دشوار اما مفید/پایان چهارمین دور گفت‌وگوهای ایران و آمریکا در مسقط
چهارمین دور از مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا، عصر دیروز در مسقط به پایان رسید.
چهارمین دور از مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا، عصر دیروز در مسقط به پایان رسید. اسماعیل بقایی، سخنگوی وزارت امور خارجه، ساعت ۱۷روز گذشته درباره این جلسه گفت‌وگو در شبکه ایکس نوشت: «چهارمین دور مذاکرات غیرمستقیم ایران-آمریکا دقایقی قبل پایان یافت؛ مذاکراتی دشوار اما مفید برای درک بهتر از مواضع یکدیگر و یافتن راه‌هایی معقول و واقع‌بینانه برای حل مسائل مورد اختلاف. زمان و مکان دور بعدی گفت‌وگوها توسط هماهنگ‌کننده عمانی اعلام خواهد شد.» این مذاکرات حدود سه ساعت طول کشید.
سیدعباس عراقچی ظهر روز یکشنبه پس از ورود به فرودگاه مسقط و استقبال توسط مقامات عمانی، با بدر البوسعیدی همتای عمانی خود دیداری دوجانبه داشت. اگرچه رسانه‌های آمریکایی ادعا کردند که در این دور از مذاکرات، تیم کارشناسی در ترکیب هیئت مذاکره‌کننده آمریکایی نیست، اما گزارش‌ها از مسقط می‌گوید که تیم کارشناسی آمریکایی در این گفت‌وگوها حضور داشتند.
عراقچی: مذاکرات جدی‌تر و صریح‌تر بود
وزیر امور خارجه پس از پایان مذاکرات، در گفت‌وگویی با خبرنگار صداوسیما به اظهارنظر درباره دور چهارم گفت‌وگوها پرداخت. عراقچی گفت: می‌توانم بگویم نسبت به سه دور گذشته جدی‌تر و صریح‌تر بود. ما مقداری از فضاهای کلی فاصله گرفتیم و وارد موارد جزئی شدیم. در این شرایط مذاکرات دشوار می‌شود. بحث‌های بسیار مفیدی انجام شد و دو طرف درک بهتری از مواضع هم دارند.
مقدار زیادی موضوعات مورد اختلاف ابعادش باز شده و مواضع مقداری به هم نزدیک شده است. می‌توان گفت‌وگوها را رو به جلو ارزیابی کرد. برای جلسه بعدی توافق شده اما روز و مکانش بر عهده وزیر خارجه عمان است. فکر می‌کنم با فاصله یک هفته برگزار شود.» او درباره اظهارات متناقض مقامات آمریکایی گفت: «این مشکل است. متاسفانه مواضع ضد و نقیض می‌شنویم و کمکی به حال مذاکره نمی‌کند. امروز هم موضوع مورد بحث ما بود. همانطور که ایران دقت لازم در بیان مواضع دارد، همین انتظار از طرف آمریکایی می‌رود.
امیدواریم کمتر شاهد چنین رفتاری باشیم. مشخصاً مورد تاکید ما بود که ما برداشت‌های متناقض رسانه‌ای را اصلاً نمی‌پذیریم و باعث خدشه به مذاکرات می‌شود و اگر تکرار شود ما هم به همان شکل رفتار می‌کنیم.» عراقچی درباره غنی‌سازی نیز گفت: «از نظر ما غنی‌سازی یک موضوعی است که حتماً باید ادامه یابد و جای مصالحه وجود ندارد. ممکن است میزان و سطح به جهت اعتمادسازی محدودیت قائل شویم ولی اصل آن هرگز. همچنین رفع تحریم‌ها یکی از پایه‌های مذاکرات ما است. ما در موضوعات اختلافی به هم نزدیک‌تر شدیم و همدیگر را درک می‌کنیم. امیدوارم در ادامه پیشرفت بهتری داشته باشیم.»
البوسعیدی: دور پنجم مذاکرات برگزار خواهد شد
بدر البوسعیدی، وزیر خارجه عمان نیز در توئیتر اظهارنظر کوتاهی راجع به دور چهارم مذاکرات داشت. او نوشت: «امروز دور دیگری از گفت‌وگوها میان ایران و ایالات متحده در مسقط به پایان رسید. این گفت‌وگوها حاوی ایده‌های مفید و ابتکاری بود که نشان‌دهنده تمایل مشترک برای دستیابی به توافقی شرافتمندانه است. دور پنجم مذاکرات پس از مشورت طرفین با مقامات عالی‌رتبه خود برگزار خواهد شد.»
