غـزه پس از سنـوار

یک سال و ۱۱ روز پس از عملیات طوفان‌الاقصی در ۷ اکتبر ۲۰۲۳، اسرائیل خبر داد که توانسته است یحیی سنوار، رهبر جنبش حماس  و مغز متفکر عملیات ۷ اکتبر را به شهادت برساند.

در فاصله کوتاهی پس از غافلگیری امنیتی و نظامی بزرگ اسرائیلی‌ها، یوآو گالانت، وزیر دفاع کابینه نتانیاهو درباره یحیی سنوار گفت که «او فقط مدت محدودی زنده خواهد بود» و سایر مقام‌ها و رسانه‌های اسرائیلی نیز در توصیف او عبارت «مرده متحرک» را به کار بستند تا مشخص شود که سنوار یکی از اصلی‌ترین اهداف اسرائیل خواهد بود. با این حال بیش از یک سال زمان برد تا اسرائیلی‌ها بتوانند در نوار غزه، منطقه‌ای کوچک که از هر سو در محاصره آن‌هاست «به طور اتفاقی» به سنوار دست پیدا کنند.

تایمز اسرائیل در گزارشی به نقل از منابعی در ارتش اسرائیل از لحظه ترور سنوار می‌نویسد: «سنوار و دو همراه دیگر او در رفح در جنوب نوار غزه در ساختمانی بودند که نیروهای اسرائیلی به آن ساختمان آتش گشودند. پس از طولانی شدن مبارزه، دستور حمله هوایی به ساختمان داده شد. همزمان گلوله‌های تانک هم به سوی ساختمان شلیک شد. زمانی که نیروهای اسرائیلی وارد ساختمان شدند دریافتند که یکی از اعضای کشته‌شده حماس شباهت بسیاری به یحیی سنوار دارد.  آن‌ها نمونه DNA او را به اسرائیل فرستادند و در نهایت هویت او تأیید شد.»

روزنامه هاآرتص هم روایتی مشابه اما با تفاوت‌هایی در جزئیات از آخرین لحظات سنوار ارائه کرده است: «صبح چهارشنبه، یکی از سربازان، یک چهره مشکوک را در حال حرکت در ساختمانی در تل سلطان مشاهده کرد. حدود پنج ساعت بعد، یک پهپاد نظامی سه چهره را مشاهده کرد که از ساختمان خارج شده و بین خانه‌ها حرکت می‌کردند. در این لحظه ارتش متوجه شد که آنها عضو حماس هستند و به سوی آنها آتش گشود و آنها نیز آتش را پاسخ دادند. بر اساس تحقیقات اولیه ارتش، آن‌ها در این تبادل آتش زخمی شده و پراکنده شدند.

دو نفر به یک ساختمان و سنوار به ساختمانی دیگر رفتند. سپس یک تانک و سایر نیروها به محل رسیدند. در این لحظه، سنوار به طبقه دوم ساختمانی که در آن جای گرفته بود رفت و تانک به سوی او گلوله‌ای شلیک کرد. به نظر می‌رسد که سنوار در اثر شلیک تانک زخمی شده و دست خود را از دست داده بود. پس از ورود سربازان به ساختمان، او دو نارنجک به سمت آنها پرتاب کرد که از پله‌ها پایین غلتیدند. سربازان عقب‌نشینی کردند و از پهپاد برای اسکن ساختمان استفاده کردند و پهپاد مردی نقاب‌دار با دستی زخمی را مشاهده کرد. سنوار پهپاد را دید و یک تکه چوب به سمت آن پرتاب کرد.

در این لحظه تانک دوباره به سوی او شلیک کرد که ظاهراً او را کشت. همزمان، در ساختمانی که دو عضو دیگر حماس به آن رفته بودند، تبادل آتش رخ داد و در این تبادل یک سرباز از گردان ۴۵۰ تیپ بیسلاه به شدت زخمی شد.پس از آن، نیروها ساختمان‌ها را با پهپاد جست‌وجو کردند و اجساد را یافتند، و سربازان متوجه شدند که جسد نقاب‌داری که پیدا شده شباهت به سنوار دارد.»

