«هم‌میهن» پرونده بوستان‌های در معرض خطر ساختوساز در تهران را بررسی کرد
حصارهای غیرقانونی
خبر حصارکشی در پارک قیطریه تهران، یکی از بزرگترین و قدیمی‌ترین بوستان‌های عمومی شهر در یک‌ماه گذشته بازخوردهای گسترده‌ای در رسانه‌ها داشت و واکنش‌های زیادی به آن شد. حصارکشی در پارک قیطریه برای ساختوساز که به گفته شورای شهر با هدف ساخت مسجد انجام شد، در شرایطی رخ داد که افزایش سرانه فضای سبز پایتخت، یکی از مهم‌ترین تبلیغات مدیریت شهری فعلی است و به صورت مداوم روی آن تاکید می‌کند.
این موضوع اما آنقدر گسترده شد که شورای شهر هم به آن واکنش نشان داد و وعده داد که به‌زودی این تخلف پیگیری و حصارها برچیده می‌شود. مهم‌ترین نگرانی اهالی این منطقه، قطع درختان و ساخت مسجد یا پاساژ در محیطی بود که ساختوساز در آن ممنوع است و می‌تواند به فضای این بوستان مهم شهر تهران آسیب برساند. بررسی‌های میدانی هم‌میهن نشان می‌دهد که اطراف این حصار، تابلویی درباره مالک و مجری پروژه وجود ندارد و خبری از قطع درخت و گودبرداری نیست. ساکنان این محدوده به هم‌میهن می‌گویند: «ما هنوز متوجه نشده‌ایم، ماجرای ساخت مسجد یا پاساژ چیست؟ قیطریه یکی از مذهبی‌ترین مناطق شمال تهران است و پر از مسجد، امامزاده و حوزه علمیه است. در 300متری این پارک سه‌مسجد و امامزاده قرار دارد و لزومی ندارد مسجد دیگری در این محدوده ساخته شود. در همین منطقه هم سه پاساژ وجود دارد و دیگر نیازی به پاساژ جدید نیست.»
پس از واکنش اعضای شورای شهر، همه‌چیز متوقف شد. پیش‌ازاین ناصر امانی، عضو شورای شهر تهران در واکنش به حصارکشی در این پارک گفته بود: «در آستانه هفته منابع طبیعی و روز درختکاری، خبری منتشر شد که قسمتی از بوستان قیطریه حصارکشی شده و قصد جابه‌جایی درختان و ساختوساز در آن بخش بوستان، مطرح شده بود. حدود ۱۵۰۰ مترمربع از ضلع شمالی بوستان، حصارکشی شده و داخل محوطه هنوز فعل و انفعالی صورت نگرفته؛ نه درختی قطع شده، نه جابه‌جا شده و نه حتی گودبرداری شده است. فقط حصارکشی شده است.» امانی این را هم گفته بود که :«ساختوساز در بوستان‌ها به‌جز در حد خدمات ضروری مثل سرویس‌های بهداشتی و نمازخانه ممنوع است، ازسوی‌دیگر بوستان‌ها پهنه G به‌شمار می‌روند و تغییر کاربری پهنه بدون مصوبه مراجع قانونی، ممنوع است. ضمن اینکه فاصله ۳۰۰ تا ۵۰۰ متری همین بوستان، مسجد هست و اگر کسی بخواهد نماز بخواند هیچ مشکلی برای ادای فریضه نماز ندارد. در محوطه‌ای که دور آن حصار کشیده‌اند ۱۵ تا ۱۸ درخت ارزشمند با قطر چند‌ده سانتی‌متری و قدیمی وجود دارد که امکان جابه‌جایی آنها حتی در فصل مناسب هم نیست. علاوه بر ده‌ها اصله درخت دیگر و پوشش گیاهی، محوطه را پوشش داده‌اند که باید از آنها مراقبت شود. ضمن تشکر از شهرداری تهران برای توقف عملیات اجرایی، تذکر می‌دهم که در اسرع‌وقت حصارهای نصب‌شده را هم جمع کنند و ساختمان قدیمی سرویس بهداشتی این بوستان را نوسازی کرده تا مردم بتوانند از آن استفاده کنند. امیدوارم این توقف، ادامه پیدا کند.» به گفته این عضو شورای شهر تهران، یک خیر، مبلغی را نذر ساخت مسجد کرده و فرزندانش در تلاش برای ادای نذر پدر، تعامل و رایزنی‌هایی با مسئولان مرتبط داشتند، هرچند مشخص نیست با چه منظوری، این قسمت از پارک قیطریه را انتخاب کردند که البته خلاف قانون و مصوبات شورای شهر تهران است.