موضع آمریکایی
یک مقام آمریکایی، روز گذشته گفت‌وگویی با شبکه فاکس‌نیوز داشت و اعلام کرد که مذاکره با ایران وارد مراحل جزئی‌تر شده است. جیمز بلر، معاون رئیس کارکنان کاخ سفید، با تکرار مواضع ترامپ و دولت خود درباره برنامه تسلیحاتی ایران گفت: «رئیس‌جمهور ترامپ به‌صراحت اعلام کرده که ایران نباید به سلاح هسته‌ای دست یابد. ما هیچ‌گونه استفاده تسلیحاتی از غنی‌سازی یا تأسیسات مرتبط با آن را نمی‌پذیریم و تنها گزینه قابل قبول، برنامه هسته‌ای غیرنظامی است.»
بلر با بیان اینکه بحث درباره برنامه هسته‌ای غیرنظامی ایران در مذاکرات مطرح شده، افزود: «سفیر ویتکاف نیز این موضوع را به‌عنوان یک گزینه مورد بحث قرار داده است. اما هدف ما از این مذاکرات، رسیدن به گام‌های بعدی در مسیر توافق است.» باراک راوید، خبرنگار اسرائیلی سایت آکسیوس نیز به نقل از یک مقام آمریکایی نوشت: «توافق برای پیشبرد مذاکرات برای ادامه کار از طریق عناصر فنی حاصل شد. ما از نتیجه امروز دلگرم هستیم و مشتاقانه منتظر نشست بعدی خود هستیم که در آینده نزدیک اتفاق خواهد افتاد.»
پیشنهاد تشکیل کنسرسیوم هسته‌ای
مسئله غنی‌سازی، با پیشرفت مذاکرات ایران و آمریکا، پررنگ‌تر از قبل شده است. سیدحسین موسویان، محقق دانشگاه پرینستون و دیپلمات پیشین یک روز پیش از آغاز مذاکرات، یکی از پیشنهادات قدیمی خود در این حوزه را تکرار کرد. او در توئیتر نوشت: «استیو ویتکوف اخیراً در یک موضع غیرمعقول گفت که ایران نمی‌تواند از حق تکنولوژی صلح‌آمیز غنی‌سازی اورانیوم بهره‌مند شود. این موضع نقض صریح معاهده ان‌پی‌تی است.
اگر این حرف آخر آمریکا باشد، مذاکرات فردا (۱۱ آوریل) ایشان با عباس عراقچی در مسقط به شکست خواهد انجامید. موضع ویتکاف در حالی صورت می‌گیرد که آمریکا در حال مذاکره با عربستان برای پذیرش صنعت غنی‌سازی در عربستان است. لذا بعید است واشنگتن بتواند همزمان در مورد حق غنی‌سازی در ایران و عربستان دو موضع کاملاً متناقض داشته باشد. اما راه‌حل همان چیزی است که من سال‌ها مکرر در نوشته‌ها و مصاحبه‌ها و سمینارهای بین‌المللی پیشنهاد کرده‌ام: «تشکیل کنسرسیوم مشترک هسته‌ای کشورهای حاشیه خلیج فارس». تشکیل این کنسرسیوم گره مشکل سردرگمی و مواضع متناقض آمریکا را حل می‌کند.
در دهه‌های گذشته آمریکا از یک‌طرف از صدها بمب هسته‌ای اسرائیل حمایت کرده و از طرف دیگر با حق بهره‌مندی کشورهای اسلامی از تکنولوژی غنی‌سازی صلح‌آمیز اورانیوم طبق معاهده ان‌پی‌تی مخالفت کرده است. علاوه بر ایده کنسرسیوم مشترک هسته‌ای منطقه خلیج فارس؛ توافق ایران و آمریکا در مورد یک تریلیون دلار همکاری‌های اقتصادی از جمله سرمایه‌گذاری آمریکا در مبحث انرژی هسته‌ای، انرژی‌های فسیلی، انرژی‌ها نو و تجدیدپذیر؛ موجب گشوده شدن گره کور روابط آمریکا و ایران خواهد شد.»
