشت به منظور کاهش عمل سزارین و افزایش زایمان طبیعی هم گفت: «سیاست‌های ترویجی زایمان طبیعی در سال جاری به دانشگاه‌های علوم پزشکی کشور ابلاغ شده است. همچنین موضوع رضایت‌سنجی مادران در بلوک‌های زایمان در حال انجام است که بخشی از پرداخت کارانه کارکنان بلوک‌های زایمان مشمول رضایت مادران می‌شود. موضوع رضایت‌سنجی مادران به موضوع تکریم آنها کمک می‌کند.»
او با بیان اینکه کاهش عمل‌های سزارین در اعتباربخشی بیمارستان‌ها نقش دارد، ادامه داد: «معاونت درمان وزارت بهداشت در زمینه اعتباربخشی مراکز درمانی به موضوع کاهش سزارین توجه می‌کند و این موضوع به تمام دانشگاه‌های علوم پزشکی کشور ابلاغ شده و در حال بررسی است. موضوع زایمان‌های بدون درد نیز در کانون توجه وزارت بهداشت قرارگرفته و در نظر داریم که تعداد زایمان‌های بدون درد را افزایش دهیم تا زنان بتوانند زایمان را با خیال راحت‌تری سپری کنند. همچنین کلاس‌های مربوط به زایمان را افزایش داده‌ایم تا مادران با دلهره کمتری وارد بلوک‌های زایمان شوند.»
رئیس مرکز جوانی جمعیت، سلامت خانواده و مدارس وزارت بهداشت با بیان اینکه فرهنگ سازی در زمینه زایمان طبیعی از اهمیت فراوانی برخوردار است، گفت: «رسانه‌ها می‌توانند در زمینه ترویج زایمان طبیعی بسیار اثرگذار باشند. برخی مادران ترجیح می‌دهند که فرزند خود را در تاریخ مشخص یا یک تاریخ رند به دنیا آورند.
معاونت درمان وزارت بهداشت به این موضوع ورود کرده و به دانشگاه‌های علوم پزشکی ابلاغ کرده است که موضوع تولد نوزادان در تاریخ رُند یا یک تاریخ مشخص خودخواسته را به کمترین میزان ممکن برسانند و این موضوع در اعتباربخشی بیمارستان‌ها اثرگذار است.»
جباری در پاسخ به پرسشی مبنی بر آمار زایمان طبیعی گفت: «میزان نرخ سزارین کشور حدود ۵۴ تا ۵۶ درصد است. متاسفانه میزان نرخ سزارین کشور کاهش پیدا نکرده و به همین دلیل وزارت بهداشت در نظر دارد که بر کاهش نرخ سزارین در تولد اول (شکم اول) متمرکز شود. سزارین شکم اول سبب عمل‌های سزارین بعدی است.»
او در پاسخ به این پرسش هم درباره تسهیلات زایمان برای زنان شاغل گفت: «تسهیلات خوبی در خصوص زایمان برای زنان شاغل در نظر گرفته شده، به طور مثال،مرخصی زایمان تا ۹ ماه برای یک قلو و ۱۲ ماه برای دوقلو با پرداخت حقوق در جریان است. کاهش نوبت شب کاری و دورکاری از تسهیلاتی است که برای زنان شاغل در دانشگاه‌های علوم پزشکی کشور در نظر گرفته شده اما این موضوع شامل کارکنان بالینی نمی‌شود. منشور کرامت مادری برای تمام زنان نوشته شده و در حال اجرا است.»
رئیس مرکز جوانی جمعیت، سلامت خانواده و مدارس وزارت بهداشت با بیان اینکه جامعه نظام بهداشتی کشور حدود ۶۰۰ هزار نفر هستند، گفت که بسته‌های تشویقی برای کسانی که از خانواده سلامت کشور ازدواج می‌کنند یا صاحب فرزند می‌شوند، در نظر گرفته شده است.
