وحید شقاقی شهری اقتصاددان:سیاه‌چاله بحران انرژی، ذینفع دارد
وحید شقاقی‌شهری، اقتصاددان و استاد دانشگاه خوارزمی در گفت‌وگو با «هم‌میهن» به بحران‌های انرژی در کشور اشاره کرده و می‌گوید دولت با سیاه‌چاله‌هایی مواجه است که با وجود آنها مشکلات حل نخواهد شد.
وحید شقاقی‌شهری، اقتصاددان و استاد دانشگاه خوارزمی در گفت‌وگو با «هم‌میهن» به بحران‌های انرژی در کشور اشاره کرده و می‌گوید دولت با سیاه‌چاله‌هایی مواجه است که با وجود آنها مشکلات حل نخواهد شد. او گفته حل مشکل ناترازی‌ها نیاز به زمان دارد؛ مثلاً مشکل برق با پنل خورشیدی و کارهای نمایشی حل نخواهد شد و باید بخش خصوصی وارد عمل شود اما سیاه‌چاله‌های کشور ذینفعانی دارد که دست دولت را بسته‌اند. شقاقی‌شهری معتقد است در نهایت رئیس‌جمهور باید به نفع مردم تصمیم بگیرد چون بحرانها مردم را عاصی کرده است.
بحران انرژی کشور را دچار مشکل کرده است، دولت چه کارهایی باید انجام دهد؟
واقعیت این است که راه‌حل مسائل و مشکلات ما کاملاً مشخص است و بیخود دور خود می‌چرخیم. کشورهای مختلفی در دنیا در زمینه ناترازی تجربه و انباشت دانش دارند و وضعیتی که ما داریم را در گذشته در زمینه ناترازی انرژی پشت سر گذاشته‌اند. کشوری مثل کوبا قطعی‌های طولانی‌مدت برق را داشته و کشورهای دیگری نیز بودند که به سرعت از بحران‌های ناترازی عبور کردند.
مشکل اصلی این است که از حکمرانی اقتصادی کنونی ما بحران بیرون می‌آید و فرقی هم نمی‌کند مشکل آب باشد یا گاز، یا صنعت و یا بانک. ما باید این سیاه‌چاله‌ها را اصلاح کنیم و در رویکرد با بحران‌های کشور تغییر ریل ایجاد کنیم. تا زمانی که این سیاه‌چاله‌ها وجود دارند مسائل و مشکلات حل نخواهد شد. همچنین با آمدن و رفتن افراد و دولت‌ها نیز این مشکلات پابرجا خواهد ماند و باید به تغییر ریل حکمرانی اقتصادی و اصلاحات ساختاری و نهادی تن دهیم.
شما چه فضایی را به سیاه‌چاله تعبیر کردید؟
سیاه‌چاله محیطی غیررقابتی و انحصاری است و محیطی پیچیده و ناسالم برای کسب و کار است که در آن اقتصاد دستوری و رانتی و نفتی وجود دارد و به شبه‌دولتی‌ها متکی است؛ این ویژگی‌های بارز سیاه‌چاله‌ها است. هر چه در این سیاه‌چاله ریخته شود از آن بحران خارج خواهد شد و ما باید این سیاه‌چاله‌ها را اصلاح کنیم.
شبه‌دولتی‌ها کاری کردند که ما اکنون نه دولت داریم و نه بخش خصوصی و چیزی ساخته شده که پر از فساد است. در موقعیتی قرار داریم که دولت پولی ندارد و بخش خصوصی به معنای واقعی کلمه نیز وجود ندارد و قدرت و ثروت در دست شبه‌دولتی‌ها قرار گرفته است. درست است که دولت افراد خود را معرفی می‌کند ولی این بخش‌های شبه‌دولتی خروجی منابع درآمدی ندارند.
بحران آب، گاز، برق و حتی صنعت خودروسازی، به این برمی‌گردد که دچار اقتصاد دستوری هستیم. کشورهایی در دنیا داشتیم که همین اقتصاد دستوری را داشتند و به بحران خوردند اما آن را اصلاح کردند؛ هم بحران‌های آنها حل شد و هم تبدیل به صادرکننده انرژی شدند. واقعاً اقتصاد دستوری به کشور ستم می‌کند و موجب میشود بنگاه‌های اقتصادی ورشکست شوند و رانت توزیع شود.