بااین‌حال اما پرونده احتمال تخلف در بوستان‌های عمومی و پهنه‌های سبز تهران، همچنان باز است. هم‌میهن در گفت‌وگو با کارشناسان حوزه شهری، عملکرد شورای شهر و شهرداری را درباره حفظ این فضاها بررسی کرد.
پروژه حصارکشی تعطیل می‌شود
پیگیری‌های هم‌میهن از اعضای شورای شهر نشان می‌دهد که پروژه بوستان قیطریه به‌زودی تعطیل می‌شود. مهدی عباسی، رئیس کمیسیون عمران و شهرسازی شورای شهر تهران درباره آخرین وضعیت پیگیری این موضوع ازسوی شورا به هم‌میهن توضیح می‌دهد: «مجوز حصارکشی در پارک قیطریه از طرف شورایی مستقر در معاونت شهرسازی شهرداری تهران صادر شده و درحال‌حاضر هم جلوی آن گرفته شده است؛ چون اساساً جانمایی چنین سازه‌ای در این‌محدوده اشتباه است و قطعاً در شورای شهر با دقت موضوع را دنبال می‌کنیم و امیدواریم جلوی این پروژه را بگیریم.» او ادامه می‌دهد: «فضای سبز برای شهر تهران بسیار باارزش است و نباید اجازه دهیم، آسیب ببیند. قطعاً در این شهر به سرانه‌های دیگری مانند فضای سبز نیاز داریم، اما جانمایی آنها نباید در تعارض با هم قرار گیرد. وقتی آنها را در تعارض با هم قرار می‌دهیم، نشان می‌دهد که به مسائل حوزه شهری و عقاید و احکام اسلامی مسلط نیستیم، درنتیجه تصمیمات اشتباه می‌گیریم و التهاب اجتماعی ایجاد می‌کنیم.»
عباسی درباره مجوز قطع درختان این محدوده حصارکشی شده در پارک قیطریه هم می‌گوید: «در سازمان بوستان‌ها مجوزی برای جابه‌جایی 3درخت در این محوطه صادر شده، اما این‌عدد با تعداد درختانی که در منطقه قرار می‌گیرند و ممکن است جابه‌جا شوند، تفاوت دارد؛ به‌همین‌دلیل به‌نظر می‌رسد، اعضای کمیسیون مربوطه در سازمان پارک‌ها هم قطعاً در این موضوع تجدیدنظر کنند.»
به گفته رئیس کمیسیون عمران و شهرسازی شورای شهر، این حصار احتمالاً برای ساخت یک ساختمان فرهنگی ایجاد شده، اما باتوجه به اینکه هنوز پروانه‌ای برای آن صادر نشده، اطلاعات بیشتری درباره آن وجود ندارد و پروژه فعلاً تا ساخت یک حصار کارگاهی پیش رفته است. او تاکید می‌کند که از نظر شورای شهر، ساخت پروژه‌هایی قابل‌قبول است که کد پروژه آنها در بودجه سالانه اعتبار داشته باشد، اما این پروژه هیچ اعتباری در میان پروژه‌های شهرداری ندارد: «با ورود دادستانی و شورا و متوقف‌شدن پروژه، بعید می‌دانم ساختمانی در این محدوده ساخته شود و قطعاً این پروژه متوقف خواهد شد.»