ایران آماده فصل جدیدی در روابط با اروپا است
سیدعباس عراقچی، رئیس دستگاه دیپلماسی یادداشتی در نشریه لوپوئن فرانسه نوشت که روز گذشته و تقریباً همزمان با اعلام پایان مذاکرات در فضای رسانه‌های داخلی منتشر شد. در این یادداشت آمده است: «دو کشور انگلیس و فرانسه که حدود یک قرن پیش مرزهای نوین آسیای غربی را ترسیم می‌کردند، اکنون در وضعیتی گرفتار شده‌اند که از تحولات دیپلماتیک منطقه کنار گذاشته شده‌اند، به طوری‌که دیپلمات‌های اروپایی در مهمترین گفت‌وگوهای در جریان منطقه - از جمله مذاکرات غیرمستقیم بین ایران و ایالات متحده- صرفاً در نقش ناظرانی منفعل ظاهر شده‌اند.
واقعیت این است که انفعال کنونی اروپا نتیجه راهبردی است که آنان انتخاب کرده‌اند؛ راهبردی که به همه و از جمله خود آنان آسیب رسانده است.هنگامی که در سال 2018 دونالد ترامپ رئیس‌جمهور آمریکا به صورت یکجانبه از برجام بیرون آمد، (در دوره اول ریاست‌جمهوری خود) اروپا باید تصمیمی قاطعانه می‌گرفت. در همان زمان، برونو لومر، وزیر دارایی وقت فرانسه، در واکنش به خروج یکجانبه ترامپ از برجام، اعلام کرد که اروپا «رعیت» واشنگتن نخواهد بود.
اما در عمل، سه کشور اروپایی یعنی انگلیس، فرانسه و آلمان نتوانستند این را ثابت کنند؛ به‌طوری‌که مزایایی اقتصادی که بنا بود ایران از برجام به دست آورد، هیچگاه عملیاتی نشد، چراکه شرکت‌های اروپایی تصمیم گرفتند به جای عمل به تعهدات دولت‌های خود، به تحریم‌های آمریکا پایبند بمانند.امروز، نتیجه همان الگوی بی‌تصمیمی راهبردی به درون خانه اروپایی‌ها هم رسیده است؛ جایی که واشنگتن برای توقف جنگ اوکراین با بی‌اعتنایی به پایتخت‌های اروپایی، به صورت مستقیم با مسکو وارد گفت‌وگو شده است. همین بی‌تصمیمی راهبردی، در سیاست اخیر سه کشور اروپایی در قبال سازوکار موسوم به «ماشه» در برجام بیش از هرجای دیگر نمایان شده است.
این سازوکار که به عنوان آخرین ابزار حل اختلاف در این توافق طراحی شده، اکنون توسط اروپایی‌ها به عنوان یک اهرم فشار سیاسی استفاده می‌شود. عدم تعهد سه کشور اروپایی در قبال این موضوع مهم، خطر وقوع یک بحران اشاعه‌ای جهانی را افزایش می‌دهد؛ خطری که به شدت خود اروپایی‌ها را تحت تاثیر قرار خواهد داد. ایران موضع خود را در برابر احتمال استفاده اروپایی‌ها از مکانیسم ماشه به صورت شفاف اعلام کرده است. ما به صورت رسمی به تمامی امضاکنندگان برجام هشدار داده‌ایم که سوءاستفاده از سازوکار ماشه عواقبی همراه خواهد داشت؛ از جمله اینکه نه‌تنها به نقش اروپا در این توافق پایان می‌دهد، بلکه این اقدام به صورت بالقوه به افزایش تنش‌هایی غیرقابل ترمیم نیز منجر خواهد شد.سه کشور اروپایی باید از خود بپرسند که چرا به چنین بن‌بستی گرفتار شده‌اند.
