معامله بر سر خاورمیانه/اولویتها و ملاحظات مذاکرات بن‌سلمان و ترامپ در کاخ سفید
رئیس‌جمهور آمریکا، دونالد ترامپ، اعلام کرد تصمیم گرفته است عربستان سعودی را «متحد اصلی غیر عضوناتو» طبقه‌بندی کند و گفت واشنگتن با ریاض یک توافق دفاعی راهبردی امضا کرده است که کاخ سفید آن را تاریخی توصیف کرده است.
رئیس‌جمهور آمریکا، دونالد ترامپ، اعلام کرد تصمیم گرفته است عربستان سعودی را «متحد اصلی غیر عضوناتو» طبقه‌بندی کند و گفت واشنگتن با ریاض یک توافق دفاعی راهبردی امضا کرده است که کاخ سفید آن را تاریخی توصیف کرده است.
در جریان پذیرایی از ولیعهد عربستان، شاهزاده محمد بن‌سلمان، در یک ضیافت شام در کاخ سفید، ترامپ گفت: «ما همکاری نظامی خود را به سطحی بالاتر ارتقا می‌دهیم، با اینکه عربستان سعودی را رسماً به‌عنوان متحد اصلی غیرعضو ناتو معرفی می‌کنیم؛ این موضوع برای آن‌ها بسیار مهم است.»
به گزارش الجزیره، ایالات متحده این طبقه‌بندی را به متحدان نزدیک خارج از ناتو اعطا می‌کند؛ کشورهایی که با ارتش آمریکا روابط کاری راهبردی دارند. کاخ سفید در بیانیه‌ای گفت، رئیس‌جمهور آمریکا و ولیعهد سعودی «توافق‌نامه دفاعی راهبردی آمریکا–عربستان را امضا کردند؛ توافق‌نامه‌ای تاریخی که شراکت دفاعی ما را که بیش از ۸۰ سال قدمت دارد تقویت کرده و بازدارندگی را در سراسر خاورمیانه افزایش می‌دهد.»
این بیانیه افزود که ترامپ «با فروش یک بسته بزرگ دفاعی موافقت کرده است؛ که شامل تحویل جنگنده‌های اف-۳۵ در آینده، در چارچوب توافق‌نامه‌ای برای خرید حدود ۳۰۰ تانک آمریکایی توسط عربستان میشود.»
ترامپ در محوطه جنوبی کاخ سفید از ولیعهد و نخست‌وزیر عربستان، محمد بن‌سلمان، استقبال کرد. این نخستین سفر او به ایالات متحده از سال ۲۰۱۸، یعنی پس از قتل روزنامه‌نگار جمال خاشقجی بود. پیش‌تر در روز سه‌شنبه، کاخ سفید اعلام کرد که ایالات متحده و عربستان سعودی در حوزه‌های انرژی هسته‌ای با کاربردهای غیرنظامی و دفاعی، توافق‌هایی را در جریان سفر ولیعهد، شاهزاده محمد بن‌سلمان به واشنگتن امضا کرده‌اند.
کاخ سفید افزود دو کشور یک «بیانیه مشترک» درباره انرژی هسته‌ای با کاربردهای غیرنظامی تصویب کرده‌اند، «که به موجب آن چارچوب حقوقی برای همکاری به ارزش میلیاردها دلار طی چند دهه آینده ایجاد میشود» و «این همکاری مطابق با قواعد معاهده منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای صورت می‌گیرد.» همچنین کاخ سفید اشاره کرد که رئیس‌جمهور آمریکا، دونالد ترامپ، «با توافقی برای فروش سلاح‌ها که شامل جنگنده‌های اف-۳۵ میشود» موافقت کرده است. اف-۳۵ جنگنده‌ای آمریکایی با فناوری پیشرفته است که پیشرفته‌ترین جنگنده جهان محسوب میشود.
