بر هم زدن تعادل ترازوی عدالت با خدشه دار کردن استقلال وکلا / چند وکیل راهی زندان شدهاند؟
دکتر مسعود پزشکیان، رییس جمهور ایران، در سال ۱۳۹۵ که نایب رئیسی مجلس شورای اسلامی را بر عهده داشت، در بیست و هفتمین همایش اتحادیه سراسری کانونهای وکلای دادگستری ایران شرکت کرد. او در این جلسه با اشاره به بخشی از فرمایشات حضرت علی به مالک اشترگفت: اگر وکیل در جامعه بترسد وای بر مردم. باید قانون بهگونهای طراحی شود که واهمه در دل یک وکیل نباشد. ما باید کاری کنیم که بشود فریاد مظلوم و دادخواهی را در هر محکمهای گفت؛ آنگاه جامعه علوی داریم، آنگاه میتوانیم بگوییم جامعه اسلامی داریم. باید تلاش کنیم تا جامعهای اینگونه بسازیم، جامعهای که حتی اگر علیه مسئولان آن موضوعی مطرح شد همانند مردم عادی در یک مرجع مشخص عادلانه رسیدگی شود. ما باید به این سمت برویم.
او در ادامه سخنانش به بخشی از فرمایشات حضرت علی (ع) به مالک اشتر اشاره کردکه میفرماید: در جامعهای که نشود حق مظلوم را گرفت روی سعادت دیده نخواهد شد. نور چشم یک جامعه عدالت است و عدالت وقتی محقق میشود که فرد بدون واهمه حرف خود را بزند. اگر حرف بیربطی زد تحمل کن و برای او مشکل ایجاد نکن.
در سال ۱۳۹۷ هم دکتر پزشکیان در مراسم افتتاحیه سی و یکمین همایش اتحادیه سراسری کانونهای وکلای دادگستری ایران با بیان اینکه باید کاری کنیم عدالت در جامعه حکمفرما شود، تاکید کرد که وکیل دادگستری باید در زمان وکالت بدون لکنت زبان حرف بزند و از حق دفاع کند. او بار دیگر در سخنان خود به نامه حضرت علی به مالک اشتر اشاره کرد که در آن حضرت می فرماید جلسات عمومی با مردم داشته باش، در آن جلسات کاملا متواضعانه بنشین، حالت متکبرانه به خود نگیر و به گونهای رفتار کن که افراد بدون لکنت زبان و ترس حرف خود را بزنند. او با اشاره به ادامه نامه حضرت علی گفت: حضرت در بیان ویژگیهای قاضی میفرماید؛ قاضی باید در مقابل حرفهای مردم صبور باشد و بگذارد آنها حرف خود را بزنند. آیا امروز نوع حرف زدن و عمل ما آنگونه که امام میگوید هست یا نه؟ وکیل باید موقع وکالت بدون لکنت زبان حرف بزند؛ آیا میتواند؟ باید کاری کنیم عدالت در جامعه حاکم شود. شما وکلای عزیز مسئولیت سنگینی دارید؛ قضات هم مسئولیت سنگینی دارند.
حتما دکتر پزشکیان می دانند که همواره تلاش های مخفی و آشکار گسترده ای برای از بین بردن استقلال وکلا صورت گرفته تا در نبود وکلای مستقل تضییع حقوق خرد و کلان شهروندان مورد سوال قرار نگیرد و امری طبیعی جلوه داده شود، تا کسی نباشد که فساد نهادهای قدرت، رانت خواری و اختلاس را رصد کرده و درصدد احقاق حقوق شهروندان برآید. نباید از نظر دور داشت که وکلای مستقل نقش کلیدی در تضمین منافع ملی دارند. دکتر محمد مصدق، در زمان نخست وزیری، به کمک حقوقدانان متخصص در دیوان لاهه به دفاع از حقوق ایران پرداخت و پیروز این نبرد حقوقی شد. پیروزی ایران در جریان ملی شدن صنعت نفت بی شک تاثیر حضور حقوقدانان مستقل و غیر وابسته را در احقاق و استیفای حقوق مردم و کشور نمایان می کند.
