مقاومت در برابر جنگ تجاری/چرا اقتصاد جهانی با وجود تعرفه های سنگین آمریکا همچنان درحال رشد است؟

 اقتصاد جهان تقریباً به همان سرعتی که قبل از شروع سیاست تعرفه‌های دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، رشد می‌کرد، در حال رشد است. این نقطه عکس اکثر پیش‌بینی‌های اقتصادانان و سیاست‌مداران جهان بود از احتمال به محاق رفتن تجارت و اقتصاد جهان به دلیل اعمال تعرفه‌ها. چرا چنین اتفاقی افتاد و چرا این پیش‌بینی‌ها و هشدارها به حقیقت نپیوست؟

شش ماه پیش، دونالد ترامپ تهدیدات خود علیه اقتصاد جهان را عملی کرده و در «روز آزادی» با اعمال تعرفه‌های بسیار گسترده بر واردات، جنگ تجاری بی‌سابقه‌ای را آغاز کرد. این تهدیدات هراس از رکود اقتصادی را بر جان شرکت‌ها و سرمایه‌گذاران انداخت. همه چیز نشان از یک فاجعه داشت و نوسانات بازارهای مالی از رکود اقتصادی خبر می‌دادند. نتیجه همه این هراس‌افکنی‌ها این بود که اعتماد مصرف‌کنندگان آمریکایی به شدت کاهش یافت و برخی از معیارهای رشد اقتصادی نیز به همین ترتیب سقوط کردند. 

با این حال امروز شاهدیم حتی با وجود اینکه آمریکا و چین با یکدیگر به شدت درگیر هستند، اثرات «روز آزادی» حداقل فعلاً کمتر از آن چیزی ا‌ست که پیشتر پیش‌بینی می‌شد. 

اعداد و ارقام جهانی چه می‌گویند؟

شاخص «فعالیت جاری» (current-activity) که بانک گلدمن ساکس تهیه کرده نشان می‌دهد که پس از رکود در بهار، اقتصاد جهانی تقریباً به همان سرعت قبل از روی کار آمدن ترامپ در حال رشد است.

شاخص دیگری وجود دارد به نام شاخص PMI یا شاخص مدیران خرید (Purchasing Managers’ Index) که یکی از مهم‌ترین داده‌های اقتصادی ا‌ست که مسیر اصلی اقتصاد را در بخش‌های تولیدی و خدماتی مشخص می‎‌کند. این داده به طور خلاصه نشان می‌دهد که آیا شرایط بازار در حال انبساط است، ثبات دارد یا در حال انقباض است. 

آمارهای جهانی نشان می‌دهند شاخص مدیران خرید جهانی جی‌پی‌مورگان قوی به نظر می‌رسد: در ماه اوت به بالاترین حد خود در 14 ماه گذشته رسید.

از طرفی بر اساس برآوردهای فدرال‌رزرو آتلانتا در سه ماهه سوم سال 2025، تولید ناخالص داخلی آمریکا با نرخ سالانه 9/3 درصد رشد داشته که به معنی عملکردی قوی ا‌ست؛ درحالی‌که تقریباً همه انتظار دارند که سه ماهه چهارم ضعیف‌تر باشد.

بر اساس گزارشی که اکونومیست منتشر کرده در میان تمامی این آمار تنها یک کشور عضو سازمان همکاری و توسعه اقتصادی (OECD)، یعنی فنلاند، در رکود است. در ماه آوریل، اقتصاددانان پیش‌بینی‌های خود را برای رشد اقتصادی جهانی در سال 2025 به 2/2 درصد کاهش دادند. اکنون اجماع بر سر 6/2 درصد است، یعنی همان مقداری که در ابتدای سال بود.

به باور اکونومیست اقتصاد جهانی به این دلیل خوب عمل می‌کند که جنگ تعرفه‌ای ترامپ کمتر از حد انتظار ویران‌کننده بوده است. سیاست‌های او در ماه آوریل حاکی از آن بود که تعرفه‌های گمرکی آمریکا به طور موثر تا ۲۸ درصد افزایش می‌یابد. اما در حال حاضر واردات این کشور با مالیاتی کمی بیش از ۱۰ درصد مواجه هستند.