ما باید این سیاه‌چاله‌ها را اصلاح کنیم چون اقتصاد در کشور ما کاملاً غیررقابتی است و در این محیط مشخص است که تولیدی صورت نخواهد گرفت. بدون بخش خصوصی امکان حل هیچ‌کدام از ناترازی‌ها وجود ندارد. زمانی در کشور دولت با پول، یعنی با نفت، داشتیم که ناکارآمدی و ناترازی‌ها را با پول نفت پوشش می‌داد اما اکنون دولتی داریم که پول و بودجه ندارد، مگر می‌توان با تفکر دولتی بدون پول و اقتصاد مبتنی بر شبه‌دولتی‌ها کشور را اداره کرد؟ هر روز که بر تداوم این سیاه‌چاله اصرار بورزند بحرانها عمیق‌تر می‌شوند.
می‌دانیم که ناترازی‌ها به دولت پزشکیان ارث رسیده است. ناترازی برق و آب و گاز هر روز بحرانی‌تر میشود، اما چرا دولت درصدد حل و رفع منطقی به قول شما این سیاه‌چاله نیست و مثلاً آقای نعمت‌زاده در هشتاد سالگی به عنوان مشاور عالی در امور ناترازی انرژی وزارت نفت منصوب میشود؟ یا سازمان بهینه‌سازی انرژی تشکیل میشود که تا الان کاری برای رفع ناترازی‌ها نکرده است؟
مشکل اینجاست که هر چیزی به داخل اقتصاد کشور ما ریخته شود بحران ایجاد می‌کند و مشکل فقط برق و گاز و بنزین نیست. من به فرد و یک سازمان مشخص کاری ندارم، این را هم قبول دارم که ناترازی‌ها محصول این دولت نیست و بی‌برقی و بی‌آبی با انباشت نزدیک به سی سال مشکلات و آن سیاه‌چاله به وجود آمده است.
حرف من با دولت این است که اگر می‌خواهید کشور را اداره کنید و اگر به این مسئله رسیدید که این سیاه‌چاله بحران‌آفرین شده است، چرا این سیاه‌چاله را اصلاح نمی‌کنید؟ آقای پزشکیان و تیم او باید چند اقدام مهم انجام دهند اما متاسفانه پشت این سیاه‌چاله ذینفعانی پرقدرت وجود دارند که موجب میشود نتوان با آن مبارزه کرد. پشت اقتصاد دستوری، محیط غیررقابتی، کسب و کار ناسالم، شبه‌دولتی‌ها و اقتصاد نفتی ذینفع وجود دارد و آنها اجازه اصلاحات نمی‌دهند.
دولت باید تکلیف خود را مشخص کند و با این وضعیت حکمرانی اقتصادی بحران‌های ما هر روز شدیدتر خواهد شد. امسال تازه بحران انرژی در کشور شروع شده و با کارهای نمایشی مانند انرژی خورشیدی و نصب پنل‌های خورشیدی حل نمی‌شود، بلکه باید بخش خصوصی وارد شود و دولت باید منافع این بخش را حفظ کند. بخش خصوصی پول و فکر دارد و فن‌آوری را خواهد آورد، مدیریت بلد است و بهره‌وری دارد.
بخش خصوصی بلد است نیروهای باتجربه را شناسایی و از آنها استفاده کند و اصلا نیاز نیست دولت را بزرگتر کنیم و افراد را دوباره منصوب کنیم. دولت باید سیاست‌های خود را با محوریت بخش خصوصی اصلاح کند. من هیچ کشوری را در دنیا سراغ ندارم که بدون بخش خصوصی بتواند بحران‌های خود را حل کند. وظیفه دولت فقط حمایت از بخش خصوصی، سیاستگذاری و نظارت است و اصلاً نباید در مسائل اقتصادی دخالت کند و بی‌خودی سازمان ایجاد کند و نیرو اضافه کند.
راه‌حل‌ها کاملاً مشخص است و نیازی به راه‌حل‌های جدید و نیاز به ابداع دوباره چرخ وجود ندارد و کاملاً تجربه جهانی در زمینه حل بحران‌های انرژی مشخص و گویا است. به نظر من راحت می‌توان این اصلاحات را شروع کرد ولی ذینفعان مانع هستند چراکه گردش هزاران میلیارد تومانی اجازه اصلاحات را نمی‌دهد و متاسفانه دولت همچنان راهکارهای فرسایشی و نمایشی را اجرا می‌کند و ذینفعان نیز با موانعی که ایجاد می‌کنند در حقیقت دولت را سر کار می‌گذارند.
هیچ فردی هم پاسخگو نیست...