پیشنهاد ساخت مسجد در دوره‌های قبلی شهرداری
پیشنهاد ساخت مسجد در بوستان قیطریه، در دوره‌های قبلی شهرداری هم مطرح شده، اما به نتیجه نرسیده است. عبدالرضا گلپایگانی، معاون سابق معماری و شهرسازی شهرداری تهران دراین‌باره به هم‌میهن می‌گوید: «ساخت مسجد یا هر ساختمان دیگری در این فضا، مطابق ضوابط شهرسازی نیست. در بوستان‌هایی با مجوز ساخت، تنها می‌توان در یک میزان مشخص- حدود 7 درصد ـ ساختوساز انجام داد. این میزان هم باید به تصویب کمیسیون ماده پنج برسد تا مجوز ساختوساز یک پروژه فرهنگی صادر شود. در دوره فعالیت ما، بحث ساخت مسجد در پارک قیطریه مطرح شد، ولی با آن مخالفت شد و دیگر پیگیری نشد.»
بوستان‌های تهران همیشه در خطرند
مجوز ساختوساز در بوستان‌های عمومی باید ازسوی معاونت معماری و شهرسازی شهرداری صادر شود و ساختوساز در پارک‌ها نیز دسته‌بندی و پهنه‌بندی خاصی دارد؛ مناطق حفاظت‌شده مانند پارک‌ها و فضای سبز، کاربری «جی» دارند؛ یعنی نباید در آنها ساختوساز انجام شود. نوعی دسته‌بندی دیگر هم به‌نام «جی 21» وجود دارد که به‌معنی حفاظت مطلق است و پارک‌ها هم در همین دسته‌بندی قرار می‌گیرند. به‌همین‌دلیل در این فضا هیچ ساختمانی اجازه ساخته‌شدن ندارد و تنها سازه‌ای مانند سرویس بهداشتی و کیوسک نگهبانی می‌تواند مجوز ساخت بگیرد. کارشناسان حوزه شهری به هم‌میهن می‌گویند، ساختار فعلی مدیریت شهری باعث می‌شود که تهران همیشه در معرض این خطر قرار داشته باشد.
خبر ساختوساز در بوستان‌های تهران و برنامه شهرداری برای این موضوع، تازه نیست و می‌توان آن را در هر دوره‌ای از مدیریت شهری تهران پیگیری کرد. آخرین موارد آن را در دوره اخیر هم می‌بینیم. زمستان 1400 علیرضا زاکانی، شهردار تهران، در صحن شورای شهر تهران و در زمان ارائه اولین بودجه دوران فعالیت خود، به ۴۴هزار هکتار فضای سبز پیرامونی شهر اشاره کرده و گفته بود که در ۹پهنه آن برای بارگذاری مجوز وجود دارد. به گفته او: «اگر در 8 بوستان پیرامونی مجوز ساختوساز داده شده و باید درصدها را بارگذاری کنیم تا برای مثال ۵ هتل ۵ تا ۷ ستاره بسازیم، در گام اول روی 5 پهنه دیگر مطالعه انجام دادیم و برای 5 پهنه دیگر بارگذاری می‌کنیم که بتوانیم هتل‌های پنج‌ستاره و مجتمع‌های بزرگ تاسیس کنیم که هم مجوز دارد، هم مردم و گردشگران بتوانند به‌نحو احسن از آن استفاده کنند.» طبق گفته‌های زاکانی، در همان سال شهرداری در 8 نقطه بوستان‌های جنگلی، مجوز‌هایی برای ارائه خدمات گردشگری دریافت کرده بود.