با این حال این نشریه هشدار می‌دهد این شرایط مطلوب ممکن است به پایان برسد: ترامپ می‌تواند هر لحظه تعرفه‌های جدیدی وضع کند. اما فعلاً بازارهای مالی احتمال می‌دهند که این حرکت اقتصادی ادامه خواهد داشت.

و پس از سه‌ماهه دوم سال که در آن سود شرکت‌های جهانی نسبت به سال گذشته ۷ درصد رشد کرد، حالا سرمایه‌گذاران انتظار دارند درآمد شرکت‌ها برای سه‌ماهه سوم امسال هم مناسب باشد.

شاخص MSCI ACWI، شاخص سهام جهانی که عملکرد سهام را در بازارهای توسعه‌یافته و نوظهور اندازه‌گیری می‌کند، در بالاترین سطح خود قرار دارد. در طول رونق اقتصادی، شرکت‌های «چرخه‌ای» (شرکت‌هایی که با وضعیت اقتصادی جهان بالا و پایین می‌شوند، وقتی اقتصاد قوی است، پول بیشتری به دست می‌آورند و وقتی اقتصاد کند می‌شود، پول کمتری به دست می‌آورند) معمولاً از شرکت‌های «تدافعی» (شرکتی که فروش و درآمد آن در دوران رونق و رکود اقتصادی نسبتاً پایدار می‌ماند) که محصولاتی را ارائه می‌دهند که مردم در هر اقلیمی به آن نیاز دارند، عملکرد بهتری دارند.

اکونومیست خبر داده که درست بر عکس ماه آوریل، حالا قیمت سهام شرکت‌های چرخه‌ای جهانی در حال افزایش است.

علاوه بر این آمارهای جهانی نشان می‌دهند که وحشت اولیه از اعمال تعرفه‌ها حالا کمتر از آنچه در ابتدا به نظر می‌رسیدند، ترسناک هستند. یکی از نگرانی‌ها این بود که هزینه‌های سرمایه‌گذاری هوش مصنوعی، به‌ویژه در مراکز داده، اگر سرمایه‌گذاران را نسبت به این فناوری بی‌تفاوت کند، فاجعه‌ای را رقم خواهد زد.

این استدلال به‌ویژه در آمریکا مهم‌تر بود، چون در این کشور سرمایه‌گذاری در تجهیزات و نرم‌افزار پردازش اطلاعات (IPES) در طول سال گذشته حدود ۴۰ درصد از رشد تولید ناخالص داخلی واقعی را به خود اختصاص داده است. با این حال، حداقل دوسوم IPES هیچ ارتباطی با هوش مصنوعی ندارد.

دومین نگرانی مربوط به مشاغل بود. رشد اشتغال در آمریکا کُند شده و ترس از بیکاری ناشی از هوش مصنوعی را افزایش داده است. اما سرعت آن برعکس پیش‌بینی‌ها خیلی زیاد نیست. مطالعه جدیدی توسط آزمایشگاه ییل نشان می‌دهد که بازار کار از زمان انتشار ChatGPT اختلال قابل توجهی را تجربه نکرده است. 

در خارج از آمریکا هم شواهد چندانی از کاهش اشتغال وجود ندارد. در نیمه اول سال سایر کشورهای عضو سازمان همکاری و توسعه اقتصادی (OECD)، مطابق با هنجار سال‌های قبل از همه‌گیری بیماری کرونا، ۳ میلیون شغل ایجاد کردند. اکونومیست معتقد است اگر امروز بازار کار آمریکا ضعیف است، احتمالاً عوامل خاصی مانند سرکوب مهاجرت توسط دولت ترامپ مقصر هستند نه تعرفه‌ها.

و نگرانی سوم مربوط به شاخص اعتماد مصرف‌کنندگان است. اگرچه امروز این شاخص در آمریکا از پایین‌ترین سطح خود در ماه‌های آوریل و مه افزایش یافته است، اما همچنان بسیار پایین‌تر از سطح قبل از شیوع کروناست.

وضعیت در دیگر کشور تنها کمی بهتر است. معیار جهانی عدم قطعیت سیاست‌های اقتصادی همچنان بالاست. جست‌وجوهای گوگل برای عبارت «تعرفه‌ها» هم نشان می‌دهد که سیاست‌های ترامپ هنوز بر مردم سنگینی می‌کند. برخی دیگر نگرانند که سقوط بازار سهام هوش مصنوعی، مردم را بدبخت‌تر کند.