رئیس‌جمهور دونالد ترامپ در کاخ سفید از ولیعهد عربستان سعودی استقبال کرد؛ این نخستین سفر او از سال ۲۰۱۸ به آمریکا محسوب میشود. محمد بن‌سلمان در جریان این سفر در دفتر کار با ترامپ دیدار کرد، در اتاق جلسات رئیس‌جمهور ناهار خورد و عصر در یک ضیافت رسمی شرکت کرد. ترامپ پس از دیدار گفت او جلسه‌ای موفق با ولیعهد سعودی داشته است: «او دوست نزدیک من است و در کاخ سفید احترام زیادی دارد.» او از عربستان به‌خاطر سرمایه‌گذاری ۶۰۰ میلیارد دلاری در ایالات متحده تشکر کرد و افزود: «امیدوارم این مبلغ به یک تریلیون دلار برسد.»
از سوی دیگر، ولیعهد عربستان گفت کشورش قصد دارد میزان سرمایه‌گذاری خود را در ایالات متحده به حدود یک تریلیون دلار افزایش دهد و تأکید کرد که عربستان به آینده‌ای مشترک با آمریکا باور دارد، فرصت‌های واقعی در حوزه هوش مصنوعی ایجاد می‌کند و به نیمه‌رساناها نیاز دارد.
عربستان سعودی در حال تبدیل شدن به ستون اصلی ژئواستراتژی جدید ایالات متحده در دولت ترامپ است. واشنگتن ریاض را نه‌تنها به عنوان یک وزنه سنگین در خاورمیانه، بلکه به عنوان کشوری می‌بیند که مقیاس اقتصادی و توان دیپلماتیک آن می‌تواند ابتکارات جهانی ایالات متحده را تقویت کند.
در همین حال، عربستان به کاخ سفید ترامپ نیاز دارد تا طرح صلح 20 ماده‌ای غزه را به مرحله اجرا درآورد تا مانع اصلی بر سر راه ایجاد یک معماری امنیتی جدید منطقه‌ای را از میان بردارد. برای تحقق این امر، کاخ سفید ترامپ باید بین الزامات امنیتی اسرائیل و پیشرفت در جهت خودمختاری فلسطین تعادل برقرار کند.
سفر دیروز محمد بن‌سلمان، ولیعهد عربستان سعودی به واشنگتن – که اولین سفر او در هفت سال گذشته به واشنگتن محسوب میشود - قرار است نشان‌دهنده یک تغییر اساسی در روابط ایالات متحده و عربستان سعودی باشد، با این توقع که ولیعهد عربستان و دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور، چندین توافق استراتژیک مهم را نهایی کنند. یک روز پس از دیدار ترامپ و ولیعهد، یک اجلاس بزرگ سرمایه‌گذاری در مرکز کندی برنامه‌ریزی شده است که تقریباً 1000 مقام سعودی از جمله تقریباً همه وزیران سعودی در آن شرکت می‌کنند.
شرکت در این نشست با این سطح حضور، نشان‌دهنده قصد ریاض برای پیوند دادن تحولات اقتصادی خود با روابط تجاری عمیق‌تر با ایالات متحده است. همچنین انتظار می‌رود این سفر منجر به ایجاد یک توافق دفاعی شود که حفاظت آمریکا از پادشاهی را تضمین می‌کند. علاوه براین، نقش احتمالی ایالات متحده در توسعه انرژی هسته‌ای عربستان و همکاری‌های گسترده در هوش مصنوعی، نیمه‌رساناها و مواد معدنی حیاتی به عنوان حوزه‌هایی که برای رقابت استراتژیک بلندمدت ایالات متحده با چین محوری هستند، مدنظر است.
پیش از این سفر، خالد بن‌سلمان، وزیر دفاع عربستان، جلسات سطح بالایی را در واشنگتن برگزار کرد، و جارد کوشنر، داماد ترامپ و معمار اصلی توافق‌نامه ابراهیم، برای مشورت با ولیعهد به ریاض سفر کرد. این اقدامات نشان‌دهنده زمینه‌سازی دیپلماتیک فشرده از سوی هر دو طرف است.
توافق‌نامه ابراهیم همچنان مهمترین موضوع در روابط ایالات متحده و عربستان سعودی است که محاسبات دیپلماتیک و استراتژیک را شکل می‌دهد. تنها چند هفته قبل از حملات حماس در 7 اکتبر 2023، ولیعهد عربستان و بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، علناً اذعان کردند که مذاکرات عادی‌سازی در مرحله پیشرفته‌ای قرار دارد.
