شنبه آرام بنزینی/در گزارش میدانی هممیهن «شاخص صف بنزین» در شامگاه و صبح روز افزایش قیمت سوخت بررسی شد
شش سال و یک ماه بعد از آبان سال ۱۳۹۸ که دولت دوازدهم بنزین را گران کرد و چندین روز کشور در التهاب فرو رفت و تعدادی از مردم زخمی و کشته شدند، گذشت و بالاخره دولت چهاردهم از بامداد شنبه ۲۲ آذر نرخ سومی با قیمت ۵۰۰۰ تومان را برای بنزین در نظر گرفت و خوشبختانه جامعه دچار تلاطم نشد.
شش سال و یک ماه بعد از آبان سال ۱۳۹۸ که دولت دوازدهم بنزین را گران کرد و چندین روز کشور در التهاب فرو رفت و تعدادی از مردم زخمی و کشته شدند، گذشت و بالاخره دولت چهاردهم از بامداد شنبه ۲۲ آذر نرخ سومی با قیمت 5000 تومان را برای بنزین در نظر گرفت و خوشبختانه جامعه دچار تلاطم نشد.
بنزین مانند همه کالاهای کشور تحت تاثیر تورم است و با اقتصاد تحریمی که با آن مواجه هستیم باید قیمت آن نیز بالا برود اما دولتها همیشه به بنزین یارانه دادند و تلاش کردند از افزایش قیمت آن به دلایل مختلف سیاسی و اجتماعی جلوگیری کنند اما همیشه با گرانی بنزین، جامعه و کشور هزینههای زیادی دادهاند و اتفاقات آبان ۹۸ چنان بود که دولت مرحوم رئیسی با آنکه نیاز به بودجه داشت اما حتی جرأت رویارویی با گرانی سوخت را به خود نداد و قرعه به نام مسعود پزشکیان افتاد.
او در انتخابات سال پیش گفت که بنزین را گران نخواهد کرد اما دولت در نهایت به این اجبار تن داد. پزشکیان هفته گذشته در مراسم روز دانشجو در دانشگاه شهید بهشتی درباره اینکه زیر قول خود زده بود، گفت: «برخی گلایه کردند که چرا بنزین را گران کردید؟ اعلام کرده بودید که گران نمیشود. من گفتم بحث ما اجرای عدالت است، الان ما چهار میلیارد دلار بنزین را با قیمت حدود ۶۰ هزار تومان وارد میکنیم، اما آن را ۱۵۰۰ تومان به یک عده میفروشیم، اکثریت مردم که چنین بهرهای نمیبرند، اما ما مجبوریم معیشتشان را تأمین کنیم و منابعمان محدود است.»
با این حال، محمدجعفر قائمپناه، معاون اجرایی رئیسجمهور گفته نرخ هر لیتر بنزین برای دولت ۳۴ هزار تومان تمام میشود که ما آن را به قیمت یکهزار و ۵۰۰ تومان به مردم میفروشیم.
عباس باصفا مدیر سامانه هوشمند سوخت هم گفت اکنون ۶ میلیون کارت سوخت غیرفعال در کشور وجود دارد و ۸۰ درصد مردم از نرخ اول سوخت (۱۵۰۰ تومانی) استفاده میکنند و اغلب به نرخ دوم خود دست نمیزنند.
۱۴ آبان بود که هیئت وزیران با پیشنهاد سازمان برنامه و بودجه و وزارت نفت در چارچوب سیاستهای مدیریت مصرف و اصلاح نظام توزیع حاملهای انرژی، طرح جدیدی را با هدف استفاده حداکثری از کارت سوخت شخصی و ساماندهی استفاده از کارت اضطراری جایگاهها مصوب و در پنجم آذرماه ابلاغ کرد که بر اساس آن، نرخ بنزین سهمیهای اول (۶۰ لیتر) یکهزار و ۵۰۰ تومان و سهمیه دوم (۱۰۰ لیتر) سه هزار تومان تعیین میشود و نرخ سوختگیری بنزین خودروها با استفاده از کارت اضطراری جایگاه نیز پنج هزار تومان لحاظ میشود. البته قرار بود این طرح از نیمه آذرماه اجرایی شود اما از بامداد روز گذشته (شنبه ۲۲ آذر) اجرایی شد.
ایرنا گفته، قیمت فعلی بنزین معادل ۱۰ درصد قیمت خرید بنزین از پالایشگاهها است که ۵۰ هزار تومان است. همچنین در حال حاضر تولید بنزین در کشور نزدیک به ۱۱۰ میلیون لیتر در روز و مصرف آن ۱۳۵ میلیون لیتر در روز است که تأمین سوخت مازاد بر تولید به بیش از ۶ میلیارد دلار واردات نیاز دارد که معادل 1/5 برابر کل یارانه نقدی پرداختشده در سال، یا سرمایه مورد نیاز برای افزایش ظرفیت تولید روزانه ۵۰۰ هزار بشکه نفت خام است.
