ارزیابی فعالان سیاسی از کناره‌گیری معاون راهبردی رئیس‌جمهور
انتظار ظریف
محمدجواد ظریف، معاون راهبردی مسعود پزشکیان رئیس‌جمهور و یکی از مهم‌ترین حامیان او در طول فعالیت‌های انتخاباتی‌اش دو روز پیش استعفا داد.
اقدامی که ساعاتی بعد از معرفی کابینه پیشنهادی پزشکیان رخ داد: بارها گفته بودم که انتخاب اعضای دولت حق رئیس‌جمهور است و شورای راهبری و کمیته‌ها نهاد مشورتی هستند. از ایشان سپاسگزارم که این افتخار را به بنده دادند که در این تجربه جدید و ابتکار شجاعانه، مشارکتی داشته باشم. از نتیجه کار خود رضایت ندارم و از اینکه نتوانستم به شکل شایسته‌ای نظر کارشناسی کمیته‌ها و حضور بانوان، جوانان و اقوام را آن‌گونه که وعده داده بودم به نتیجه برسانم، شرمنده‌ام. البته هنوز برخی معاونت‌های رئیس‌جمهور باقی مانده که امید است این کاستی کمی جبران شود. برخی بنده را زودرنج دانسته‌اند. گمان می‌کنم در دوازده سال گذشته در برابر هجمه‌های بی‌سابقه، بیش از بسیاری از مدعیان، صبر و مقاومت نشان داده‌باشم، ولی نسبت به نگرش و نگرانی مردم حساسیت فراوان دارم.»
اظهارات ظریف درباره حضور بانوان، جوانان و اقوام در حالی رخ داد که پزشکیان بارها در طول مناظراتش بر حمایت از حقوق همه گروه‌ها از جمله اقوام، زنان و جوانان تاکید کرده بود. متن منتشرشده از سوی ظریف البته واکنش‌هایی را هم به دنبال داشت؛ آذر منصوری، رئیس جبهه اصلاحات ایران در توئیتی نوشت: «از اعلام کناره‌گیری جنابعالی بسیار متأسف شدم. زحمات بسیاری در انتخابات و همراهی با دکتر پزشکیان و نیز شورای راهبری متقبل شدید و به‌طور قطع حضور شما در ادامه نیز مزیت‌های بسیاری به‌خصوص برای پیگیری مطالبات مردم دارد. بمانید و ادامه دهید.»
محمدجواد آذری‌جهرمی، وزیر ارتباطات دولت روحانی و دیگر یاور قدر پزشکیان در دوران فعالیت‌های انتخاباتی او هم در واکنش به استعفای ظریف نوشت:«شهادت می‌دهم که برای ایران از خود و خانواده‌اش گذشت؛ خار چشم صهیونیست‌هاست و آمریکا تحریمش کرد تا اثرگذاری‌اش برای ایران را بکاهد؛ چرا باید با خودتحریمی، ایران از خدماتش محروم شود؟» با این حال ظریف روز گذشته و در کمتر از 24 ساعت از انتشار اولین نامه‌اش درباره متن منتشرشده توضیحاتی ارائه داد؛ توضیحاتی که به نظر می‌رسد واکنشی به واکنش‌ها بوده است:«سلام بر مردم بزرگوار ایران. پیام دیشب بنده به‌معنای پشیمانی و یا ناامیدی از دکتر پزشکیان عزیز و یا مخالفت با واقع‌گرایی نیست؛ بلکه به معنای تردید در مفید بودن خودم در معاونت راهبردی است. البته برخی مردودین از جانب مردم، با تفسیر عجیبی از قانون مصوب ۱۴۰۱، اشتغال بنده در مشاغل حساس را به بهانه‌ای برای فشار بر دولت چهاردهم تبدیل کرده‌بودند. بنده نیز برای جلوگیری از هرگونه شائبه یا بهانه برای کارشکنی در کار دولت دکتر پزشکیان عزیز، هفته گذشته طی نامه‌ای از معاونت راهبردی رئیس‌جمهور انصراف داده بودم.»
او در ادامه توضیحات خود که در شبکه اجتماعی ایکس منتشر شده است، نوشت:«با توجه به برخی فضاسازی‌ها لازم است یادآوری کنم که 1) به‌رغم تولد فرزندانم حدود ۴۰ سال قبل و در دوران تحصیل (و نه مأموریت) در آمریکا و قوانین خاک‌محور آمریکا برای تابعیت قهری، به لطف خدا بنده، همسر و فرزندانم ساکن ایران عزیز هستیم و یک متر مسکن در خارج از ایران در تملک و یا حتی اجاره خود نداریم. خودم هم تحت دو تحریم آمریکا (ذیل تحریم رهبری) و یک تحریم کانادا قرار دارم و خود و همسرم حتی امکان سفر توریستی به ایالات متحده، کانادا و برخی کشور‌های دیگر را نداریم. 2)هیچ نهاد نظارتی مخالفتی با معاونت بنده اعلام نکرده است؛ دکتر پزشکیان بزرگوار با شجاعت و صراحت اصرار بر ادامه کار بنده داشته‌اند. 3) این بهانه برای دیگران که فرزندان‌شان تابعیت مضاعف اکتسابی (و نه قهری) همراه با اقامت در خارج از کشور دارند، بیش از بنده قابل بهره‌برداری است. آنچه باعث گزارش دیشب شد، تردید در مفید بودنم در معاونت راهبردی بود و آن بهانه سیاسی، دلیل بازگشت به دانشگاه نبود و تنها مزید بر علت بود. هنوز به تمام آنچه در مورد ایشان در دوران انتخابات گفتم باور دارم. با تمام توان از دانشگاه برای ایران در خدمت شما و ایشان خواهم بود و از همه ایرانیان میهن‌پرست و توسعه‌خواه تقاضا دارم که بر پشتیبانی خود از ایشان بیافزایند و ایشان و دولت‌شان را تنها نگذارند.»
