محمد صالح صدقیان تحلیل‌گر مسائل عراق در گفت‌وگو با «هم‌میهن»: میخواهند شیعیان را از مشارکت در انتخابات ناامید کنند
در آستانه انتخابات پارلمانی در عراق، بازار شایعات و گمانه‌زنی‌ها در عراق شدت گرفته‌است.
در آستانه انتخابات پارلمانی در عراق، بازار شایعات و گمانه‌زنی‌ها در عراق شدت گرفته‌است. در افکار عمومی و رسانه‌ها گمانه‌زنی‌های زیادی در مورد درگیری‌های مسلحانه و تنش‌های اجتماعی در عراق در آستانه انتخابات مطرح شده‌بود و با نزدیک‌تر شدن به انتخابات و داغ شدن تنور انتخابات، نگرانی‌ها از تنش‌های داخلی در عراق بیشتر شده‌است. محمدصالح صدقیان، تحلیل‌گر مسائل عراق معتقد است که این گمانه‌زنی‌ها بخشی از یک کارزار وسیع‌تر انتخاباتی است که تلاش دارد تا شیعیان را از مشارکت در انتخابات باز دارد.
به اعتقاد صدقیان، در این دوره از انتخابات احزاب اهل سنت تلاش خود را برای دستیابی به کرسی نخست‌وزیر به شدت افزایش داده‌اند و تلاش می‌کنند با ناامید کردن شیعیان از صندوق رای و کسب آرای بیشتر در انتخابات بتوانند این منصب را در اختیار بگیرند. در عین حال به گفته صدقیان دولت‌های غربی هم به صورت علنی در سیاست داخلی عراق دخالت می‌کنند و با هدف کاهش نفوذ ایران، تلاش دارند تا جلوی قانونمندتر شدن حشدالشعبی را بگیرند. در ادامه متن کامل گفت‌وگوی «هم‌میهن» را با محمدصالح صدقیان، تحلیل‌گر مسائل عراق مطالعه می‌کنید.
چرا تا این حد جنجال در مورد مطرح شدن قانون حشدالشعبی در عراق ایجاد شد؟
تحولات سیاسی در عراق در آستانه انتخابات شتاب بیشتری گرفته‌است و خبرهای داغ سیاسی و انتخاباتی تنور انتخابات را گرم کرده‌است. عده‌ای از فعالان رسانه‌ای و سیاسی پیش‌بینی می‌کردند که بعد از اربعین در عراق اتفاق‌های مهمی رخ خواهد داد. عده‌ای با اشاره به اتفاق‌های خشونت‌باری که چند روز پیش در سلیمانیه رخ داد، این رویداد را مقدمه‌ای بر سلسله وقایع خشونت‌بار تا زمان انتخابات عنوان می‌کنند. اما به نظر می‌رسد که این اظهارنظرها بیشتر فضاسازی باشد و با توجه به نزدیک شدن به موعد انتخابات بازار شایعات و گمانه‌زنی‌ها داغ شده‌است.
یکی از مسائلی که به شدت باعث حساسیت افکار عمومی شده‌است، مسئله تصویب قانون حشدالشعبی در پارلمان عراق است. شایعه‌هایی در عراق رواج پیدا کرده‌است که یک نامه بدون امضا، بدون تاریخ و بدون سربرگ منتسب به دولت آمریکا بین نمایندگان و گروه‌های سیاسی عراق و نخست‌وزیر توزیع شده‌است که در آن نامه نسبت به تصویب قانون حشدالشعبی هشدارهایی داده‌شده‌است.
گفته میشود که در این نامه سه تهدید مطرح شده‌است؛ نخست اینکه هر یک از نمایندگان عراقی که به قانون حشدالشعبی رای مثبت بدهند، به عنوان حامی تروریست در فهرست تحریم قرار می‌گیرند. دوم اینکه اگر هر یک از احزاب و فراکسیون‌های پارلمانی عراق به صورت جمعی به این قانون رای مثبت دهند، کل گروه به عنوان گروه حامی تروریست در فهرست تحریم‌ها قرار خواهد گرفت و تهدید سوم هم این است که اگر قانون در پارلمان عراق تصویب شود، تحریم‌های شدیدی علیه کل کشور عراق از سوی آمریکا اعمال خواهد شد.