زاکانی تیرماه امسال هم دوباره به این موضوع اشاره کرده و گفته بود که حدود ۴۰۰ هزار میلیارد تومان پروژه مشارکتی در شهرداری تهران تعریف شده است که بخشی از آنها ساخت ۷ تا ۸ هتل ۵ تا ۷ ستاره است. بااین‌حال چندی‌پیش یونس بابایی، رئیس سابق اداره جنگل‌داری منابع‌طبیعی و آبخیزداری استان تهران اعلام کرد که تا سال ۱۴۰۰، مدیریت 8 پارک به شهرداری تهران واگذار شد و باید در قالب برنامه مدونی که به تصویب سازمان جنگل‌ها رسیده است، فعالیت کنند: «این پارک‌ها کوهسار، تلو، سوهانک، چیتگر، لویزان و سرخه‌حصار بوده‌اند. ما در دستورالعمل‌ها چیزی به‌نام هتل نداشتیم و اگر هم سازه‌ای باشد، سازه سبک است. البته که برای انتفاع قضیه باید یکسری پروژه تعریف شود که توجیه اقتصادی برای شهرداری داشته باشد و اینگونه نیست که شهرداری هیچ فعالیتی نداشته باشد. اما باید در چارچوب قوانین جلو برود.» او می‌گوید که در هیچ‌کدام از پارک‌هایی که نام برده، کاربری تحت‌عنوان هتل تعریف نشده است.
بررسی قوانین مربوط به ساختوساز در بوستان‌های پایتخت نشان می‌دهد که دست شهرداری‌های مناطق به صورت قانونی دراین‌زمینه بسته است، اما با وجود این قوانین، این تخلفات در دوره‌های مختلف مدیریت شهری تهران صورت گرفته است. مثلاً 11 سال از تصویب قوانین مربوط به ساختوساز در بوستان‌های تهران می‌گذرد. سال 1391 بود که «طرح ممنوعیت احداث ابنیه در عرصه بوستان‌ها و فضای سبز» در شورای وقت تهران به تصویب رسید. طبق این مصوبه، احداث ابنیه در فضای بوستان‌ها و فضای سبز شهر تهران تا سقف مساحت 10 هزار مترمربع و برای بوستان‌های منطقه‌ای با مساحت 10 هزار تا ۳۰ هزار مترمربع، احداث هرگونه ابنیه جز نمازخانه، سرویس بهداشتی، کتابخانه و پست‌های برق، ممنوع شده بود. علاوه بر این، برای بوستان‌های بالای ۳۰ هزار مترمربع، احداث ابنیه را منوط به تایید و نظارت کمیسیون فنی مستقر در سازمان پارک‌ها و فضای سبز شهر تهران کرده است.
سرانه فضای سبز تهران در حالی به‌عنوان یکی از سرانه‌های مطلوب در ایران ارزیابی می‌شود که در مقایسه با استانداردهای جهانی، وضعیت چندان خوبی ندارد. استاندارد عنوان‌شده ازسوی محیط‌زیست سازمان ملل‌متحد برای سرانه فضای سبز شهری بین ۲۰ تا ۲۵ مترمربع برای هر نفر در نظر گرفته شده است. آخرین وضعیت این سرانه ازسوی معاون شهردار تهران اعلام شده است. مجید باقری، معاون برنامه‌ریزی، توسعه سرمایه انسانی و امور شورای شهرداری تهران اوایل امسال اعلام کرده بود که ۱۵۰۰ هکتار به کمربند سبز تهران اضافه شده و شاخص سرانه فضای سبز که باید به‌ازای هر فرد ۱۰ مترمربع باشد، به 7/16مترمربع رسید.