در این بین اما به نظر می‌رسد که رئیس‌جمهور به این مسئله مهم توجه نکرده‌است که در اولین دور انتخابات مؤخر ریاست‌جمهوری تنها 39/96 درصد از مردم در انتخابات شرکت کرده‌اند و آنچه باعث افزایش حضور افراد در دومین دوره انتخابات شد و آمار مشارکت‌‌کنندگان را به بالای 40 درصد رساند، ترس از روی کار آمدن سعید جلیلی بود؛ فردی که دولت خود را ادامه‌دهنده راه دولت سیزدهم توصیف کرد. با این حال پزشکیان بدون توجه به مطالبات و نگرانی‌های مردم و دلایل اعتمادشان به وعده‌های او تعدادی از وزرای پیشنهادی خود را از میان وزرای دولت سیزدهم پیشنهاد کرد؛ افرادی که برخی از آنها به عنوان ناکارآمد شناسایی شدند. همچنین در میان وزرای پیشنهادی او تنها نام یک زن مشاهده می‌شود و البته که از نام اقلیت‌های قومی و دینی در لیست پیشنهادی او خبری نیست؛ نکته‌ای که ظریف با ظرافت بسیار به آن اشاره کرده و موضوع را مایه شرمساری خود در برابر ملت خوانده بود.
کناره‌گیری ظریف ناامیدی را افزایش می‌دهد
بیژن مقدم، روزنامه‌نگار و تحلیلگر سیاسی اصولگرا اما درباره استعفای ظریف در گفت‌وگو با هم‌میهن تاکید می‌کند که جامعه ما به شدت نیازمند امیدآفرینی است و یکی از مسائل مهم در حوزه‌های مختلف امیدوار یا ناامید بودن مردم است:«دلیل ناامیدی مردم به مسائلی مانند اصلاح نشدن امور، ناکارآمدی دستگاه‌ها و... باز می‌گردد.» او انتخابات را فرصتی برای بازسازی امید اجتماعی می‌داند:«مردم به فردی که انتخاب می‌کنند، شعارها، وعده‌ها، شخصیت و تفکر او امید می‌بندند که کاری انجام دهد. هم تبلیغاتی که برای تحریم انتخابات انجام شده بود و هم رایی که مردم دادند نشان‌دهنده آن بود که مردم خواسته‌ها و امیدهایی دارند و به همین دلیل هم به آقای پزشکیان رای داده‌اند تا رئیس‌جمهور شود. حرکتی که به سمت ایجاد امید بود.»
مدیرمسئول پایگاه خبری«الف» همچنین اضافه می‌کند:«پزشکیان تغییر خاصی نکرده است مگر اینکه یا ما شناخت ناقصی از او داشته‌ایم که من اعتراف می‌کنم که چنین بوده یا اینکه جریان اصلاح‌طلب شناخت کاملی از پزشکیان نداشتند که از او حمایت کامل کردند. در حال حاضر یا باید بگوییم که او در حال حاضر دست به اقداماتی زده است که قبلا به آنها اعتقاد نداشته یا اینکه نه، او همان فرد سابق است اما ما دقیق نمی‌شناختیمش.» مقدم معتقد است که هر دو جریان اصلاح‌طلب و اصولگرا شناخت دقیقی از پزشکیان نداشته‌اند:«اما مردم به او امید بسته‌اند و امیدواریم که هر دولتی بر سر کار می‌آید به نحوی به وعده‌هایش عمل کند که نشان‌دهنده کارآمدی آن باشد و باعث افزایش امید مردم شود. اما در این بین هر فردی که این امید را از بین ببرد در جهت کمک به رئیس‌جمهور و منافع ملی اقدام نکرده است.» او متن کناره‌گیری ظریف را دستمایه قضاوت رفتار او می‌داند:«کاری به توضیحات بعدی او ندارم. نوشته آقای ظریف در حقیقت هم خلاف حرف‌‌های قبلی او بود و هم اینکه به ناامیدی مردم کمک کرده و رئیس‌جمهور راهم تضعیف می‌کند. ظریف در اظهارات گذشته خود تاکید کرده که کمیته‌هایی که برای انتخاب وزرا برقرار شده جنبه مشورتی دارند و در انتها این رئیس‌جمهور است که وزرا را انتخاب می‌کند اما در حال حاضر اظهارات او به نحوی است که اینگونه برداشت می‌شود که چرا رئیس‌جمهور به نتایج کمیته‌ها بی‌اعتنایی کرده؟ و دست به انتخاب دیگری زده یا چرا به اولویت کمیته‌ها توجه نکرده است؟»