البته این ادعا در حد شایعه مطرح شده‌است و من از صحت آن اطلاعی ندارم. شاید این ادعا شایعه باشد، اما واقعیت این است که شواهد روشنی از فشار خارجی برای جلوگیری از تصویب قانون حشدالشعبی وجود دارد. برای مثال زمانی که معاون سفیر انگلیس در عراق با معاون رئیس پارلمان عراق دیدار کرد، رسماً از او خواست که جلوی تصویب قانون حشدالشعبی را بگیرد. در بیانیه رسمی سفارت انگلیس در بغداد آمده‌است که در دیدار معاون سفیر انگلیس با محسن المندلاوی، معاون رئیس پارلمان عراق از او خواسته‌شده‌است که قانون حشدالشعبی تصویب نشود، چراکه این موضوع می‌تواند به ضرر عراق تمام شود.
واکنش نمایندگان پارلمان عراق به این دخالت‌ها چه بود؟
بر اساس اطلاعاتی که وجود دارد نخست‌وزیر عراق و اطار تنسیقی تصمیم گرفته‌اند که فعلاً قانون را از دستور کار پارلمان خارج کنند، چراکه در آستانه انتخابات شرایط حساس است و تصمیم بر این شد که جلوی ایجاد جنجال و تنش گرفته‌شود. در حال حاضر این قانون از دستور کار خارج شده‌است و فعلاً هم مطرح نخواهد شد و احتمالاً بعد از انتخابات در پارلمان بعدی بار دیگر این قانون در دستور کار قرار بگیرد.
خبرهایی جسته و گریخته از درگیری‌های مسلحانه در عراق به گوش می‌رسد. فکر می‌کنید این موضوع تا چه اندازه به انتخابات و موضوع حشدالشعبی مربوط باشد؟
صحبت‌های زیادی از یک خیزش مردمی و انتفاضه در عراق در ماه‌های اخیر مطرح شده‌است. اما واقعیت این است که یک رقابت خیلی سنگین و داغ انتخاباتی برقرار است و این شایعات و گمانه‌زنی‌ها افزایش پیدا می‌کند. مسئله‌ای که وجود دارد این است که در آستانه انتخابات امسال گروه‌های اهل سنت به شدت فعال شده‌اند و قصد دارند به طریقی مقام نخست‌وزیری را از شیعیان بگیرند.
به هر حال مسئله تقسیم طایفه‌ای قوا، یعنی انتخاب نخست‌وزیر از میان شیعیان، انتخاب رئیس مجلس از میان اهل سنت و انتخاب رئیس‌جمهور از میان کردها، در قانون اساسی عراق مورد اشاره قرار نگرفته‌است و یک تقسیم‌بندی توافقی و عرفی است. بخشی از کارزار گروه‌های سیاسی اهل سنت با این هدف پیش می‌رود که روی افکار عمومی تاثیرگذاری کنند و به خصوص کاری انجام دهند که شیعیان در انتخابات کمتر مشارکت کنند. الان این موج راه افتاده‌است که گروه‌های سنی به شدت از هواداران‌شان دعوت می‌کنند که با مشارکت گسترده در انتخابات، منصب نخست‌وزیری را از اختیار شیعیان خارج کنند.
اشاره کردید که برخی دولت‌های غربی به صورت علنی برای تصویب نشدن قانون حشدالشعبی فشار وارد می‌کنند. انگیزه این دولت‌های خارجی از این فشارها چیست؟
ادعای آنها این است که حشدالشعبی با بقیه نیروهای مسلح عراق متفاوت است و خط مشی حشدالشعبی از ایران است. در واقع هدف نهایی این است که دست‌های ایران از عراق قطع شود. آمریکایی‌ها معتقدند که تهران به شدت روی حشدالشعبی به عنوان یک نیروی قدرتمند، اثرگذار است و برای کوتاه کردن دست ایران از فرآیندهای سیاسی در عراق باید حشدالشعبی را منحل کرد.
