ایزوله شدن کالا‌ی فرهنگی

پست ایران دیگر هیچ مرسوله‌ای به آمریکا و اروپا نمی‌فرستد. مسئله‌ی عدم امکان ارسال بسته‌های پستی به آمریکا و اروپا برای مردم و صاحبان حِرَف مختلف، من‌جمله افراد شاغل در عرصه‌ی فرهنگ، مشکلاتی جدی به‌وجود آورده است. دراین‌خصوص با تعدادی از فعالان حوزه‌ی فرهنگ گفت‌وگو کردیم.

نوسانات ارسال و قیمت بسته‌های پستی

از سال 1401 پست ایران نوسانات زیادی را تجربه کرده و بیش از 5 ماه است که دیگر ارسال بسته‌های پستی، من‌جمله کالاهای فرهنگی‌ای مانند کتاب به آمریکا، همچنین 2 ماه است که به اروپا ممکن نیست.

در این خصوص مژگان جلال‌زاده، فعال اقتصادی-فرهنگی می‌گوید: «قرارداد سال 1401 پست با خط هوایی لوفتانزا سرآغازی برای شروع مشکلات بود. از بهمن‌ماه 1402 تا الان هیچ مرسوله‌ای به آمریکا و از زمان حمله ایران به اسرائیل، هیچ بسته‌ای به اروپا ارسال نشده است. علاوه‌برآن به‌تازگی باوجود بسته بودن سیستم و عدم امکان ارسال بسته، نرخ ارسال بسته‌های پستی برای آمریکا، اروپا و کانادا حدود 4 برابر گران‌تر شده است».

بهمن دارالشفایی، مترجم و فعال بازار کتاب نیز مسائل مشابهی را مطرح کرد: « طی سال‌ها، چندین‌بار پیش آمده بود، که پست مدتی قطع و مجدد وصل شود، اما این‌بار، پست آمریکا بیش از 5 ماه است که بسته شده است. پست اروپا هم بعد از وقوع تنش‌های ایران و اسرائیل، به‌دلیل قطع شدن لوفتانزا و چند خط هوایی اروپایی دیگر بسته شد. البته به‌صورت عجیبی پست کانادا هنوز برقرار است».

عدم شفاف‌سازی رسمی

درخصوص مشکلات ارسال بسته‌های پستی، منابع رسمی و مسئول تابه‌حال توضیح رسمی و شفافی نداده‌اند، بااین‌حال منابع غیررسمی دلایلی را عنوان می‌کنند که مشترکاً به مسائلی مربوط به تحریم، تنش‌های شروع سال جدید و به‌دنبالش بسته‌شدن خط هوایی لوفتانزا اشاره می‌کند.

جلال‌زاده راجع ‌به دلایل این اختلال می‌گوید: «از دلایلی که عنوان می‌شود، قطع شدن و تمدید نشدن قرارداد پست ایران با خطوط هوایی برای نقل و انتقال بسته‌ها است».

دارالشفایی هم از عدم دریافت پاسخی شفاف از سمت اداره پست می‌گوید: «در رابطه با دلیل این موضوع، اداره‌ی پست جواب رسمی و درستی به ما نمی‌دهد و فقط می‌گوید که سیستم بسته است. ما به‌صورت غیررسمی پرس‌وجو کردیم و دلایل متعدی شنیدیم، مثل اعتصاب پست آمریکا و چند خط هوایی در اروپا، اختلافات گمرکی‎ای در شکل بسته‌بندی یا نوع پر کردن فرم‌های گمرکی، اختلافاتی در مورد تصفیه‌حساب‌ها و...».

تبعات خرد و کلان

عدم امکان ارسال بسته‌های فرهنگی‌ای مانند کتاب، تبعات جبران‌ناپذیری در سطح خرد برای ناشران و مخاطبان و در سطح کلان برای فرهنگ ایران دارد؛ ناشران دچار ضررهای اقتصادی می‌شوند؛ مخاطبان از دسترسی به کتاب محروم می‌شوند و این امر خود منجر به زیانی عظیم‌تر در سطح کلان می‌شود؛ فرهنگ ایران امکان اشاعه و زیست خود را در سطح جهانی از دست می‌دهد.

سیدمحمد بهشتی‌شیرازی، مدیر سابق فرهنگی پیامد این مسئله را صدمه خوردن به جامعه‌ی کتاب‌خوان، ناشرین و فرهنگ می‌‌داند: «این مسئله باعث کاهش فعالیت‌های فرهنگی، توانمندی ناشرین و کاهش دسترسی کتابخوان به کتاب می‌شود».

دارالشفایی زیان این موضوع را خسران ناشرین می‌داند و جلال‌زاده هم بر این خسارات وارد شده بر ناشران و مردم تاکید می‌کند: «تبعات این موضوع شامل خساراتی می‌شود که بر مردم وارد شده است. این یک مسئله ملی است؛ مگر می‌شود کشوری که چنین پست منظمی داشت، حال ملت 85 میلیون نفری‌اش نتوانند به آمریکا و اروپا بسته بفرستند؟».