اما اقتصاددانان عموماً بر این باورند که ناامیدی حاکی از کُندی اقتصادی است. با این حال شش ماه پس از تعرفه‌های «روز آزادی» اگر عدم قطعیت بالا قرار بود چنین تاثیری داشته باشد، مطمئناً باید تاکنون شاهد نشانه‌های آن می‌بودیم. اکونومیست باور دارد اقتصاد جهانی به طرز چشمگیری در برابر «بحران‌ها» مقاوم شده است.

جدیدترین گزارش مجمع جهانی اقتصاد هم نشان می‌دهد که اقتصاد جهانی در حال وفق دادن خود با چشم‌اندازی است که با اقدامات سیاستی جدید تغییر شکل داده شده است و به لطف توافقات و بازتنظیم‌های بعدی تعرفه‌ها، برخی از افراط‌های موجود در سیاست‌های تعرفه‌ای تعدیل شده‌اند.

مجمع جهانی اقتصاد در گزارش «چشم‌انداز اقتصاد جهان» می‌نویسد که فضای کلی اما همچنان بی‌ثبات است و عوامل موقتی که از فعالیت اقتصادی در نیمه اول سال 2025 پشتیبانی می‌کردند در حال محو شدن هستند. یکی از این عوامل موقت قراردادهایی هستند که پیشتر منعقد شده بودند اما تاریخ این قراردادها رو به اتمام است. در نتیجه پیش‌بینی‌های رشد جهانی در آخرین گزارش «چشم‌انداز اقتصادی جهان» (WEO) نسبت به گزارش ماه آوریل 2025 به سمت اعداد بالاتر اصلاح شده‌اند، اما همچنان نسبت به پیش‌بینی‌های قبل از تغییر سیاست‌های تعرفه‌ای، ارقامی نزولی را نشان می‌دهند.

اعداد پیش‌بینی‌شده مجمع جهانی اقتصاد با اعداد اکونومیست اختلافاتی اساسی دارد. مجمع جهانی اقتصاد پیش‌بینی می‌کند رشد جهانی از 3/3 درصد در سال 2024 به 3/2 درصد در سال 2025 و 3/1 درصد در سال 2026 کاهش یابد، درحالی‌که اقتصادهای پیشرفته حدود 1/5 درصد و اقتصادهای نوظهور و در حال توسعه کمی بالاتر از 4 درصد رشد خواهند داشت.

به باور مجمع جهانی اقتصاد، این بازارهای نوظهور هستند که در سال‌های اخیر انعطاف‌پذیری قابل توجهی در برابر شوک‌های ریسک‌گریز نشان داده‌اند. کشورهایی که چارچوب‌های قوی‌تری دارند، با بده‌بستان‌های سیاستی آسان‌تری روبه‌رو هستند و در موقعیت بهتری برای عبور از دوره‌های ریسک‌گریزی قرار دارند. در مقابل، اقتصادهایی با چارچوب‌های ضعیف‌تر، در صورت تاخیر در انقباض پولی، به‌ویژه هنگامی که فشارهای قیمتی مداوم ظاهر می‌شوند، در معرض خطر از بین رفتن انتظارات تورمی و زیان‌های بیشتر تولید قرار می‌گیرند.

اعداد و ارقام اقتصادی آمریکا چه می‌گویند؟

بر اساس آنچه که آمارهای ایالات متحده نشان می‌دهند اکنون اقتصاد با نرخ تقریباً ۴ درصد در حال رشد است، بیکاری در مقایسه با گذشته نرخ پایینی دارد، تورم هنوز زیر ۳ درصد است و پیش‌بینی می‌‌شود که تعرفه‌ها بیش از ۴۰۰ میلیارد دلار در سال درآمد برای ایالات متحده ایجاد کنند.

بر این اساس هرچند تلاش ترامپ برای تغییر نظم تجارت جهانی برای واردکنندگان آمریکایی و آمریکایی‌های عادی دردسرساز شد اما در حال حاضر این تلاش بسیار بهتر از آنچه حتی برخی از خوش‌بینان انتظار داشتند، عمل کرده است.