مقدم میگوید:«رفتار ظریف را به این دلیل نمی‌پسندم که منجر به ناامیدی می‌شود، اگر می‌خواهیم به رئیس‌جمهور کمک کنیم این راهش نیست. متن این نوشته تلویحاً حاوی استعفا، گلایه بسیار شدید و کناره‌گیری از کل دولت و برگشت به دانشگاه است. این متن حتی خطاب به رئیس‌جمهور هم نبوده و اعلام عمومی شده است. این رفتارها معنا دارد و افرادی که فعالیت‌های دیپلماتیک داشته‌اند، به‌خوبی می‌دانند که در عرصه دیپلماسی هر حرکت فرد و اصولاً زبان بدن او دارای معنی است. بنابراین حتماً کلمات هم معنی دارند.» او اضافه می‌کند:«ظریف دیپلمات کارکشته و باسابقه‌ای است و ما رفتار او را نه براساس توضیحات بعدی که براساس متنی که منتشر کرده قضاوت می‌کنیم. به‌هرحال من این اقدام را در ابتدای دولت درست نمی‌دانم. رئیس‌جمهور باید مردان خودش را انتخاب کند؛ با لحاظ کردن ملاحظات. او نمی‌تواند چشمانش را به همه واقعیت‌های بیرونی و میدانی ببندد. جریان اصلاحات، حاکمیت، افرادی که برای رئیس‌جمهور شدن پزشکیان زحمت کشیدند و حتی شخص ظریف بخشی از واقعیت هستند که همه آنها باید مورد توجه رئیس‌جمهور قرار گیرند. او به همه موارد نمی‌تواند پاسخ دهد و باید به او حق داد.» مقدم تاکید می‌کند که پزشکیان در موقعیت خاصی قرار دارد و باید به او کمک کرد؛ به‌ویژه از سوی افرادی مانند ظریف.»
ظریف نماد شکستن قفس تحریم‌هاست
محمود صادقی، حقوقدان و نماینده مجلس دهم اما ظریف را یک سرمایه نمادین با پایگاه اجتماعی گسترده در جامعه توصیف می‌کند. او به هم‌میهن میگوید:«با توجه به نقش تعیین‌کننده‌ای که آقای ظریف در دولت آقای روحانی در بحث برجام و به‌خصوص گشایش سیاست خارجی داشتند در حافظه تاریخی ملت ما به‌عنوان یک فرد خدمتگزار و مؤثر برای منافع ملی کشور ثبت شدند. حضور او در انتخابات و در کنار دکتر پزشکیان در تبلیغ او و جلب اعتماد مردم بسیار مؤثر و تعیین‌کننده بود. بعد از انتخابات هم زحماتی که ظریف به‌عنوان رئیس شورای راهبری برای هماهنگی میان کارگروه‌ها و کمیته‌ها کشید بسیار مؤثر بود.»
به باور این فعال سیاسی اصلاح‌طلب ضروری است که برای بازگشت دوباره ظریف تلاش شود:«به دلیل برخی کج‌سلیقگی‌هایی به‌ویژه در بحث استعلام و ایرادهایی که گرفته شده، این شرایط ایجاد شده است. درحالی‌که به لحاظ حقوقی و حتی با این قانون سختگیرانه هم موارد مطروحه شامل ظریف نمی‌شود. به نظر من کماکان حضور این سرمایه نمادین در کنار دکتر پزشکیان می‌تواند در مقوله اعتماد اجتماعی مؤثر باشد. به همین دلیل هم معتقدم کناره‌گیری ظریف بسیار نامطلوب بوده و آثاری منفی به دنبال دارد.» این حقوقدان خطاب به ظریف درخواست می‌کند که در تصمیم خود برای کناره‌گیری تجدیدنظر کند و در کنار دولت باقی بماند:«حضور او به هر عنوانی می‌تواند باعث هم‌افزایی و تقویت کار کارشناسی این کابینه به‌ویژه در حوزه روابط بین‌الملل باشد.»
آیا کناره‌گیری ظریف می‌تواند هشداری به پزشکیان برای عمل به وعده‌های‌شان باشد؟ سوالی که صادقی در پاسخ به آن میگوید:«بله، یکی از شعارهای مهم رئیس‌جمهور در واقع گشایش این قفس بود؛ رفع تحریم‌ها و گشایش در حوزه روابط بین‌الملل. ظریف هم نماد توسعه روابط بین‌الملل و رفع تحریم است. معتقدم حضور او در کنار دولت می‌تواند نویدبخش تحقق یکی از وعده‌های مهم رئیس‌جمهور باشد.»