در شهر خبری نیست
برای گزارش میدانی از فضای پمپبنزینها باید پایتخت را چرخید. پمپبنزین در ایران تبدیل به یک شاخص کلیدی شده است. هر اتفاقی در کشور میافتد اول صفهای پمپ بنزین شلوغ میشود. جنگ میشود، مردم به پمپبنزینها هجوم میآورند، زلزله میآید مردم به پمپبنزینها میآیند، تعطیل میشود، مردم به پمپبنزینها میآیند،... دیگر هجوم به پمپبنزین در شب افزایش قیمت که بدیهی است.
حال و هوای روز شنبه تهران مانند همیشه است؛ خبری از باران پاییزی نیست و تا دلتان بخواهد آلودگی وجود دارد و خودروهایی که در پایتخت تردد میکنند. از سمت خیابان دماوند، نرسیده به میدان امام حسین، یک پمپ بنزین وجود دارد که در حدود ساعت ۱۰ صبح شنبه، کمی شلوغ است.
از جایگاهدار که پرسیدم اوضاع بعد از گرانی بنزین چطور بوده است او گفت هنوز گران نشده و فعلاً شایعه است که دولت میخواهد بنزین را گران کند اما هنوز خبری نیست! از حرفهای او تعجب میکنم اما فرض را بر این میگذارم که به حساب خود میخواهد حرفی بزند که دوباره پمپبنزینها شلوغ نشود و انگار حال و حوصله شلوغیها و اتفاقات آبان سال ۹۸ را ندارد.
یا شاید افزایش قیمت بنزین چنان زیاد نبوده که تاثیر زیادی در شلوغی بیش از حد پمپ بنزین ایجاد کرده باشد و مسئول پمپ بنزین هم آن را به حساب اجرایی نشدن دوباره طرح گذاشته است. در کنار این پمپ بنزین، پلیس و نیروی انتظامی هم ایستاده بود و احتمالاً آنها نیز در این روز در آمادهباش هستند.
پمپ بنزین میدان شهدا، از روزهای دیگر شلوغتر است اما مردم واکنش خاصی نشان نمیدهند، البته صف جایگاه بنزین برای موتورسیکلتها خیلی طولانی است و مسئول جایگاه، راه را برای آنان باز میکند تا در جایگاه بنزین خودروها، سوختگیری کنند. یکی از موتوریها گفت: «صف موتور همه پمپبنزینها شلوغ است و من چند جایگاه را رد کردم و به اینجا آمدم چون خلوتتر بود.»
مسئول پمپ بنزین هم میگوید: «از صبح شنبه تا ظهر، صف خودروها از روز پنجشنبه و جمعه که روز تعطیل بود و سهمیه سوم اعمال نشده بود خیلی شلوغتر شده است درحالیکه معمولاً مردم در این ساعت سر کار هستند.» صف طولانی موتورسیکلتها در چند جایگاه دیگر مانند جایگاه سوخت میدان خراسان و خیابان شکوفه در جنوب شرق تهران هم دیده میشود. به گفته یکی از مسئولان پمپ بنزین میدان خراسان، صف خودروها نیز در جمعه شب و نزدیک ساعت ۱۲ شب زیاد شد اما در ظهر شنبه با اینکه هنوز صف وجود دارد اما کمتر از قبل است.
پمپ بنزین ابتدای خیابان کرمان در شرق تهران نیز مثل همیشه شلوغ است، شب جمعه این شلوغی بیشتر نیز بود و مشخص بود بسیاری آمدهاند که باک خود را پر کنند تا به زعم خودشان مبادا گرفتار کمبود سوخت در روزهای آینده شوند. نزدیک ظهر روز شنبه نیز این شلوغی ادامه داشت. یکی از افراد درون صف میگفت: «من واقعاً بنزین ماشینم تمام شده که به پمپ بنزین آمدم اما فکر میکنم چشم مردم ترسیده و با بهانه و بیبهانه به پمپبنزینها هجوم میآورند.»
دیگری میگوید: «خیلی از آنهایی که در این صف هستند به احتمال زیاد در تاکسیهای اینترنتی کار میکنند و اگر مجبور شوند بنزین ۵ هزار تومانی هم میزنند چون کار دیگری نمیتوانند انجام دهند و باید خرج زن و بچه را به هر شکلی درآورند.» او به صف موتوریها اشاره میکند و میگوید: «از ظاهر آنها میتوان فهمید که بیشتر آنها پیک هستند و حالا قیمت بنزین ۵ هزار تومانی هم به مشکلات و بدبختی آنها اضافه شده است.»
پمپ بنزین خیابان شهید بهشتی در ابتدای خیابان پاکستان نیز، هم جمعه شب قبل از شروع سهنرخی شدن بنزین و هم عصر شنبه، با صف نسبتاً طولانی مواجه بود اما نه به اندازه روزهای جنگ دوازده روزه که صف خودروها تا انتهای خیابان پاکستان رفته بود و باید ساعتها منتظر میماندی تا نوبت سوختگیری فرا برسد.