آرش میلانی، عضو شورای شهر پنجم، با اشاره به عملکرد شورای شهر فعلی درباره پیگیری حفاظت از باغات و پهنه‌های سبز و بوستان‌های عمومی شهر تهران، به هم‌میهن می‌گوید: قبل از اینکه شورای فعلی تشکیل شود، وعده داده شده بود که به حقوق مکتسبه صاحبان باغات رسیدگی شود. این موضوع دو سال پی در پی و حتی اوایل سال جاری هم در دستور کار شورا بود. جامعه مدنی هم به آن واکنش نشان داد و باعث شد که این لایحه متوقف شد. شورای ششم به‌طور مشخص وعده داده بود که لایحه‌ای جایگزین ارائه می‌دهد و نقایص این لایحه را برطرف می‌کند، اما هنوز خبری درباره این موضوع نشنیده‌ایم.
او به بخشنامه پاییز امسال شهرداری درباره امکان دریافت مجوز برای ساخت‌ساز بالقوه در 460 باغ هم اشاره کرد و گفت: این شورا تذکر داده بود که این پرونده متوقف می‌شود، اما هنوز گزارش اطمینان‌بخشی در این خصوص ارائه نشده است که نشان دهد همچنان این موضوع مورد پایش قرار دارد یا خیر؟ علاوه بر آن قرار بود برای تکمیل طرح خانه باغ از کاربری‌های سازگار با باغات حمایت ویژه شود و چرخه کسب و کار اقتصاد سبز هم به راه بیفتد، اما هنوز خبرهایی درباره عملیاتی شدن آن نشنیده‌ایم.
میلانی حصارکشی در پارک قیطریه را یک شگفتی درخصوص تعرض به فضاهای عمومی شهر تهران دانست و گفت: در دوره‌های قبلی شورا که بحث ساختوساز در پارک‌های عمومی شهر مطرح شد، مصوبه‌ای به تصویب رسید که به‌هیچ‌عنوان اجاره تغییر کاربری در پارک‌ها داده نشود، اما در این دوره شاهد روندی رو به عقب هستیم. این موضوع نشانه خوبی برای سازمان بوستان‌ها نیست. چطور این سازمان اجازه داده که این ماجرا رخ دهد؟ این روند در مشاعات سبز تهران نگران‌کننده است.
او اضافه می‌کند: پیشنهاد من به اعضای شورای ششم این است که یک ارزیابی سریع و میدانی در بوستان‌های تهران انجام دهند تا وضعیت تغییرات کاربری آنها را بررسی کنند تا مشخص شود آیا واقعاً در پارک‌های دیگر نیز این اتفاقات رخ می‌دهد یا خیر؟
او به مواردی مانند باغ ملی گیاه‌شناسی هم اشاره کرد و گفت: چرا هنوز فضای سبز بوستان ولایت تکمیل نشده است؟ طرحی در شورای پنجم مطرح شد که طبق آن در این پارک، بوستان اکولوژیک ایجاد شود، اما هنوز پیگیری نشده است. در واقع تمام پهنه‌های سبز تهران در معرض تهدیدات حاصل از سوداگری مسکن قرار دارند و شاید بتوان گفت که رو به افزایش است.
عضو شورای پنجم توضیح می‌دهد که چرا پهنه‌های سبز تهران بیشتر در معرض خطر است: «این موضوع را با توجه به متغیرهای کلان شهر تهران می‌توان بررسی کرد. شهرفروشی همچنان برای شهرداری منبع درآمد است و تقاضای زیادی را متوجه پهنه‌های سبز عمومی می‌کند. متخصصان شهری می‌گویند سرانه‌های خدماتی که کمیسیون ماده پنج برای تغییر کاربری‌ها در نظر گرفته، پایین در نظر گرفته شده؛ چون می‌خواهند حداکثر مجوز ساختوساز به آنها داده شود. به دلیل کمبود مسکن در شهر تهران، فشار سوداگرانه زیادی روی عرصه‌های عمومی باقی‌مانده وجود دارد. باید عرصه‌های عمومی شهر را در برابر هجوم ساختوساز تاب‌آور کنیم. راهکار آن هم برنامه‌ریزی دقیق و در زمان مناسب است؛ چون تقاضای شدید ساخت مسکن به صورت دائم به ساختارهای مختلف مدیریتی در سطح مناطق نفوذ می‌کنند و ممکن است این عرصه‌ها را از دست بدهیم. فروش تراکم و درآمدزایی از محل ساختوساز، درآمد خوبی برای شهرداری فراهم می‌کند، اما رشد آن مانند یک غده سرطانی است و فضاهای شهری را از بین می‌برد. متاسفانه طرح جامع فضای سبز تهران که تهیه آن در شورای پنجم کلید خورد، هنوز از طرف شهرداری و در قالب لایحه‌ای شفاف به شورای ششم ارائه نشده است.
