تجربه‌‏های تجدد در ایران

«عباس میلانی» همواره نسبت به تجربه تجدد در ایران دغدغه داشته که رد آن را می‌توان در آثار مکتوب او اهم از کتاب‌ها، یادداشت و مقالات یا سخنرانی‌هایش پی گرفت. کتاب «تجدد و تجددستیزی در ایران» یکی از مهمترین آثاری است که درباره مدرنیته در ایران و تاثیر و تحولات آن نوشته شده است. او درعین‌حال به زندگینامه‌نویسی هم علاقمند بوده و دو کتاب «معمای هویدا» و «نگاهی به شاه»، مهمترین نمونه‌هایی آن است. او در حوزه فرهنگ، هنر و ادبیات هم دغدغه داشته و علاقه‌اش به سعدی موجب شده تا کتاب «سعدی در سیرت پادشاهان» و «انسان‌گرایی در سعدی» را به نگارش درآورد. حالا آخرین کتاب او با عنوان «درباره تجدد، سیاست، فرهنگ» ازسوی نشر نو منتشر شده است؛ عنوانی که علائق او را به‌عنوان یک پژوهشگر روایت می‌کند. این کتاب، یک اثر تحلیلی و بینش‌بخش است با تمرکز خاص بر تجربه‌ تجدد در ایران که به بررسی تعامل و تنیدگی میان تجدد، سیاست و فرهنگ می‌پردازد. میلانی که یکی از صاحب‌نظران در زمینه‌ مطالعات ایران است، در این کتاب، به خوانندگان دیدگاه‌هایی عمیق در مورد تأثیرات تجدد بر فرهنگ و سیاست ایرانی ارائه می‌دهد. میلانی در این اثر به بررسی پیچیدگی‌های تجدد و نحوه‌ تأثیرگذاری آن بر جامعه و فرهنگ ایران می‌پردازد. او به این پرسش می‌پردازد که چگونه تجدد، هرچند جدید، از درون سنت‌های ایرانی برآمده و توانسته است یک شکل منحصر به فرد ایرانی به خود بگیرد. کتاب «درباره تجدد، سیاست، فرهنگ»، به نحوه‌ تعامل میان سنت و مدرنیته می‌پردازد و نشان می‌دهد که چگونه این دو مفهوم در تاریخ ایران به هم پیوسته‌اند. میلانی تأکید می‌کند که تجدد در ایران نه به‌معنای رد کامل سنت‌ها، بلکه به‌معنای تطبیق و تلفیق آن‌ها با شرایط و نیازهای جدید است. علاوه بر تحلیل تاریخی، کتاب به بررسی تأثیر تجدد بر حوزه‌های سیاسی و فرهنگی ایران می‌پردازد. میلانی با استفاده از مثال‌ها و مطالعات موردی، نشان می‌دهد که چگونه تجدد توانسته است در ابعاد مختلف جامعه‌ی ایرانی نفوذ کند و تغییراتی اساسی ایجاد کند.کتاب همچنین به بررسی تجربه‌های تجدد در کشورهای دیگر می‌پردازد و با ارائه‌ی مقایسه‌هایی بین ایران و دیگر کشورها، به خواننده امکان می‌دهد تا درکی جامع‌تر از مفهوم تجدد و تأثیرات جهانی آن داشته باشد. «درباره تجدد، سیاست، فرهنگ» یک منبع غنی و آموزنده برای دانشجویان، پژوهشگران، و عموم علاقه‌مندان به تاریخ و فرهنگ ایران است. کتاب «درباره تجدد، سیاست، فرهنگ» مجموعه‌ای از گفتارها و گفت‌وگوهایی است که همگی حول مسئله تجدد نگاشته یا بیان شده است. شاید بتوان رویکرد خاص کتاب را در هم تندیگی فرهنگ و سیاست در ارتباط با تجربه تجدد در ایران دانست، ازهمین‌رو مطالبی درباره «سیاست و حکومت در آمریکا» کنار مطالبی راجع به «تحولات و موانع تجدد در ایران» قرار گرفته تا بتوان برشی از زندگی و کارنامه برخی از فرهنگ‌سازان ایرانی را با وسعت‌دید و فراخ‌نگری هرچه بیشتر سنجید. البته زبان و ساختار نوشتاری همه مطالب کتاب یکسان نیست. به قول خود میلانی: «برخی ضرب آهنگ یک گفت‌وگو را دارند، بعضی روایت مکتوب یک سخنرانی‌اند و چندتایی هم از آغاز مقاله بودند اما به‌رغم گونه‌گونی لحن و موضوع، همه حول مسئله‌ای واحد دور می‌زنند». کتاب به سه فصل کلی تقسیم می‌شود؛ در فصل اول با عنوان سیاست و حکومت در آمریکا در دو بخش «ریگان و پایه‌های قدرت او» و «چالش‌های دموکراسی در آمریکا» تحولات تجدد و نسبت آن با سیاست و قدرت خارج از ایران، محور بحث است. اما در دو فصل دیگر کتاب، نویسنده با رویکردی داخلی به ایران می‌پردازد. در فصل دوم با عنوان «تحولات و موانع تجدد در ایران»، این مسئله در هفت‌بخش مجزا مورد تحلیل قرار می‌گیرد. ازجمله سنت و تجدد در ادبیات فارسی، میراث ایران در تجدد غرب، تساهل و تولرانس مذهبی در ایران و چالش‌های بنیان‌های نظری دموکراسی و تئوکراسی. در فصل سوم نیز با عنوان «برشی از زندگی و کارنامه برخی از فرهنگ سازان» به شخصیت‌های برجسته هنری در سینما و ادبیات پرداخته می‌شود. ازجمله تولد و تجدد بیضایی، تجدد مسکوب، اخوان ثالث و مسئله تجدد، ابرهیم گلستان و سه مصاحبه با خود عباس میلانی درباره فعالیت‌ها و آثارش. واقعیت این است که پیوند و گسست سنت و مدرنیته را بسیاری اندیشمندان، پرسش‌انگیز دانسته‌اند: گاهی پیوستگی را چنان برجسته ساخته‌اند که نو بودن در محاق رفته است؛ گاهی گسست را آن اندازه بنیادی دانسته‌اند که پیوندهای نادیدنی شده است. پرداختن به تجدد در این کتاب چنان است که نه گسست‌ها و نو بودن‌ها نادیده می‌مانند، نه پیوندها انکار می‌شوند. بااین‌همه برخلاف روایت‌های کژتاب از تجدد در ایران، سخن از تجددی است که هرچند جدید است، از دل سنت تجدد پرور سنتی غیرغربی است؛ سنتی ایرانی که تجددی ایرانی می‌زاید. این کتاب با ارائه تحلیل‌های دقیق و بینش‌های عمیق، به خوانندگان کمک می‌کند تا به درک بهتری از تاریخ معاصر ایران و جایگاه آن در جهان مدرن دست یابند.