تورستن اسلوک، اقتصاددان ارشد شرکت سهام خصوصی آپولو گلوبال منیجمنت، یکی از شناخته‌شده‌ترین نام‌ها در وال استریت است. در اواسط آوریل، که تعرفه‌ها برای اولین بار اعلام شدند، اسلوک پیش‌بینی کرد که تاثیر این تعرفه‌ها چنان سریع و چنان شدید خواهد بود که بتواند اقتصاد را در رکود کامل فرو ببرد.

اخیراً اما اسلوک در گزارشی نوشت که بسیاری از بخش‌های اقتصاد ایالات متحده چنان قوی هستند که شاید لازم باشد افزایش نرخ بهره و آرام کردن اوضاع توسط فدرال رزرو در دستور کار قرار گیرد. به نوشته اسلوک: «از ژانویه تاکنون، اجماع اشتباه بوده است.»

او در این اعترافات تنها نیست. بسیاری از کسانی که رکود اقتصادی را پیش‌بینی کرده بودند، در مواجهه با افزایش هزینه‌های مصرف‌کننده و رشد سرمایه‌گذاری تجاری، از این تخمین‌ها عقب‌نشینی کرده‌اند.

ممکن است وضعیت اقتصادی دست کم در ایالات متحده تغییر کند. نظرسنجی جدید شبکه خدمات حرفه‌ای چندملیتی بریتانیایی KPMG از ۳۰۰ مدیر ارشد نشان می‌دهد که ۴۴ درصد شرکت‌ها قیمت‌ها را برای مشتریان افزایش داده‌اند، ۷۱ درصد قصد دارند در شش ماه آینده این کار را انجام دهند، ۳۸ درصد استخدام را متوقف کرده‌اند و ۴۴ درصد تعدیل نیرو کرده‌اند. از سویی بروک رولینز، وزیر کشاورزی دولت ترامپ، گفته است که اقتصاد کشاورزی در وضعیت خوبی قرار ندارد. چین خرید کالاهایی مانند سویا را از کشاورزان آمریکایی متوقف کرده که این امر منجر به میلیاردها دلار ضرر در فروش و احتمال دریافت کمک مالی شده است.

بر اساس گزارش وب‌سایت آکسیوس، در هیچ کجا به اندازه فروشگاه‌های مواد غذایی، تورم مشهود نیست، چون ترامپ قول داده بود قیمت‌ها کاهش می‌یابد و در عوض، قیمت‌ها با سریع‌ترین سرعت در سه سال گذشته در حال افزایش هستند. تقریباً نیمی از پاسخ‌دهندگان به نظرسنجی جدید Axios Vibes گفتند که تهیه مواد غذایی نسبت به یک سال پیش دشوارتر شده است.

آکسیوس در ادامه گزارش خود می‌نویسد: با وجود اصرار چندین‌ساله ترامپ مبنی بر اینکه آمریکایی‌ها هزینه تعرفه‌ها را پرداخت نمی‌کنند، داده‌ها کاملاً واضح است که تقریباً به طور کامل مردم آمریکا هزینه‌ها را پرداخت می‌کنند.

بر اساس این گزارش، تعرفه‌های ترامپ یک هدف دیگر هم داشت که هنوز معلوم نیست نتیجه آن چه خواهد شد: بازگرداندن تولید به سواحل ایالات متحده. درآمدها در حال افزایش است، و وعده‌های ساخت کارخانه‌ها و گسترش تولید داخلی نیز در حال انجام است. اما طی شش ماه گذشته پروژه‌ها متوقفند و حتی اگر همه به قول خود عمل کنند، بیش از یک سال طول خواهد کشید تا بخشی از آن ظرفیت جدید به بهره‌برداری برسد.

آکسیوس ادامه می‌دهد که خطر اصلی این است که مشاغل و مصرف‌کنندگان آمریکایی همچنان هزینه‌های تعرفه را متحمل شوند، درحالی‌که مزیت چندانی به دست نمی‌آورند.

از طرفی هنوز هیچ پیمان تجاری با چین منعقد نشده و فقط یکسری تمدیدهای چندماهه لغو تعرفه‌ها وجود دارد  که اندکی از تنش‌ها کاسته بدون اینکه مشکلات چنددهه‌ای و به ظاهر لاینحل را حل کند.

