آب، کلید روابط افغانستان با همسایگان

قابل توجیه است که غرب بر مسائل بشردوستانه تاکید داشته باشد اما دولت طالبان سرسختانه‌تر در صدر حکومت باقی مانده و به درخواست‌های نیروهای بین‌المللی که آنها را در آگوست ۲۰۲۱ شکست داد، گوش نمی‌دهد.

تعلیق در به‌رسمیت شناختن طالبان تاکنون به‌عنوان انگیزه مؤثری برای تعدیل رفتار طالبان عمل نکرده؛ به‌ویژه زمانی که چندین کشور منطقه‌ای هم‌اکنون در کابل به‌تعامل می‌پردازند. چین، ایران و پاکستان، روسیه و چندین کشور آسیای مرکزی سیاست‌های عملگرا و تعاملی را نسبت به طالبان پیش گرفته‌اند تا مسیر تجارت «جاده ابریشم» را احیا کنند که بخشی از پروژه عظیم «یک جاده، یک کمربند» است و افغانستان را به مرکز اصلی لجستیک برای صادرات منطقه‌ای از جمله نفت تبدیل می‌کند.

این رویکرد امور داخلی طالبان را قابل‌توجه نمی‌داند. حتی با حمایت کشورهای دیگر به‌جز غرب، بحران بد روزافزون آب تهدیدی شدید و فوری را برای جان و زندگی افغان‌ها ایجاد می‌کند. ارزیابی‌های زمینی نشان می‌دهند که انزوای طالبان عوامل اساسی بحران را تشدید کرده که منجر به کمبود مواد غذایی، گرسنگی، مشکلات سلامت ذهن و گسترش بیماری‌های عفونی شده است.

تا الان، بازیگران خارجی نسبت به این مشکل بی‌تفاوتی نشان داده‌اند اما اگر نادیده گرفته شوند، شرایط کنونی احتمالاً به فاجعه بشردوستانه گسترده‌تری تبدیل می‌شود. این بحران، تهدید مستقیمی برای حکومت طالبان است و می‌تواند به غرب مزیت بیشتری نسبت به سیاست‌های امدادی پیشین ارائه دهد.  در حالی که نهادهای بین‌المللی غربی بر سیاست‌های سرکوب‌گرایانه طالبان متمرکز است، در مقابل در رسانه‌های جریان اصلی گزارش‌های بسیار کمی درباره فشارهای مرتبط با تغییرات آب و هوایی بر جمعیت ۴۳ میلیونی افغانستان نوشته شده است.

افزایش دما و تغییر آب و هوایی مثل آب شدن یخچال‌ها، سیل، خشکی و زلزله حالا منجر به نابودی منابع آبی مهم و تاسیسات افغانستان شده است.  از هر ۵ افغانستانی، ۴ نفر حالا دسترسی به آب پاک ندارند و فقط ۲۷درصد از جمعیت روستایی امکان استفاده از تجهیزات بهداشتی را دارند. افغانستان در لیست کشورهایی که در معرض بیشترین خطر بحران آب و هوایی دارد، در رتبه چهارم قرار گرفته و در شاخص کشورهای آسیب‌دیده و کمترین آمادگی را برای سازگاری خود با تغییرات آب و هوایی دارد.

این فشارها هر دولتی را عوض می‌کند، چه برسد به حاکمان فعلی افغانستان که جنگجویانی بدون تحصیلات کافی‌اند. آن‌ها توانایی ارزیابی و مدیریت عوامل جغرافیایی و آب‌وهوایی بسیار پیچیده را ندارند که می‌تواند بر پایداری اقتصادی تمام منطقه جنوب آسیا تاثیر بگذارد. با وجود گزارش‌هایی مبنی بر اختلافاتی در سطح رهبری این کشور طالبان یک بدنه متحدی نیست، ممکن است برخی در داخل طالبان از تبعات قریب‌الوقوع عدم توانایی آنها در مدیریت بحران آگاهی داشته باشند.

به‌گفته وزیر انرژی و آب افغانستان، امسال تلاش‌ها برای مدیریت آب‌های زیرزمینی در این کشور قرار است با حدوداً ۳۰۰ پروژه در ولایت‌های مختلف اجرایی شود. پروژه نوسازی در ۶ پروژه اصلی آب آغاز شده که شامل سد پشتون، سد کمال‌خان، سد توری بخش‌آباد، سد عروس و شاه است و ساخت و سازها قرار است برای ۱۱ سد دیگر آغاز شود تا آب جمع‌آوری‌شده و به کانال‌های آبیاری وارد شود.

اما این پروژه‌ها برای تامین نیاز مردم افغانستان به آب کافی نیستند. اکثر این پروژه‌ها در مناطق حومه متمرکز شده‌اند و متاسفانه برای کمبود آب در داخل افغانستان نیست چون کوه‌های بلند و شرایط نزدیک به کوه‌های آلپ، مازاد آب را به‌همراه دارد. اما توزیع آن آب به‌دلیل سیستم‌های قدیمی به‌شدت مختل شده است. افغانستان سالیانه ۳۰درصد از منابع آب‌های در دسترس را مصرف می‌کند؛ ۷۰درصد از آن به‌دلیل کمبود زیرساخت، تاسیسات کمبود آب و سیستم‌های توزیع ناکافی از دست می‌رود.

مناقشه آب یکی از دلایل اصلی بحران بین افغانستان و همسایگانش است. جنگ‌های آبی موضوع جدیدی نیستند و به‌زودی به آسیای مرکزی کشیده می‌شوند. کشوری که حیات اقتصادی آن به کشاورزی بستگی دارد، تامین آب داخلی کافی و آبیاری قابل‌اعتماد، موضوعاتی اساسی به‌شمار می‌روند.