آسمان ایران باز است

اینطور که به‌نظر می‌رسد، راهکاری اساسی برای حل این مشکل وجود ندارد، زیرا درخصوص علت این موضوع شفاف‌سازی نمی‌شود و مسئولان مربوطه هم این امر را مسئله قلمداد نمی‌کنند و برای رفع آن عملی انجام نمی‌دهند.

جلال‌زاده معتقد است: «برای یافتن راه‌حل ابتدا باید واقعیت و علت مسئله را فهمید. اگر دلیل این مسئله، جریان تحریم‌ها و نقل‌و‌انتقال پول باشد که به نظر هم می‌رسد واقعاً این باشد، نمی‌دانم اصلاً راه‌حلی برای این موضوع وجود دارد یا خیر. اما اگر مربوط به لوفتانزا باشد، به‌گفته‌ی اداره پست و دفاتر هواپیمایی لوفتانزا «تا 16 جون ما برمی‌گردیم» و اگر برگردد، پست به روال سابق به کارش ادامه خواهد داد. البته در آخرین پیگیری، دفتر امور بین‌الملل و توسعه صادرات وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات گفت که به‌دنبال یافتن راهی جایگزین و بستن قرارداد با سایر خطوط هوایی برای ارسال بسته به آمریکا و اروپا هستند، اما ممکن هم هست که موفق شوند با همان خط هوایی لوفتانزا مجدد کار کنند».

دارالشفایی از اداره پست می‌خواهد که راهکاری بیاندیشد: «ما خودمان هیچ راه جایگزینی نتوانستیم پیدا کنیم، ظاهراً شرکت‌های خصوصی‌ای وجود دارند که بسته‌های پستی را ارسال می‌کنند، اما هزینه‌ی بسیار بالایی دریافت می‌کنند که در توان ما و مشتریان ما نیست. واقعیتش هم این است که ما نباید جایگزین پیدا کنیم، اداره‌ی پست باید مذاکراتی با خطوط هوایی بکند و راه جایگزینی بیابد، زیرا آسمان ایران که بسته نیست».

بهشتی اما دیدگاه متفاوتی دارد و راهکار را در دستان وزارت ارشاد و ایرانیان خارج‌نشین می‌داند: «طبعاً دستگاهی مانند وزارت ارشاد که مسائل فرهنگی به آن مربوط می‌شود، باید این مسئله را در مرکز توجه خود قرار دهد، اما چنین چیزی مشاهده نمی‌شود. بااین‌حال، راهکار اصلی در دستان ایرانیان خارج از کشور است. آن‌ها باید در این قضیه فعال باشند و راه‌حل این مشکل را بیابند و به منابع مورد نیاز خود دسترسی پیدا کنند».

مسئله‌ای که جدی گرفته نشده

پست در جهان همیشه یکی از آسان‌ترین و ارزان‌ترین راه تبادل مرسوله محسوب شده و امروزه در ایران سخت‌ترین راه شده است. آن هم کشوری که بنا بر آماری، بیش از 10درصد از مردمانش در کشورهای دیگر، عمدتاً اروپای غربی و آمریکای شمالی زندگی می‌کنند. از طرفی یکی از مهم‌ترین مرسولات دریافتی ایرانیان ساکن خارج از کشور، کتاب و محصولات فرهنگی به زبان فارسی است؛ حال اگر امکان دریافت این کالاها از ایران فراهم نباشد، آنان یا از مجاری دیگری به نیاز خود دست پیدا می‌کنند یا به‌طورکل از دسترسی به آن‌ها محروم می‌شوند و ایران از لحاظ فرهنگی بیش‌ازپیش ایزوله می‌شود.

بااین‌حال گویی مسئولان حوزه‌ی فرهنگ، مسدود شدن پست ایران را جدی نگرفته و مسئله خود ندانسته‌اند، آنان باید به این امر توجه کنند که فرهنگ نیز نوعی کالاست که امکان صادرات آن به دو قاره‌ی مهم دنیا قطع شده است.

کتاب، روزنامه، عکس، صفحه‌ی موسیقی و... همگی کالا هستند، منتها از نوع فرهنگی و مانند سایر کالاها برای عرضه و فروش در بازار تولید می‌شوند. هرچه کشوری در حوزه‌‌های ارتباطی و صادراتی توسعه‌یافته‌تر باشد و موانع بازرگانی بیشتری را از میان بردارد، توفیق فروش کالاهای فرهنگی‌اش بیشتر می‌شود و بالطبع سطح بالاتری از توسعه اقتصادی و فرهنگی را تجربه خواهد کرد و فرهنگ ملی‌اش نیز اشاعه بیشتری خواهد یافت.

به‌این‌ترتیب، توزیع کالاهای فرهنگی در سطح ملی مخصوصاً بین‌المللی از مسائل مهمی است که سیاست‌گذاران فرهنگی باید روی آن تمرکز ویژه‌ای داشته باشند و موانع صادرات را درحد امکان از سر راه بردارند و راه توزیع سریع کالاهای فرهنگی را با کمترین هزینه هموار کنند، نه این‌که از کنار مسدود شدن باریکه راه ارتباطی رسمی و ارزان موجود بی‌‌تفاوت بگذرند.  

عکس: ایرنا