اقتصاد چین ضربه‌هایی را خورده است، اما نه به طور کامل. این کشور همچنان ایالات متحده را در موقعیت دشواری قرار داده است بر سر مواد معدنی کمیاب، فروش محصولات کشاورزی، کنترل تیک‌تاک و سایر مسائل و مشکلات بزرگ. آکسیوس معتقد است از بسیاری جهات اگر در نهایت یک توافق بزرگ بین این دو اقتصاد بزرگ جهان امضا نشود، جنگ تجاری فایده‌ای برای آمریکا به همراه نخواهد داشت.

چرا سیاست تعرفه‌ها بی‌اثر شد؟

کارن دینان | عضو ارشد موسسه پترسون و دستیار وزیر در امور سیاست‌های اقتصادی و اقتصاددان ارشد در وزارت خزانه‌داری ایالات متحده

اقتصاد جهانی امسال، به‌رغم افزایش تنش‌های تجاری و عدم قطعیت بالا در مورد سیاست اقتصادی ایالات متحده، قوی‌تر از حد انتظار در حال رشد است.

خوش‌بینی در مورد هوش مصنوعی (AI)، به‌ویژه در ایالات متحده، فعلاً بخشی از فشار ناشی از عوامل مربوط به تنش‌های تجاری را جبران کرده است. با این حال انتظار می‌رود رشد در اکثر اقتصادهای بزرگ در سال 2026 کُند شود.

بر اساس تحلیلی که در رویداد چشم‌اندازهای اقتصادی جهانی پاییز 2025 (International Economics Fall 2025 Global Economic Prospects ) موسسه اقتصاد بین‌الملل پترسون ارائه شد، پیش‌بینی می‌‌شود تولید ناخالص داخلی واقعی جهانی در سال 2025، 3/1درصد و در سال 2026، 2/9درصد افزایش یابد که نسبت به 3/3 درصد سال گذشته روندی کاهشی ا‌ست.

بهار گذشته در ایالات متحده انتظار بر این بود که تغییرات سیاستی امسال، به‌ویژه تعرفه‌های جدید، به شدت بر تقاضای داخلی بخش خصوصی تاثیر بگذارد. با این حال تاکنون اقتصاد از آنچه پیش‌بینی می‌شد مقاوم‌تر بوده است.

به نظر می‌رسد اثرات این تغییرات سیاستی تنها به تدریج آشکار می‌شود، درحالی‌که خوش‌بینی در مورد هوش مصنوعی تقاضا را افزایش داده است.

سرمایه‌گذاری قوی در بخش‌های مرتبط با هوش مصنوعی، مانند تجهیزات پردازش اطلاعات، نرم‌افزار و تحقیق و توسعه، سرمایه‌گذاری‌های ضعیف‌تر در جاهای دیگر را جبران کرده است.

رشد هزینه‌های مصرف‌کننده کُند شده است، اما اگر افزایش قیمت سهام، ناشی از اشتیاق به هوش مصنوعی، ثروت خانوار را افزایش نمی‌داد، احتمالاً بیشتر از این هم کاهش می‌یافت.

در بازار کار ایالات متحده اثرات مهاجرت بسیار محدودتر شده را می‌توان در رشد شغلی به شدت کُندتر شده مشاهده کرد. با این حال بیکاری و سایر شاخص‌های رکود بازار کار در سال جاری افزایش کمی داشته‌اند، که این خود نشان می‌دهد کاهش عرضه کارگران مهاجر با کاهش مشابهی در تقاضا مواجه شده است.

رشد دستمزدها تقریباً ثابت بوده است، یعنی تناقضی با بازار کاری ندارد. تعرفه‌ها، که اکنون در بالاترین سطح خود در 90 سال گذشته هستند، اندکی تورم قیمت کالاها را به همراه داشته، اگرچه تاثیر آن بر تورم کلی تا حد زیادی با کاهش تورم مسکن جبران شده است.

اثرات تورمی تعرفه‌ها احتمالاً تاکنون به این دلیل بارگیری زودتر محموله‌های وارداتی توسط واردکنندگان برای جلوگیری از عوارض جدید و نگهداری کالاها در انبارهای ضمانتی کاهش یافته است. بعید است که این شیوه‌ها پایدار باشند، و نشان می‌دهد که احتمالاً در آینده شاهد تاثیر تعرفه‌ها بر قیمت‌ها خواهیم بود.