پهنه‌های سبز همیشه در خطر
علی اعطا، یکی دیگر از اعضای شورای شهر دوره پنجم تهران، می‌گوید تنها روندی که باعث توقف ساخت‌وسازهای غیرمجاز در بوستان‌های عمومی تهران می‌شود، واکنش گروه‌های مردمی است: «در سال‌های اخیر بیش از گذشته گروه‌های مدنی از شهر مراقبت می‌کنند و نسبت به اتفاقات ناخوشایند در شهر واکنش نشان می‌دهند. مسئله‌ای که گاهی با آن در مدیریت شهری روبه‌رو می‌شویم، این است که می‌بینیم بخشی از این پارک‌ها را به محلی برای ساخت و ساز تبدیل می‌کنند. جلوگیری از آن هم فقط به واسطه مقاومت گروه‌های مدنی محقق می‌شود. ممکن است برای شهرداری‌های مناطق فضای سبز اولویت اصلی نباشد و درآمد حاصل از آن ساخت و ساز اولویت بیشتری داشته باشد.»
او ادامه می‌دهد: «در این موارد رانت‌هایی هم در کار است. جریان اقتصادی مدیریت شهری به این سمت حرکت می‌کند که ساخت و ساز در برخی از این عرصه‌ها صورت گیرد. در مواردی هم این ساخت‌وسازها به مناسبات قدرت آلوده می‌شود و مناسبات پشت‌پرده آن در عمل فراتر از روابط اقتصادی است. اگر حساسیت‌های گروه‌های مدنی نباشد باز هم این موارد رخ می‌دهد. شهرداری وقتی می‌خواهد کارنامه عملکرد خود را ارائه دهد، به میزان کسب درآمد خود اشاره می‌کند که بخش عمده‌ای از آن هم همین ساخت‌وسازها و جرائم قطع درخت است. به‌طور طبیعی ساختار مدیریت شهری به سمتی حرکت می‌کند که حفظ فضای سبز در اولویت آن نیست؛ به همین دلیل این اتفاق همیشه و در دوره فعالیت همه مدیران شهری رخ می‌دهد. او به مواردی مانند ساخت مگامال اکباتان در یک عرصه عمومی و ساختوساز در بوستان مادر بلوار آیت‌الله کاشانی اشاره کرد و ادامه داد: بوستان‌ها همیشه یکی از نقاطی هستند که شهرداری‌ها برای ساختوساز به آن چشم میدوزند. حصارکشی بخشی از یک فضای سبز تثبیت‌شده تخلف است. وقتی کسی می‌خواهد ساختمانی بسازد باید به شهرداری عوارض پرداخت کند و به این ترتیب شهرداری در ساختمان‌سازی ذینفع است. در همین پارک‌ها هم شهرداری طبق مصوبات شورای شهر، از قطع درخت جریمه دریافت می‌کند. از سوی دیگر باید این موضوع بررسی شود که چه مناسباتی پشت پرده این ماجرا وجود دارد که کسی می‌تواند بخشی از یک بوستان تثبیت‌شده قدیمی را در یک نقطه بسیار مرغوب شهری حصارکشی کند و شهرداری هم حاضر است زیر بار انجام چنین تخلفی برود؟»
