امیر قطر دیروز درحالی به عربستان رفت که اخباری از مذاکرات سهجانبه جدید دوحه با اسرائیل و آمریکا منتشر شده است
دیدار در ریاض، محرمانه در نیویورک
امیر قطر، ظهر دیروز وارد ریاض شد و در فرودگاه ملک خالد مورد استقبال محمد بنسلمان، ولیعهد و رئیس شورای وزیران عربستان صعودی قرار گرفت. شیخ تمیم بن حمد آلثانی در حالی به عربستان سفر کرد که رئیسجمهور آمریکا خود را برای اعلام مرحله دوم آتشبس غزه، پیش از تعطیلات سال نوی میلادی (۲۵ دسامبر)، آماده میکند و اخباری از برگزاری جلسهای سهجانبه میان اسرائیل، آمریکا و قطر در نیویورک هم منتشر شده است.
امیر قطر، ظهر دیروز وارد ریاض شد و در فرودگاه ملک خالد مورد استقبال محمد بنسلمان، ولیعهد و رئیس شورای وزیران عربستان صعودی قرار گرفت. شیخ تمیم بن حمد آلثانی در حالی به عربستان سفر کرد که رئیسجمهور آمریکا خود را برای اعلام مرحله دوم آتشبس غزه، پیش از تعطیلات سال نوی میلادی (۲۵ دسامبر)، آماده میکند و اخباری از برگزاری جلسهای سهجانبه میان اسرائیل، آمریکا و قطر در نیویورک هم منتشر شده است. شیخ تمیم پس از دیدار دوجانبه با بنسلمان، شرکت هشتمین نشست شورای هماهنگی سعودی ـ قطری و امضای قرارداد پروژه قطار برقی پرسرعت و برقراری اتصال ریلی دو کشور، با بدرقه ولیعهد عربستان، ریاض را به مقصد دوحه ترک کرد. هفته گذشته هم محمد بن عبدالرحمن آلثانی، نخستوزیر و وزیرخارجه قطر، به ریاض سفر و با همتای سعودی خود دیدار کرد.
اخبار مربوط به تحولات دیپماتیک منطقه ازآنجهت حائز اهمیتی خاص است که تحولات با سرعتی زیاد در حال رخدادن هستند. ازیکسو موضوع فلسطین همچنان روی میز است و ابتدا قطر و در جایگاهی پایینتر از آن عربستان، دو کشوری هستند که نقشی کلیدی و تعیینکننده در آتشبسِ شکننده درجریان میان اسرائیل و حماس دارند. قطر بهعنوان میانجی اصلی شناخته میشود و ترامپ قصد دارد که در روزهای آینده آغاز مرحله دوم آتشبس را اعلام کند. براساس طرح ترامپ، مرحله دوم آتشبس شامل خروج ارتش اسرائیل از چند منطقه نوار غزه، استقرار یک نیروی بینالمللی برای ایجاد ثبات (ISF) و تشکیل یک نهاد مدنی بینالمللی برای اداره غزه است. نهادی با نام شورای صلح و تحت ریاست ترامپ که رسانهها میگویند همزمان با اعلام مرحله دوم آتشبس، تشکیل آن هم اعلام شود.
تمرکز بر سلاح حماس در آستانه مرحله دوم
اما شرایط حاکم بر منازعه فلسطین درحالحاضر چگونه است؟ این سوالی است که پیچیدگی وضعیت را نشان میدهد و نقش قطر را مشخص میکند. با تبادل اسرا و اجساد، موضوع سلاح در غزه برجستهتر از قبل شده است. رسانه اسرائیلی واینت گزارش داد که هیچچیز درباره مرحله دوم آتشبس غزه مشخص نیست و علت این نامشخصبودن وضعیت مرحله دوم را هم موضوع خلعسلاح حماس اعلام کرد. این رسانه عبری مدعی شد که قطر و ترکیه بهدنبال راهی برای نجات حماس از موضوع خلعسلاح هستند.
اخیراً رسانههای اسرائیلی بهنقل از منابعی در کابینه رژیم تلآویو اعلام کردند، براساس طرح ترکیه و قطر، سلاح حماس به تشکیلات خودگردان فلسطین واگذار یا اینکه تحت نظارت بینالمللی ذخیره میشود. دوحه و آنکارا، مهلت دوساله برای اجرای این طرح خواستهاند درحالیکه اسرائیل مخالف بوده و اصرار دارد که این طرح تنها طی چندماه باید اجرایی شود. آنها هشدار میدهند هر طرحی که بخواهد جایگزین خلعسلاح حماس شود، درواقع به حفظ نفوذ این گروه مقاومت در نوار غزه منجر میشود.