در مورد اتفاقاتی که در حوزه آب و انرژی در کشور رخ داده است، حداقل باید مسئولانی که در دولت‌های گذشته حضور داشتند راجع به آن پاسخگو باشند. چندین وزیر نیرو و معاون وزیر داشتیم که باید پاسخگو باشند. من یک مثال روشن و به‌روز بزنم؛ آیا بانک آینده یک‌شبه ایجاد شد؟ این بانک نزدیک به دو دهه در جلوی چشم ما این مسیر اشتباه را رفت. مسئولانی که بحران آب و برق و گاز را ایجاد کردند کجا هستند؟
ما به عنوان شهروند ایرانی که مسئول همه بحرانها نیستیم؛ مسئولینی که حقوق گرفتند و برو و بیایی داشتند و از مزیت‌ها بهره‌مند شدند و هر که را خواستند آوردند و بردند، باید اکنون پاسخگو باشند؛ چون اشتباهات بزرگی در حوزه انرژی کردند. دولت هم نباید تعلل کند و اگر نتواند این سیاه‌چاله‌ها را منهدم کند هم به تعداد بحرانها افزوده خواهد شد و هم دامنه آنها گسترده‌تر خواهد شد.
دولت هرچقدر بیشتر وقت تلف کند بر شدت بحرانها افزوده خواهد شد و سال بعد خاموشی‌ها از دو ساعت به چهار ساعت خواهد رسید. مشکل برق کشور با پنل خورشیدی و این کارهای تزئینی و نمایشی حل نمی‌شود بلکه باید بخش خصوصی علاقه‌مند شود به خاطر منافع خود وارد اقتصاد کشور شود، آنها بلد هستند چگونه تحریم را دور بزنند، چگونه تکنولوژی وارد کنند و بهره‌وری و نوآوری داشته باشند.
اگر از همین امروز دولت اصلاحات را شروع کند، چقدر زمان داریم تا از بحران انرژی خارج شویم؟
به نظر من با اصلاحات واقعی در دو سه سال آینده حداقل بحران‌های انرژی مهار خواهد شد. به‌هرحال اصلاح این سیاه‌چاله زمان‌بر است اما باید فضا را به مرور آماده کرد؛ مانند فردی که بیمار است اما وقتی شروع به ورزش می‌کند یک علامت مثبت در بدن او ایجاد میشود که می‌خواهد به سمت بهبود برود و حداقل اوضاع از این بدتر نخواهد شد.
به نظر من مردم هم می‌پذیرند و وقتی ببینند اصلاحات در انرژی شروع شده همراهی خواهند کرد. وقتی در حکمرانی اقتصادی تغییراتی ایجاد شود، ممکن است در حوزه برق به سه سال زمان نیاز داشته باشیم و یا حل مشکل آب و فرونشست زمین به زمان بیشتری نیاز داشته باشد اما قطعاً مردم همراهی خواهند کرد.
به نظر من در یک دوره سه‌ساله می‌توان در حوزه انرژی به یک تعادل رسید و حتی عقیده دارم بحران انرژی، کم‌زمان‌ترین و ساده‌ترین راه‌حل‌ها را نیاز دارد و به سرعت به نتیجه خواهیم رسید؛ به شرط آنکه بخش خصوصی وارد شود. مثلاً اگر در نیروگاه‌ها سرمایه‌گذاری کند در یک بازه سه‌ساله بتواند به بهره‌برداری مطلوب برسد.
بخشی از انرژی کشور به دلیل فرسودگی زیرساخت‌های انرژی تلف میشود که می‌توان با کمک بخش خصوصی این مشکل را حل کرد. اما باز این نکته را باید بگویم که با دولت و شبه‌دولتی‌ها، بحران‌های ما هر روز شدیدتر خواهد شد و ادامه این سیاه‌چاله همه چیز را تبدیل به بحران خواهد کرد و ما باید به دنبال اصلاح آن باشیم و ذینفعان پشت سیاه‌چاله را کنار بگذاریم و فضا را باز کنیم.
من عقیده دارم شرایط برای این کار مهیا است و شخص آقای پزشکیان می‌خواهد که اصلاحاتی را آغاز کند ولی متاسفانه با موانع مختلفی روبه‌رو است و در درون خود حلقه‌های اطراف آقای رئیس‌جمهور نیز منافعی وجود دارد که شاید اجازه این اصلاحات را نمی‌دهند اما آقای پزشکیان باید به نفع مردم تصمیم بگیرد چون بحرانها مردم را عاصی کرده است. در هفته گذشته سه نوبت از ساعت ۹ شب تا ۷ صبح آب محله ما بدون اطلاع قطع شد، این یک قلم از بلاتکلیفی‌هایی است که به مردم وارد میشود.
احتمالاً در زمستان قطعی گاز نیز به آن اضافه خواهد شد و ممکن است بحران بنزین را نیز داشته باشیم که آقای رئیس‌جمهور باید به نفع مردم تصمیم‌های اساسی بگیرد و با حمایت رهبری و اجماعی که باید در سطح عالی شکل بگیرد، مشکلات را حل کند؛ در غیر این صورت هر روز شرایط بدتر خواهد شد.