برای ماه‌ها مقام‌های اسرائیلی و آمریکایی ناکامی خود در یافتن سنوار را این‌گونه توجیه می‌کردند که رهبر حماس در تونل‌های تو در توی غزه پنهان شده و از گروگان‌های اسرائیلی به عنوان سپر انسانی برای حفظ جان خود استفاده می‌کند. برت مک‌گورک، هماهنگ‌کننده امور خاورمیانه و شمال آفریقا در کاخ سفید هفته گذشته در این باره گفته بود: «یحیی سنوار هنوز تصمیم‌گیر اصلی در نوار غزه است. ما باور داریم که جایی میان تونل‌ها زنده است و گروگان‌ها را در نزدیکی خود نگه می‌دارد.» پایگاه خبری اسرائیلی وای‌نت هم در گزارشی که اخیراً منتشر کرد، مدعی شده بود سنوار در تونل‌ها ۶ گروگان را در اطراف خود نگه می‌دارد و از آن‌ها به عنوان سپر انسانی استفاده می‌کند. اما ترور سنوار چه معنایی برای غزه، برای حماس و برای ادامه جنگ دارد؟

آتش‌بس؟ شاید وقتی دیگر

در نخستین واکنش‌های مقام‌های غربی از جمله رئیس‌جمهور و معاون رئیس‌جمهور آمریکا به ترور یحیی سنوار نوعی خوش‌بینی به پایان جنگ در پی حذف ارشدترین رهبر حماس دیده می‌شود. جو بایدن، رئیس‌جمهور آمریکا، با انتشار بیانیه‌ای مدعی شد که «حماس دیگر قادر به انجام یک ٧ اکتبر دیگر نیست» و افزود به‌زودی با بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل سخن خواهد گفت و نحوه بازگشت گروگان‌ها به خانواده‌هایشان و پایان‌دادن همیشگی به جنگ جاری را به بحث خواهد گذاشت.

کامالا هریس، معاون رئیس‌جمهور آمریکا نیز مدعی شد این لحظه فرصتی برای پایان دادن به جنگ در غزه به ما می‌دهد. او افزود: «جنگ غزه باید پایان یابد. گروگان‌ها باید آزاد شوند و ساکنان این منطقه از حق تعیین سرنوشت خود برخوردار شوند و به این رنج پایان داده شود.»

برخی تحلیلگران غربی نیز بر این باورند که این مسئله فرصتی برای «اعلام پیروزی اسرائیل» و پایان دادن به جنگ و آزادسازی گروگان‌ها از نظر توافق است اما نگاهی به گذشته و البته واکنش مقام‌های اسرائیلی به ترور سنوار نشان می‌دهد بعید به نظر می‌رسد که پایان عمر سنوار تأثیری بر جنگ‌طلبی اسرائیل داشته باشد. نتانیاهو روز پنجشنبه اظهار کرد که «هرچند این پایان جنگ در غزه نیست، اما آغاز پایان آن است.» دانیل هاگاری، سخنگوی ارتش اسرائیل هم با اعلام این موضوع که «کار ما تمام نشده است»‌ گفت: «تا زمانی که همه گروگان‌های خود را به خانه نیاوریم، آرام نخواهیم گرفت و تا زمانی که ماموریت خود در دفاع از مردم اسرائیل را تکمیل نکنیم، به عملیات خود ادامه خواهیم داد.»

با این حال، فلسطینی‌ها معتقدند که با ترور سنوار هم تحولی در جریان جنگ اتفاق نخواهد افتاد. مصطفی برغوثی، رئیس مرکز ابتکار ملی فلسطینی در این رابطه به سی‌ان‌ان گفت: «من شک دارم که با ترور سنوار جنگ به پایان برسد. نتانیاهو هیچ اهمیتی برای گروگان‌ها قائل نیست و تمام آنچه او می‌خواهد گسترش جنگ است. هدف نتانیاهو پیدا کردن بهانه‌هایی برای اشغال نوار غزه، کرانه باختری و بخش‌های بزرگتری از جنوب لبنان است و او می‌خواهد تمام منطقه را در این جنگ درگیر کند و امیدوار است که ایالات متحده را به جنگ مستقیم با ایران بکشاند.»