پیش‌بینی می‌‌شود تورم فصلی مصرف‌کننده، که با شاخص قیمت هزینه‌های مصرف شخصی (PCE) اندازه‌گیری می‌شود، در اوایل سال ۲۰۲۶ به بالای 3/5 درصد برسد و تا پایان سال بالای ۳ درصد باقی بماند.

با کاهش قدرت خرید به دلیل تعرفه‌ها، پیش‌بینی می‌‌شود رشد تولید ناخالص داخلی ایالات متحده در سال ۲۰۲۶ از 1/9 درصد در سال ۲۰۲۵ به 1/7 درصد کاهش یابد. بنابراین سیاست‌های پولی کمتر محدودکننده باید به کاهش تقاضا کمک کنند. احتمالاً فدرال رزرو نرخ بهره را دو بار دیگر در سال ۲۰۲۵ و یک بار در سال ۲۰۲۶ کاهش خواهد داد؛ این امر خود نشان‌دهنده نگرانی‌هاست در مورد تضعیف بازار کار و تمایل به بررسی افزایش‌های موقت تورم مرتبط با تعرفه‌ها. 

در مجموع انتظار می‌رود نرخ بیکاری به میزان متوسطی به حدود 4/5 درصد افزایش یابد و تا پایان سال ۲۰۲۶ نزدیک به همین سطح باقی بماند.

 رشد جهانی همچنان در مناطق مختلف غیریکنواخت است

رشد اقتصادی در منطقه یورو همچنان متغیر است، کشورهای جنوبی این منطقه همچنان قوی و کشورهای شمال اروپا با موانعی روبه‌رو هستند. در ژاپن محرک‌های مالی تحت رهبری جدید باید رشد اقتصادی را به طور موقت در سال 2026 افزایش دهد، اما احتمالاً این افزایش رشد با افزایش تورم و متعاقباً تشدید سیاست‌ها، کم‌رنگ خواهد شد. بریتانیا همچنان در بحبوحه محدودیت‌های مالی، پوند قوی و بهره‌وری ضعیف، رشد ضعیفی را تجربه می‌کند.

در میان اقتصادهای بزرگ بازارهای نوظهور، هند و چین حتی تحت فشارهای تعرفه‌ای همچنان پیشرو هستند. در چین، صادرات همچنان بالا مانده است، اما رکود املاک بر تقاضای داخلی تاثیر می‌گذارد.  در هند، تقاضای داخلی قوی، رشد اقتصادی را حفظ کرده و به جبران فشار ناشی از تعرفه‌ها کمک می‌کند. در مقابل، برزیل با رشد کُندتری روبه‌رو است زیرا سیاست‌های پولی سختگیرانه تقاضا را محدود می‌کند و اقتصاد روسیه همچنان ضعیف است و تحت تاثیر قیمت پایین نفت و تحریم‌های شدید اقتصادی قرار دارد.

چشم‌اندازهای جهانی شکننده است

رشد جهانی امسال بهتر از حد انتظار بوده است و این انعطاف‌پذیری خبر خوشایندی است. با این حال با نگاه به آینده، اقتصادهای مختلف با موانع و خطرات متفاوتی روبه‌رو هستند. آسیب‌پذیری مهمی که باید نگرانش بود این است که ادامه‌دار بودن دستاوردهای ایالات متحده به این بستگی دارد که آیا خوش‌بینی امروز در مورد هوش مصنوعی پایدار است یا خیر. 

استفاده گسترده از هوش مصنوعی احتمالاً بهره‌وری و تولید را به مرور زمان به میزان قابل توجهی افزایش می‌دهد، اما مسیر رسیدن به این دستاوردها چندان هموار نخواهد بود. با توجه به اینکه سرمایه‌گذاری تجاری و هزینه‌های خانوار به شدت به اعتماد به پتانسیل هوش مصنوعی وابسته است، هرگونه عقب‌گردی در این زمینه می‌تواند شتاب رشد اقتصادی را تضعیف کند و فشار اساسی ناشی از تعرفه‌ها، محدودیت‌های مهاجرتی و سایر تغییرات سیاستی را آشکار سازد.

به کانال تلگرام هم میهن بپیوندید