این روند به‌طور ناگهانی متوقف شد؛ زمانی که حمله حماس باعث واکنش نظامی گسترده اسرائیل شد که منجر به مرگ ده‌ها هزار غیرنظامی، آوارگی بیش از 2 میلیون نفر و نابودی زیرساخت‌های غزه شد. مقیاس ویرانی در غزه، بازگشت عربستان سعودی به توافقات را از نظر سیاسی و دیپلماتیک با مشکل مواجه کرده است، به‌طوری‌که ریاض حالا اصرار دارد هرگونه عادی‌سازی روابط منوط به تعهد اسرائیل به «مسیری معتبر و برگشت‌ناپذیر به سوی تشکیل کشور فلسطین در آینده» است.
با آگاهی از محدودیت‌های عربستان و تحت فشار سایر کشورهای عربی و مسلمان که انتظار می‌رود نیروهایی را به نیروی بین‌المللی تثبیت (ISF) برای غزه اعزام کنند، کاخ سفید ترامپ در ۱۳ نوامبر قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل را اصلاح کرد. این اقدام بلافاصله تنش‌هایی را برای دولت نتانیاهو ایجاد کرد، زیرا دو روز بعد، اعضای راست افراطی کابینه، ایتامار بن‌گویر، وزیر امنیت ملی و بزالل اسموتریچ، وزیر دارایی، علناً از نخست‌وزیر خواستند که هرگونه به رسمیت شناختن کشور فلسطین را رد کند.
در ۱۶ نوامبر، نتانیاهو در شبکه اجتماعی ایکس مجدداً تأکید کرد که مخالفت اسرائیل با تشکیل کشور فلسطین بدون تغییر باقی مانده است و تأکید کرد که غزه باید غیرنظامی شود و حماس «به روش آسان یا سخت» خلع سلاح شود. در همان روز، وزرای امور خارجه و دفاع او نیز موضع او را تکرار کردند و مقاومت یکپارچه کابینه در برابر لحن قطعنامه را نشان دادند و محدودیت‌های سیاسی داخلی در مورد امتیازات اسرائیل را برجسته کردند.
چنین پیچیدگی دیپلماتیکی به روشن شدن این موضوع کمک می‌کند که چرا عربستان سعودی احتمالاً تا پایان دوره دوم ریاست‌جمهوری ترامپ به توافق ابراهیم خواهد پیوست. با این حال، ترامپ در 14 نوامبر گفت که «امیدوار است» ریاض «به زودی» به این توافق‌نامه بپیوندد، که این امر بیش از آنچه احتمال رخ دادنش زیاد باشد، صرفاً قصد کاخ سفید را منعکس می‌کند.
از نظر سعودی‌ها، تعامل با راست افراطی‌ترین و نامحبوب‌ترین دولت در تاریخ اسرائیل، ارزش استراتژیک اندکی دارد، به‌ویژه با توجه به اینکه انتخابات در اسرائیل کمتر از یک سال دیگر برگزار میشود و احتمال ظهور یک شریک مذاکره‌کننده باثبات‌تر در سمت اسرائیلی وجود دارد. علاوه بر این، تمرکز فوری ایالات متحده بر عملیاتی کردن طرح 20 ماده‌ای ترامپ برای تثبیت غزه، شرایط لازم برای پیشرفت معتبر به سمت عادی‌سازی را بیشتر به تأخیر می‌اندازد.
با این اوصاف، عربستان سعودی نیروهایی را به عنوان نیروهای امنیتی داخلی غزه اعزام نخواهد کرد. در عوض، عربستان نقش عمدتاً دیپلماتیک و مالی را بر عهده خواهد گرفت؛ به‌طوری‌که از بازسازی حمایت می‌کند، ترتیبات حکومتی را شکل می‌دهد و اجماع منطقه‌ای را به سمت نتیجه دو کشوری هدایت می‌کند.