تا به امروز نهاد وکالت در ایران دستخوش تحولات زیادی بوده و با چالش های فراوانی مواجه بوده است. از همان سالهای اولیه انقلاب باورهای غلط توسط برخی مسٔولان قضایی رواج داده می شد. کسانی که همواره سعی داشتهاند وکالت را یک نهاد غیر ضروری جلوه دهند، نهادی که در کار قضات اختلال ایجاد کرده و موجب اطاله دادرسی می شود. نهادی که استقلالش ضرورتی نداشته و بایستی تحت نظارت و کنترل قوه قضاییه قرار گیرد. در سالهای گذشته در راستای تضعیف نهاد وکالت همواره وکلا و استقلال کانونشان مورد بحث و مناقشه بوده است. اما در این میان قوه قضاییه موفق شده تا نظارت کامل بر این نهاد را داشته باشد زیرا مطابق قانونی که در سال ۱۳۷۶ تصویب شد تأیید صلاحیت داوطلبان عضویت هیأت مدیره کانونها به دادگاه انتظامی قضات محول شده است. به علاوه به طور دائم شاهد تدوین قوانینی هستیم که هدف آنها دخالت بیشتر قوه قضائیه و خدشهدار شدن بیشتر استقلال کانونهاست.
وقتی در دعاوی کیفری اعم از خرد، کلان، سیاسی و عادی عملا یک طرف ماجرا حاکمیت است، چگونه میتوان موضوع استقلال وکلا را زیر سوال برد. در صورت وابستگی کانون وکلا به حاکمیت چگونه میتوان انتظار داشت که وکلا با آزادی و بدون دغدغه به دفاع از کسانی بپردازند که به حاکمیت متصل هستند. خدشه دار کردن استقلال وکلا در واقع بر هم زدن تعادل ترازوی عدالت است. در سالهای گذشته تبلیغات سو علیه وکلا، عدم ترویج فرهنگ مراجعه به وکیل و تصویب قوانین محدود کننده وکلا و ناقض استقلال آنها نتیجهای جز ترویج بیقانونی و نادیده گرفتن حاکمیت قانون در کشور نداشته است. در حال حاضر می توان ادعا کرد که رابطه مستقیمی میان دسترسی شهروندان به وکیل، حق دفاع و میزان پیشرفت و توسعه یافتگی جوامع وجود دارد. همانطور که شاهد هستیم هر چه جوامع توسعه یافته تر هستند جایگاه وکالت هم در آنجا مستحکم تر است و استقلال کانون های وکلا تضمین شده است.
تا کنون چند وکیل دادگستری صرفا به خاطر انجام وظیفه حرفه ای و دفاع از حق، به ناحق روانه زندان شده اند؟ آیا وقت آن نرسیده استقلال و امنیت وکلا در حین دفاع و در بیان عقایدشان تضمین شود؟ دکتر پزشکیان شما در سخنان خود تاکید کرده اید که وکیل دادگستری باید در زمان وکالت بدون لکنت زبان حرف بزند و از حق دفاع کند. دکتر محمد مصدق از اختیارات قانونی خود استفاده کرد و قانون استقلال کانون وکلا را به تصویب رساند. قانونی که تضمین کننده حق دفاع برای شهروندان بود. قانونی که در پایدار ماندن نام و یاد دکتر مصدق نقش اساسی داشت. شایسته است شما نیز از اختیارات و امکانات قانونی خود به عنوان حافظ و پاسدار قانون اساسی استفاده کرده و استقلال وکلا را به آنها برگردانید تا وکلا بتوانند بدون لکنت از حق دفاع کرده، موجبات اجرای عدالت و تثبیت حاکمیت قانون در کشور را فراهم کنند.