غزه؛ قربانی یک نسل‌کشی تمام‌عیار

ترور یحیی سنوار، رهبر حماس در غزه در شرایطی رخ داد که شهر غزه مدت‌هاست هدف حملات و بمباران‌های مداوم ارتش اسرائیل قرار دارد. براساس گزارش روزنامه واشنگتن‌پست در اوایل اکتبر امسال، طی این حملات و بمباران‌ها دست کم ۶۵ درصد از تمام ساختمان‌ها در غزه به‌طور کامل تخریب شده یا آسیب‌ دیده‌اند. غزه پیش از این نیز طی حملات اسرائیل در سال‌های ۲۰۰۸، ۲۰۱۴ و ۲۰۲۱ متحمل خسارات بسیاری شده بود اما حجم تخریب حملات اسرائیل از ۷ اکتبر ۲۰۲۳ به این سو به حدی بوده است که سازمان ملل متحد آن را «غیرقابل توصیف» می‌خواند. 

سازمان ملل متحد در ماه سپتامبر در یک ارزیابی از طریق تصاویر ماهواره‌ای اعلام کرد که تخمین می‌زند حدود ۲۲۷ هزار و ۵۹۱ خانه ویران شده باشند و سازمان بهداشت جهانی نیز از ارزیابی خود در خصوص احتمال باقی ماندن بیش از ۱۰ هزار نفر از غیرنظامیان فلسطینی در زیر آوارها خبر داد.

در حال حاضر تقریباً هیچ جای امنی برای مردم و غیرنظامیان از جمله زنان و کودکان در غزه وجود ندارد. اسرائیل اخیراً طی بمباران چادرهای پناهجویان در حیاط یک بیمارستان باعث شد تعداد زیادی از فلسطینیان زنده زنده در آتش بسوزند.

آمارهای وزارت بهداشت فلسطین که در غزه زیر نظر حماس اداره می‌شود نشان می‌دهد تا روز ۱۵ اکتبر ۲۰۲۴  دست‌کم ۴۸ هزار و ۴۳۲ غیرنظامی فلسطینی طی حملات اسرائیل جان خود را از دست داده‌اند. ارزیابی‌ها ثابت می‌کند حداقل ۱۷ هزار نفر از این قربانیان کودک هستند.

هرچند اسرائیل در صحت آمارهای ارائه‌شده از سوی فلسطین اظهار تردید می‌کند اما بسیاری از رسانه‌های غربی از جمله روزنامه لوموند فرانسه پس از بررسی‌ها اعلام کرده‌اند که این آمارها صحت‌سنجی ‌شده و دقیق به نظر می‌رسند. در چنین شرایطی شاید مقام‌های غربی از آتش‌بس صحبت کنند اما هدف اسرائیل در واقع چیز دیگری است. 

نشریه آمریکایی وکس نوشته است: «نتانیاهو در حال بررسی طرح تعدادی از ژنرال‌های سابق ارتش است که پیشنهاد داده‌اند شمال غزه به یک منطقه نظامی تبدیل شود. بر اساس این طرح قرار است جمعیت غزه به کلی از مناطق شمالی بیرون شوند و تحت شرایط سخت با کمبود غذا و دارو و خدمات درمانی نگه داشته شوند.» یوآو گالانت این طرح را تکذیب کرده است اما هفته گذشته نشریه هاآرتص نیز گزارش داد که کابینه اسرائیل به الحاق (اشغال) غزه فکر می‌کند و احتمال ترک غزه توسط نظامیان اسرائیلی وجود دارد.