دولتها و قیمت بنزین
دولت اصلاحات، برای قیمت بنزین اینگونه برنامهریزی کرده بود که هر سال ۱۰ درصد به قیمت آن افزوده شود تا فشاری به مردم وارد نشود و اینگونه بود که روند گرانی قیمت سوخت را بدون هیچ دردسر و مشکلی طی کرد اما در سال آخر دولت سیدمحمد خاتمی، مجلس هفتم که به اصولگرایان رسیده بود و ریاست آن را غلامعلی حدادعادل بر عهده داشت، در اسفند سال ۱۳۸۳ به گفته خودشان به مردم عیدی دادند و قیمت بنزین در فروردین سال ۱۳۸۴ را گران نکردند و طرح دولت خاتمی بر زمین ماند و ماجراهای سوخت از آنجا آغاز شد و سه دهه است که ادامه دارد.
دولت احمدینژاد، سهمیهبندی بنزین را از سال ۱۳۸۶ و در دولت اول خود شروع کرد و بنزین سهمیهای را با قیمت ۱۰۰ تومان و بنزین آزاد را ۴۰۰ تومان فروخت و اینجا بود که مردم با کارت سوخت آشنا شدند. سه سال بعد در ۲۸ آذر ۱۳۸۹ با اجرای هدفمندسازی یارانهها قیمت هر لیتر بنزین سهمیهای به ۴۰۰ تومان و بنزین آزاد ۷۰۰ تومان افزایش پیدا کرد. نتیجه دونرخی شدن قیمت سوخت، افزایش قاچاق بنزین بود که سود سرشاری را نصیب قاچاقچیان در مرزهای ایران با پاکستان و عراق میکرد. قیمت بنزین در دوره دولت احمدینژاد۷۷۵ درصد رشد کرد.
دولت اول حسن روحانی در سال ۱۳۹۲ بر سرکار آمد و او نیز رویه دونرخی بودن قیمت بنزین را یک سال ادامه داد و قیمت بنزین سهمیه را ۷۰۰ تومان و قیمت آزاد آن را ۱۰۰۰ تومان تعیین کرد. روحانی و وزارت نفت او از سال بعد قید دونرخی شدن بنزین را زد و به مدت چهار سال آن را به قیمت ۱۰۰۰ تومان فروخت و اینگونه عملاً کارت سوخت کنار گذاشته شد.
دولت تلاش داشت با تکنرخی کردن قیمت سوخت و نزدیک کردن آن با دیگر قیمتها و متناسب شدن نرخ آن با تورم، هم از عوارض گرانی آن جلوگیری کند و هم درآمدی داشته باشد؛ با این حال، شروع دوباره تحریمها و رفتن آمریکا از برجام، فضا را برای دولت روحانی تنگ کرد و بالا رفتن قیمت دلار باعث شد دوباره قاچاق سوخت در مرزها رونق بگیرد.
آبان سال ۱۳۹۸، برای اعضای دولت دوازدهم و شخص حسن روحانی فراموشنشدنی است؛ در آن زمان بود که سران قوا متشکل از حسن روحانی به عنوان رئیس قوه مجریه، مرحوم ابراهیم رئیسی به عنوان رئیس دستگاه قضا و علی لاریجانی رئیس مجلس، قیمت بنزین سهمیهای را ۱۵۰۰ تومان و قیمت بنزین آزاد را ۳۰۰۰ تومان تعیین کردند و دوباره به دوران بنزین دونرخی و کارت سوخت برگشتیم اما این تصمیم کشور را وارد روزهای پرالتهابی کرد که باعث کشته شدن برخی شهروندان شد و چند پمپ بنزین در کشور آتش زده شد و این همان روزی بود که روحانی جمله معروف خود را گفت: «من هم روز جمعه از گرانی بنزین خبردار شدم.»
براساس آمار قیمت بنزین در دولت دوازدهم ۲۰۰ درصد افزایش پیدا کرد، شوک گرانی بنزین برای مردم چنان بود که پیشبینی میکردند تورم ناشی از این افزایش قیمت در نهایت سفره آنان را کوچکتر خواهد کرد؛ چراکه خروج آمریکا از برجام نیز به اندازه کافی به آنان فشار آورده بود و همین باعث طغیان مردم و حوادث بعد از آن شد.
دولت بعد از حسن روحانی یعنی دولت مرحوم ابراهیم رئیسی نیز با اینکه از نظر بودجه در شرایط بدی به سر میبرد اما هیچگاه به گرانی سوخت فکر نکرد اما مصرف بنزین افزایش چشمگیری در دوره او پیدا کرد که دلیل آن باز قاچاق سوخت بود. تیم اقتصادی او یک بار تلاش کرد بحث مدلهای چندنرخی بنزین را مطرح کند تا به عنوان نمونه سهمیههای پایه با نرخ پایین حفظ شود و مصرف بیشتر با قیمت بالاتر عرضه شود تا به گفته آنها کنترل مصرف و کاهش قاچاق صورت بگیرد و فشاری هم به قشر کمدرآمد نیاید که هیچگاه عملیاتی نشد.