البته واقعیت این است که برای قانونی شدن حشدالشعبی، نیازی به تصویب قانون جدید نیست، چراکه حشدالشعبی از سال ۲۰۱۶ به صورت قانونی به عنوان بخشی از نیروهای مسلح عراق درآمده‌است و طرحی که اخیراً در پارلمان مطرح شد با هدف ایجاد مزایا و مستمری بازنشستگی ویژه برای نیروهای حشدالشعبی به عنوان یک نیروی مستقل بود.
در دو دوره گذشته، ائتلاف گروه‌های شیعه عراقی موسوم به اطار تنسیقی به هر طریق توانسته‌بود که نخست‌وزیر را تعیین بکند. فکر می‌کنید آیا همچنان همان اتحاد گذشته میان گروه‌های اطار تنسیقی وجود دارد و آیا می‌توانند در این دوره هم موفق به تشکیل بزرگ‌ترین فراکسیون پارلمان عراق شوند؟
گروه‌های عضو اطار تنسیقی در این دوره از انتخابات تصمیم گرفته‌اند که هر یک از این گروه‌ها به صورت مستقل در انتخابات مشارکت کنند. به هر حال گروه‌های متعددی عضو این ائتلاف هستند از جمله ائتلاف دولت قانون به رهبری نوری مالکی، ائتلاف فتح به رهبری هادی عامری، ائتلاف الحکمه به رهبری عمار حکیم و ائتلاف نصر به رهبری حیدر عبادی از جمله اعضای اطار تنسیقی هستند که قرار است هر یک به صورت مستقل در انتخابات مشارکت کنند و حتی ممکن است با یکدیگر هم در برخی از حوزه‌های انتخابیه رقابت کنند.
بر اساس قراری که این گروه‌ها با هم گذاشته‌اند مقرر شده‌است که بعد از انتخابات مجموع نمایندگان انتخاب شده از هر یک از این گروه‌ها بار دیگر وارد ائتلاف با یکدیگر شوند. یعنی در انتخابات اطار تنسیقی یک فهرست انتخاباتی نخواهد داد و هر یک از گروه‌ها مستقل شرکت خواهند کرد، ولی بعد از انتخابات همه نمایندگان منتخب آنها زیر لوای اطار تنسیقی با یکدیگر ائتلاف می‌کنند. محمد شیاع‌السودانی، نخست‌وزیر عراق هم که حزب الفراتین را تاسیس کرده‌است و البته ائتلافی هم با نیروهای اهل سنت ایجاد کرده‌است، به صورت مستقل از اطار تنسیقی در انتخابات مشارکت خواهد کرد.
مقتدی صدر در دوره قبلی توانسته‌بود بیشترین تعداد نمایندگان را به پارلمان عراق بفرستد، اما در این دوره از سیاست کنار کشیده‌است. فکر می‌کنید هواداران مقتدی صدر در این دوره به چه کسانی رای بدهند؟
مقتدی صدر که خودش از سیاست کنار کشیده‌است، اما از هوادارانش خواسته‌است که در انتخابات ثبت‌نام کنند و در انتخابات مشارکت کنند. با این حال این جناح صحبت زیادی از برنامه‌های انتخاباتی برای این دوره نمی‌کند. تصور من بر این است که هواداران مقتدی صدر به گروه‌های عضو اطار تنسیقی رای ندهند، با این حال از ائتلاف تحت رهبری محمد شیاع‌السودانی، نخست‌وزیر حمایت کنند. اما هنوز آقای صدر حمایت رسمی از ائتلاف سودانی یا هر فهرست انتخاباتی دیگر نکرده‌است.