روز دوشنبه هفته گذشته ایالات متحده در بیانیه‌ای از اسرائیل خواست تا اجازه ورود کمک‌های بشردوستانه به غزه را صادر کند. گزارش‌های اخیر از جمله گزارش رویترز از روند ورود کمک‌های بشردوستانه به غزه حاکی از آن است که اسرائیل عمداً طی هفته‌های گذشته میزان کمک‌های ورودی را حتی کمتر از قبل کرده است. آمریکایی‌ها به اسرائیل هشدار داده‌اند که تلاش برای کسب «پیروزی کامل» باعث بازگشت گروگان‌ها به اسرائیل نخواهد شد و «امنیت پایدار برای اسرائیل به ارمغان نخواهد آورد» با این وجود به نظر می‌رسد مقام‌های اسرائیلی و نتانیاهو بر ادامه جنگ اصرار دارند.

رهبری آینده حماس

حتی تحلیلگران اسرائیلی نیز اذعان دارند به‌رغم ضربه‌ای که ترور سنوار به ساختار رهبری حماس وارد می‌کند اما این جنبش هنوز از نظر ساختاری کارآمد است و همانگونه که حزب‌الله لبنان توانست پس از ترور سیدحسن نصرالله و تعداد زیادی از فرماندهان ارشد به کار خود ادامه دهد و توان خود را در بسیاری از حوزه‌ها حفظ کند، ترور رهبران حماس نمی‌تواند حماس را نیز به نابودی بکشاند.

عمیر عویوی، ژنرال بازنشسته اسرائیلی در مقاله‌ای در معاریو نوشته است: «حتی با حذف سنوار و حذف احتمالی تعدادی دیگر از رهبران ارشد حماس در آینده از جمله برادر سنوار، شکستن ساختار حماس کاری بسیار سخت خواهد بود.» او افزوده است: «ما شاهد بودیم که ساختار حزب‌الله حتی پس از ترور دبیرکل و تعدادی دیگر از رهبران ارشد فرو نپاشید.»

نشریه جروزالم‌پست از محمد سنوار برادر کوچک‌تر یحیی سنوار به عنوان یکی از گزینه‌های جانشینی یحیی سنوار نام برده است. محمد سنوار از فرماندهان نظامی ارشد حماس است و در آزادی برادر خود از زندان نقش ویژه‌ای داشت. ۲۵ ژوئن ۲۰۰۶، نیروهای حماس در عملیاتی که محمد سنوار، از فرماندهان نظامی حماس و برادر کوچکتر یحیی سنوار در آن نقش داشت، گیلاد شالیت، یک سرباز اسرائیلی را اسیر و به داخل نوار غزه منتقل کردند.

شالیت برای ۵ سال در نوار غزه زندانی بود و سرانجام طی توافق تبادل زندانیان میان دولت وقت اسرائیل به نخست‌وزیری بنیامین نتانیاهو و حماس در سال ۲۰۱۱ در ازای آزادی ۱۰۲۷ زندانی فلسطینی آزاد شد. ارشدترین و مشهورترین زندانی که در آن زمان از زندان‌های اسرائیل رهایی یافت، یحیی سنوار بود که به نوار غزه بازگشت. نشریه هیل از خلیل‌الحیه معاون رئیس دفتر سیاسی حماس و خالد مشعل، رئیس دفتر سیاسی سابق حماس هم به‌عنوان گزینه‌های احتمالی جانشینی سنوار یاد می‌کند.

خلیل الحیه در گفت‌وگو با خبرگزاری آسوشیتدپرس در اوایل سال جاری گفت که «ما برای تشکیل کشور فلسطینی در مرزهای سال ۱۹۶۷ آماده هستیم و اگر این دولت تشکیل شود، سلاح خود را زمین می‌گذاریم.» به گفته او، حماس آماده است با خلع سلاح و تبدیل شدن به یک حزب سیاسی، در صورت برپایی کشور فلسطین در مرزهای سال ۱۹۶۷ موافقت کند. خلیل الحیه افزوده که «حماس برای آتش‌بس پنج ساله یا بیشتر آماده است» و در صورت تحقق شرایط مورد نظر «بازوی نظامی حماس منحل خواهد شد.»