در دوران دولت قبلی آمریکا، سه کشور اروپایی به عنوان واسطه کلیدی گفت‌وگوهای غیرمستقیم بین تهران و واشنگتن در این گفت‌وگوها نقش داشتند و ایران هم به طور سازنده‌ای با آنان همکاری کرد. اما زمانی که اراده سیاسی در واشنگتن برای رسیدن به یک توافق از بین رفت، اروپایی‌ها نیز به تدریج تلاش‌های خود را در این زمینه قطع کردند. آنها به جای تطبیق خود با شرایط جدید، موضع تقابلی گرفتند و از بهانه‌هایی مانند حقوق بشر و روابط مشروع ایران با روسیه استفاده کرده و از تحرکات دیپلماتیک برای احیای توافق هسته‌ای دست کشیدند.
این رویکرد نه‌تنها به روابط دولت‌ها صدمه زده، بلکه پیامدهایی نیز در حوزه همکاری‌های بشردوستانه به همراه داشته است. برای نمونه، ممنوعیت پرواز خطوط هوایی ایران در سال گذشته توسط اتحادیه اروپا- با استناد به ادعای صادرات موشک به روسیه که متعاقباً توسط مقامات ارشد اوکراین رد شد- به شدت دسترسی ایران به داروهای حیاتی از جمله داروهای لازم برای درمان سرطان را محدود کرده است.
لذا مشاهده می‌کنیم که رفتار کنونی اروپایی‌ها با سال‌های پیش تضاد فاحشی دارد. در سال ۲۰۰۳، پس از زلزله ویران‌کننده بم، فرانسه به سرعت یک بیمارستان صحرایی در آنجا برپا کرد. اما هنگامی که بندر شهید رجایی در همین ماه در بندرعباس آتش گرفت- و خطر اختلال در چرخه اقتصادی آسیای مرکزی و قفقاز را به همراه داشت- تنها روسیه بود که فوراً کمک‌های خود را به ایران ارسال کرد. حتی پیام تسلیت اتحادیه اروپا نیز یک هفته پس از خاموشی بحران واصل گردید!این روابط شکننده، درست در زمانی است که جهان شاهد فجایع غزه و اوکراین است؛ دو فاجعه‌ای که به روشنی استانداردهای دوگانه غرب در قبال این دو رودیداد تأسف‌بار را برملا می‌کند.
ایرانی‌ها مانند دیگران این نحوه برخورد گزینشی را می‌بینند و از خود می‌پرسند: این چه تناقضی است؟ با این وجود و به‌رغم تنش‌ها، تاریخ روابط ایران و اروپا، پشتوانه‌ای غنی دارد. مناسبات فرهنگی، علمی و اقتصادی ایران و اروپا شامل همکاری در حوزه‌های انرژی، فناوری، خودروسازی و محیط زیست نتیجه‌بخش بوده است. در حوزه دیپلماتیک نیز تعامل اروپایی‌ها با ایران در خصوص مسائلی از افغانستان تا مدیترانه شرقی منجر به همکاری‌های معنی‌دار شده است.اینجانب با توجه به چنین سابقه‌ای در چندین نوبت دعوت کرده‌ام تا گفت‌وگوی معنی‌دار با اروپا از سرگرفته شود.
در پاییز گذشته در مجمع عمومی سازمان ملل در نیویورک، پیشنهاد تعامل و همکاری نه‌تنها در خصوص پرونده هسته‌ای، بلکه در خصوص تمامی موضوعات مورد نگرانی طرفین همچون اوکراین را ارائه داده‌ام.این حرکات مثبت با سکوت و انفعال اروپا روبه‌رو شد، اما با این وجود، من هنوز هم به دیپلماسی متعهد هستم.به دنبال رایزنی‌های اخیر در روسیه و چین، اینجانب آمادگی خود را برای سفر به پاریس، برلین و لندن با هدف شروع فصلی جدید در روابط اعلام کرده‌ام. این ابتکار به شکل‌گیری گفت‌وگوهایی مقدماتی در سطح معاونان وزرای امور خارجه منجر شده است.
این گفت‌وگوها اگرچه شکننده، اما امیدوارکننده است. زمان در حال اتمام است. نحوه واکنش ما در این مقطع حساس، آینده روابط ایران و اروپا را - بسیار فراتر از آنچه خیلی‌ها انتظار دارند- تعیین می‌کند. ایران آماده ورود به فصل جدیدی در روابط است. امیدواریم شرکای اروپایی ما هم چنین آمادگی‌ای را داشته باشند.»