آنها مدعی هستند که باید یک طرح مستقل اسرائیلی برای خلعسلاح حماس اجرا شود و نباید به ابتکارعملهای بینالمللی که نسبت به حماس نرمش و انعطافی نشان میدهند، اتکا کرد. موضوع زمانی پیچیدهتر میشود که نتانیاهو قرار است ۲۸ دسامبر تا یکم ژانویه در آمریکا باشد.
رسانههای عبری اعلام کردند که نتانیاهو علاوه بر دیدارهای برنامهریزیشدهاش با جی دی ونس، معاون رئیسجمهور آمریکا، مارکو روبیو، وزیر خارجه و پیت هاگست، وزیر جنگ این کشور، حداقل دوبار با ترامپ دیدار خواهد کرد. براساس گزارش یدیعوت آحارونوت، موضوع خلعسلاح درنهایت طی دیدار ترامپ و نتانیاهو تعیینتکلیف خواهد شد. نتانیاهو روز یکشنبه در اظهاراتی، حماس را تهدید کرد و گفت: «خلعسلاح حماس و غزه از راه آسان یا سخت انجام خواهد شد.»
موضوع دیگر هم ترکیب نیروهای بینالمللی است که باید در غزه مستقر شوند و اختلافاتی درباره ترکیب کشورهای شرکتکننده در آنها وجود دارد. در همین شرایط پیچیده، چند موضع متفاوت راجع به موضوع خلع سلاح و استقرار نیروهای بینالمللی در غزه، از سوی کادر رهبری، یک چهره شناختهشده و همچنین سخنگوی حماس مطرح شده است. مواضعی که دقیق مشخص نمیکند حماس چه تصمیمی درباره موضوع سلاح خود گرفته است.
مذاکره محرمانه در نیویورک
موضوع مذاکره سهجانبه میان قطر، اسرائیل و آمریکا که آکسیوس آن را بهنقل از دو مقام آگاه افشا کرد هم از چندجهت حائزاهمیت است. باتوجه به چینش نیروهای سیاسی و کشورها در منازعه اخیر فلسطین، نمایندگان سهطرف این درگیری، روز یکشنبه در نیویورک با یکدیگر ملاقاتی محرمانه داشتد. استیو ویتکاف، فرستاده ترامپ در خاورمیانه، دیوید بارنیا، رئیس موساد و یک مقامارشد قطری که ناماش منتشر نشده، سهطرف این مذاکرات بودند. دراینمیان قطر همان طرفی است که بر حماس نفوذ دارد و درعینحال متحد آمریکا در خاورمیانه است که همین دو موضوع، قدرت مانور قابلتوجهی به دوحه میدهد.
بهموازات موضوع منازعه فلسطین و تلاش ترامپ و طرفهای منطقهای برای پایاندادن به این درگیری، رئیسجمهور آمریکا موضوع پیمان ابراهیم را هم پیگیری میکند. موضوعیکه در اسرائیل هم اهمیت دارد و یکطرف آن کشورهای عربی هستند. درحالیکه ترامپ دنبال پیوستن عربستان و قطر به پیمان ابراهیم و برقراری روابط میان تلآویو، دوحه و ریاض است، اسرائیل با حملهای که ۱۸ شهریورماه (۹ سپتامبر) به دوحه انجام داد تا رهبران بلندپایه حماس را ترور کند، وضعیت را از قبل هم پیچیدهتر کرد. موضوعیکه درنهایت بهعنوان یکی از نقاط فشار بر اسرائیل، برای پایاندادن به جنگ هم استفاده شد.
قطر و اسرائیل بهعنوان دو متحد آمریکا، دوطرف این بحران قرار گرفتند. آکسیوس درباره تشکیل این نشست نوشت که آمریکا برای بیرونرفتن از بحرانی که پس از حمله اسرائیل به دوحه ایجاد شد، پیشنهاد تشکیل یک سازوکار سهجانبه «بهبود هماهنگیها، تقویت روابط، حل اختلافات دوجانبه و کمک به تلاشهای جمعی برای جلوگیری از تهدیدها» را ارائه داد و آنچه یکشنبه برگزار شد، اولین جلسه این ابتکار بود.
آکسیوس نوشت: «بدونشک بخشی از نشست سهجانبه بر اجرای توافق صلح غزه، بهویژه خلعسلاح حماس و دیگر مسائل حساس در انتقال به مرحله بعدی توافق، متمرکز خواهد بود.»
