صلح پایدار بین هند و پاکستان؟

توافق برای توقف خصومت‌ها پس از مذاکرات محرمانه و مستقیم بین فرماندهان عملیات نظامی ارتش و نمایندگان مشاوران امنیت ملی هر دو کشور حاصل شد. در مورد پاکستان، این امر کمک‌کننده بود که سپهبد عاصم ملک، مشاور امنیت ملی، هم‌زمان مدیرکل سازمان اطلاعات نظامی نیز هست. تشویق‌های دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا و مارکو روبیو، وزیر امور خارجه آمریکا و احتمالاً عربستان نیز در پشت پرده به فرآیند مهار این نقطه بحران منطقه‌ای کمک کرد.

در ادامه چه خواهد شد؟ پس از آنکه احساسات داخلی به اوج خود رسید، رهبران دو طرف احتمالاً خواستار یک توقف خواهند شد و سپس فرآیندی را آغاز خواهند کرد که روبیو آن را «آغاز گفت‌وگوها درباره طیف گسترده‌ای از موضوعات در یک محل بی‌طرف» خواند. جالب است که بدانیم چه مکانی بی‌طرف در نظر گرفته می‌شود. خلیج(فارس) یکی از احتمالات است. مهم‌ترین موضوع باید بررسی تأثیر تغییرات اقلیمی بر هر دو کشور و نیز به‌روزرسانی پیمان آب حوضه سند باشد که در سال ۱۹۶۰ با کمک آمریکا و تحت حمایت بانک جهانی به امضا رسید.

این پیمان حاصل 9 سال مذاکره بود. هند اخیراً به طور یکجانبه این پیمان را لغو کرد. به هر حال، یخچال‌های هیمالیا و قره‌قروم که رودخانه‌های دو کشور را تغذیه می‌کنند در حال کاهش هستند و زمان برای مقابله با این واقعیت به سرعت رو به پایان است. هر دو کشور از پیامدهای خشکیدن آبراهه‌ها متضرر خواهند شد. علاوه بر این، سفره‌های آب مشترک پنجاب هند و پاکستان به شدت نیازمند احیا است. استفاده نادرست از چاه‌های حلقه‌ای سطح آب‌های زیرزمینی را کاهش داده و آبیاری بیش از حد باعث بروز مشکلات شده است.

تلاش‌های مشترک برای احیای منابع آب زیرزمینی به مبارزه با تغییرات اقلیمی کمک خواهد کرد. در غیر این صورت، کشاورزی آسیب خواهد دید و ممکن است جمعیت از تشنگی بمیرد. احتمالاً یک پیمان به‌روزرسانی‌شده باید اجازه دهد که هند، به عنوان کشور بالادست، سدهایی با دروازه‌هایی برای آزادسازی دوره‌ای آب و رسوبات انباشته‌شده بسازد و در عین حال زمان‌بندی آزادسازی آب باید به گونه‌ای باشد که به پاکستان، به عنوان کشور پایین‌دست، آسیب نزند. بنابراین در زمان کاشت یا برداشت محصولات، نباید آب آزاد شود.

این یک موضوع عملی است که باید به سرعت و بدون تبدیل شدن به بحثی سیاسی حل شود. حتی در داخل خود هند نیز اختلافات عمده‌ای بین تقسیمات اداری بالادست و پایین‌دست وجود دارد. این باید در تفکر هندی مورد توجه قرار گیرد. مذاکرات هند و پاکستان همچنین باید به نقش یا پذیرش گروه‌های مذهبی افراطی راست‌گرا در پاکستان بپردازد که ممکن است اهداف دوگانه داشته باشند. رهبران پاکستانی در دوره‌های مختلف، تدابیری برای سرکوب چنین فعالیت‌هایی اتخاذ کرده‌اند، اما این گروه‌های نظامی با بازتعریف خود و استفاده از نظام بانکی سهل‌انگار، بودجه هنگفت خود را به راحتی به حساب‌های امن منتقل می‌کنند.

پاکستان باید خطر ذاتی بازیگران مسلح غیردولتی در داخل مرزهایش را برای حاکمیت کشور به رسمیت بشناسد، تا ارتش انحصار نیروی مسلح را در پاکستان حفظ کند. غیرنظامیان این کشور به شدت به تسلیحات نظامی مجهز هستند؛ به‌ویژه اکنون که بخشی از تسلیحات عظیم به‌جامانده از آمریکا در افغانستان به شرق و داخل پاکستان راه یافته‌اند. سیستم صدور مجوز سلاح برای غیرنظامیان نقایص و شکاف‌های فراوانی دارد.

روابط پرتنش با دولت طالبان این وضعیت را به شدت پیچیده کرده و پاکستان را حتی به انجام حملات فرامرزی علیه گروه‌های شورشی پاکستانی مانند تحریک طالبان پاکستان که در خاک افغانستان پناه گرفته‌اند، واداشته است. هند و پاکستان باید به ممنوعیت تجارت با یکدیگر پایان دهند و حتی تحت حمایت طرح معافیت ویزای اتحادیه همکاری‌های منطقه‌ای جنوب آسیا (سارک) یا با عمل متقابل تسهیلات ویزا در بدو ورود، مرزهای خود را به روی هم باز کنند (این طرح برای زائران سیک که از مکان‌های مقدس خود در پاکستان دیدن می‌کنند، جواب داده است).

بر اساس مطالعه‌ای که در سال ۲۰۱۰ توسط محسن خان از موسسه اقتصاد بین‌المللی پترسون انجام شد، این اقدام می‌تواند تجارت دوجانبه را به سطح قبل از تقسیم‌بندی سال ۱۹۴۷ برساند و رقم فعلی میلیون‌ها دلار را به بیش از چهل میلیارد دلار در سال افزایش دهد. سفر بدون ویزا بلافاصله تجارت بین بنگاه‌های کوچک و متوسط را ممکن خواهد ساخت. همچنین سفر شهروندان عادی به دو کشور به آن‌ها کمک می‌کند تا یکدیگر را بهتر بشناسند و درک کنند.

به کانال تلگرام هم میهن بپیوندید