توافق‌نامه دفاع متقابل استراتژیک که اخیراً با پاکستان امضا شده است و انتظار می‌رود ذیل آن تعداد قابل توجهی از نیروها به غزه اعزام شوند، به ریاض نفوذ غیرمستقیم، آن‌هم بدون قرار گرفتن در معرض خطر نظامی می‌دهد. از نظر ولیعهد عربستان، این روند با انتظار ترامپ مبنی بر اینکه عربستان سعودی داینامیک‌های ژئوپلیتیکی گسترده‌تر اعراب را مدیریت خواهد کرد، همسو است و عملاً عربستان را در مرکز هرگونه تلاش بلندمدت برای هدایت مسیری مناسب به سوی تشکیل کشور فلسطین قرار می‌دهد.
این رویکرد کاخ سفید ترامپ با ژئواستراتژی جهانی آمریکا سازگار است. هدف واشنگتن ایجاد شبکه‌ای از شرکا است که مسئولیت اصلی ثبات در محیط استراتژیک مربوطه خود را بر عهده بگیرند و در نتیجه تقاضاهای عملیاتی از ارتش ایالات متحده را کاهش دهند. با این حال، از نظر ریاض، این تغییر، آسیب‌پذیری بیشتری ایجاد می‌کند، زیرا عربستان باید بار امنیتی منطقه‌ای بیشتری را به دوش بکشد درحالی‌که فاقد توانایی‌های لازم برای انجام این کار است.
به همین دلیل است که عربستان سعودی توافق‌نامه دفاعی متقابل با پاکستان را دنبال کرده و به دنبال امضای یک توافق دفاعی رسمی با ایالات متحده مشابه توافقی است که اخیراً آمریکا با قطر امضا کرده است تا خطرات ذاتی ناشی از تغییر استراتژیک آمریکا را جبران کند.
عربستان سعودی از تضعیف نسبی قابلیت‌های ایران در طول جنگ با اسرائیل، از جمله کاهش موقت توان تهران، اطمینان خاطر می‌گیرد. با این حال، ریاض باید از داینامیک‌های داخلی در حال تغییر درایران و نزدیکی احتمالی ایران به واشنگتن را که می‌تواند منجر به توانبخشی تدریجی تهران - و بازگشت یک قدرت استراتژیک- شود، آگاه باشد.
در نهایت، عربستان سعودی محدودیت‌های دخالت ایالات متحده در منطقه را تشخیص می‌دهد و می‌داند که واشنگتن به جای مدیریت مستقیم همه بحران‌ها، صرفاً نظارت را در اولویت قرار خواهد داد. این امر مستلزم آن است که ریاض نقشی فعال در شکل‌دهی به نتایج، به‌ویژه در مواردی که ثبات منطقه‌ای و منافع استراتژیک با هم تلاقی می‌کنند، بر عهده بگیرد.
اولویت فوری عربستان، رهبری تلاش‌ها برای ایجاد ثبات در غزه و مدیریت داینامیک‌های گسترده‌تر مربوط به خودمختاری فلسطین است. از دیدگاه واشنگتن، ایالات متحده تا حد زیادی توقف خصومت‌ها را تضمین کرده و ساختارهای اولیه را ایجاد کرده است، اما انتظار دارد عربستان سعودی و سایر شرکای عرب و مسلمان مسئولیت هماهنگی با اسرائیل و حفظ ثبات منطقه‌ای بلندمدت را بر عهده بگیرند.
این رویکرد تدریجی، مسیری ارگانیک‌تر و بالقوه پایدارتر را برای کشورهای عرب و مسلمان فراهم می‌کند تا در نهایت روابط خود را با اسرائیل عادی‌سازی کنند. دستیابی به این هدف ایالات متحده به تلاش‌های هماهنگ بین همه ذینفعان برای ایجاد یک چارچوب پس از درگیری که آرمان‌های فلسطینیان را پوشش دهد، بستگی دارد.
در حال حاضر، الزامات استراتژیک اسرائیل تا حد زیادی با الزامات جهان عرب و مسلمان ناهمسو هستند و تنش‌های مداومی را ایجاد می‌کنند. در نتیجه، حتی با اینکه واشنگتن به دنبال کاهش بار عملیاتی مستقیم خود است، همچنان نظارت و هدایت تغییرات دگرگون‌کننده در هر دو طرف برای اطمینان از اینکه پیشرفت تدریجی به سمت عادی‌سازی، هم معتبر و هم بادوام است، برایش ضروری خواهد بود.