به هر حال محمد شیاع‌السودانی، نامزد اطار تنسیقی برای مقام نخست‌وزیری پس از انتخابات پیشین بود. فکر می‌کنید هنوز روابط میان اطار تنسیقی و سودانی مثبت است و آیا ممکن است در این دوره هم سودانی به عنوان نامزد اطار تنسیقی برای نخست‌وزیر معرفی شود؟
به هر حال محمد شیاع‌السودانی خودش عضو اطار تنسیقی است و با این ائتلاف همکاری می‌کند. اما در مجموع تصور من این است که گروه‌های عضو اطار تنسیقی چندان راغب نیستند که سودانی مجدداً به مقام نخست‌وزیری انتخاب شود. اما سودانی هم در این مدت پایگاه رای خوبی برای خودش ایجاد کرده‌است و توانسته‌است متحدان قدرتمندی به دست بیاورد، از جمله از میان کردها روابط او با بارزانی بسیار خوب و نزدیک است و در میان اهل سنت هم رابطه قوی با آقای حلبوسی ایجاد کرده‌است. اما از حالا نمی‌توان سرنوشت سودانی را پیش‌بینی کرد. باید نتایج انتخابات و وزن همه احزاب و گروه‌ها در پارلمان بعدی عراق مشخص شود.
همانطور که اشاره کردید در این مدت خیلی گمانه‌زنی شده‌بود که در آستانه انتخابات شورش‌ها و درگیری‌هایی در عراق رخ خواهد داد. پیش‌بینی شما از وضعیت عراق در دو سه ماهی که تا انتخابات مانده چیست؟
صحبت‌های زیادی در سطح افکار عمومی در عراق مطرح میشود. زمانی که اعلام شد که آمریکایی‌ها از پایگاه عین‌الاسد خارج شده‌اند و بخشی از آنها به پایگاه حریر در شمال عراق در نزدیکی اربیل منتقل شده‌اند و بخشی دیگر به یک کشور دوم (گفته میشود سوریه یا ترکیه) نقل مکان کرده‌اند، گمانه‌زنی‌های زیادی در مورد دلایل این تصمیم صورت گرفت.
برخی می‌گفتند که تخلیه این پایگاه توسط آمریکایی‌ها به معنای نگرانی از تنش‌های احتمالی در عراق است که ممکن است به منافع و پرسنل آمریکا آسیب بزند، برخی دیگر معتقد بودند که دلیل این تصمیم پیش‌بینی حمله مجدد اسرائیل به ایران بود. به هر حال بازار شایعات همانگونه که گفتم داغ است و البته اهل سنت و کردها هم با هدف ناامید کردن شیعیان از مشارکت در انتخابات به این شایعات دامن می‌زنند تا نهایتاً بتوانند مقام نخست‌وزیری را در این دوره از انتخابات از شیعیان بگیرند.
نظر شخصی من این است که مسئله احتمال تنش‌های داخلی در عراق در سطح شایعه است و بعید است که اتفاق مهمی رخ دهد. البته این احتمال وجود دارد که مانند سال ۲۰۱۹ تا ۲۰۲۱ بار دیگر آمریکایی‌ها مستقیماً دخالت کنند و تنش را در سطح عراق افزایش دهند. به هر حال آمریکایی‌ها در عراق مسلط هستند و می‌توانند مانند قضیه خیزش تشرین، بار دیگر افکار عمومی را تحریک کنند و باعث تنش‌های اجتماعی شوند.
البته شرایط نسبت به سال‌های ۲۰۱۹ و ۲۰۲۱ متفاوت است. دولت عراق نسبت به آن زمان قوی‌تر شده‌است و پایگاه اجتماعی قوی‌تری دارد و امنیت را بهتر می‌تواند تامین کند. با این حال هنوز دور از ذهن نیست که آمریکایی‌ها با هدف افزایش فشار بر ایران و تضعیف متحدان ایران در عراق، بار دیگر اقداماتی را مشابه خیزش تشرین دامن بزنند. اما با توجه به شرایط، این گزینه را هم چندان محتمل نمی‌دانم،
چراکه فکر نمی‌کنم دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا که به شدت خواستار رسیدن به جایزه صلح نوبل است، دنبال یک درگیری تازه در عراق برود.
