هزارتوی تجارت کوکائین در ترکیه

رایان گینگراس، استاد امنیت ملی، در دانشگاه مونتری: در اوایل نوامبر 2023، وزیر کشور ترکیه اعلام کرد که مردی را دستگیر کرده‌اند که روزنامه‌ها او را «سلطان کوکائین» می‌نامند. پلیس Dritan دریتان رکسپی را در شهرک‌های ساحلی بیلک‌دوز، درست خارج از استانبول دستگیر کرد. علی یرلی‌کایا، وزیر کشور ترکیه، تصاویر ویدئویی از یورش پلیس به خانه کاخ‌مانند رجه‌پی را با افتخار در توئیتر منتشر کرد. در این تصاویر افسران پلیس مجموعه‌ای بزرگ از ساعت‌های لوکس مظنون را در معرض دید عام قرار می‌دهند. به‌‌رغم حکم بین‌المللی برای نقش او در قاچاق مواد مخدر در آمریکای جنوبی، این تصاویر نشان می‌دهد که زندگی رجه‌پی در استانبول، یک زندگی مجلل و راحت و با فراغ بال بوده است. با این وجود، خبرگزاری‌های ترکیه از این خبر خوشحال شدند.

رجه‌پی تنها یکی از چند مظنون سرشناس قاچاق مواد مخدر است که در سال گذشته در ترکیه دستگیر شده‌اند. به یک معنا، این مسئله نشان‌دهنده عمق زیاد جنگ ترکیه علیه مواد مخدر است. آمارهای اخیر که از سیستم زندان‌های ترکیه به دست آمده است، بر گستردگی دستور کار دولت در مبارزه با مواد مخدر تاکید دارد. تقریباً 350 هزار نفر در حال حاضر در این کشور زندانی هستند که بسیار بیشتر از هر کشور دیگری در اروپا است. از این تعداد، 34 درصد زندانی‌ها به اتهامات مربوط به مواد مخدر در زندان هستند. یک شاخص حتی واضح‌تر از رویدادهای جاری در ترکیه را می‌توان در اندازه کشف مواد مخدر در بنادر ترکیه یافت. در چند سال گذشته، پلیس مجموعه‌ای از محموله‌های واردشده از آمریکای جنوبی را که هر کدام حاوی چندین تن کوکائین بود، رهگیری کرده است. به نظر می‌رسد که همین روند باعث شد که رجه‌پی در استانبول اقامت کند.

در حقیقت، ترکیه یکی از چندین کشور اروپایی است که توسط موجی از کوکائین غرق شده است. به عنوان مثال، در سال 2022، پلیس هلند بیش از 100 هزار کیلو کوکائین را که بیش از سه برابر آمار پنج سال قبل بود کشف و منهدم کرد. یک توضیح برای این امر، این است که رشد مداوم کشت کوکائین در آمریکای جنوبی طی چندین سال گذشته با سرعتی بی‌سابقه ادامه داشته است. آماده بودن کوکائین موجب شده که تقاضای زیاد در اروپای غربی همچنان وجود داشته باشد و موجب شده که بازارهای جدیدی در بالکان، اروپای شرقی و خاورمیانه ایجاد شود. با این حال، منتقدان رجب طیب‌اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه، مشکل کنونی کوکائین در این کشور را به‌گونه‌ای کاملاً متفاوت تفسیر کرده‌اند.

آنها معتقدند دستگیری تعداد زیادی از سلاطین مواد مخدر در پی اتهامات و رسوایی‌های مربوط به فساد در داخل دولت صورت می‌گیرد. در شرایطی که ترکیه همچنان زیر بار تورم شدید و نابرابری درآمدی دست‌وپنجه نرم می‌کند، موج فزاینده تردیدی که در میان رای‌دهندگان خشمگین ایجاد شده در بدترین زمان ممکن برای اردوغان و حزب حاکم عدالت و توسعه رخ داده است و حالا اینطور به نظر می‌رسد که رئیس‌جمهور ترکیه حداقل برای حفظ میراث و اعتبار خود مصمم به مبارزه با اتهامات فساد در دولتش است.

آنها که اخبار را دنبال می‌کنند احتمالاً با جایگاه تاریخی ترکیه در تجارت بین‌المللی مواد مخدر آشنا هستند. شهرت ترکیه در این خصوص به دهه‌ها قبل برمی‌گردد؛ در اوج اپیدمی مصرف هروئین آمریکا در دهه 1970، ترکیه به دلیل ناتوانی یا عدم تمایلش برای توقف تولید غیرقانونی تریاک هشدارهایی از سوی واشنگتن دریافت کرد. از آن روزهای تاریک که در سال 1978 در فیلم «قطار سریع‌السیر نیمه‌شب» به کارگردانی الیور استون به نمایش درآمد، چیزهای زیادی تغییر کرده است. در دهه 1980، ترکیه به طور کامل به یک کشور ترانزیتی برای قاچاق هروئین تولیدشده در پاکستان و افغانستان تبدیل شده بود. در آن زمان، یک طبقه انحصاری از قاچاقچیان بومی ترکیه شروع به گسترش تجارت به اروپا و آمریکای شمالی کرده بودند. یکی از اجزای این روند، توانایی گانگسترهای ترک برای همکاری با شرکای همفکر خود در بالکان بود.

نمایش تکان‌دهنده‌ای از این رابطه در نتیجه افشاگری‌های ناشی از سوءقصد به پاپ ژان پل دوم در ماه مه 1981 رخ داد. با دستگیری مهمت علی‌آغجا، مظنون قتل پاپ، توجه بین‌المللی به این واقعیت معطوف شد که او در بلغارستان در کنار دلالان معروف هروئین که با یک شرکت صادرات و واردات دولتی کار می‌کردند، اقامت داشت. آنچه به‌عنوان «مسیر بالکان» برای قاچاق هروئین شناخته شد در دهه 1990 پیچیدگی بیشتری پیدا کرد. در سایه فروپاشی یوگسلاوی، قاچاقچیان ترک به طور فزاینده‌ای به همکاران آلبانیایی که هروئین غیرقانونی را به بازار اروپا می‌فرستادند، متکی بودند. با آغاز قرن جدید، عمق و گستردگی این شبکه‌ها مورد توجه و نگرانی اروپایی‌ها قرار گرفت. در حالی که توجه به این روند تاریخی در زمینه رویدادهایی که اکنون اتفاق می‌افتد، حیاتی است اما این روند لزوماً خط مستقیمی از تداوم در خود ندارد. برای درک اینکه چگونه و چرا سلطان کوکائینی مانند رجه‌پی در استانبول ساکن شد، باید دو تحول موازی را در قلب داستان درک کرد.

از یک سو، حرفه جنایی رجه‌پی نمادی از یک الگوی توسعه‌طلبانه مداوم است که مخصوص تجارت جهانی کوکائین است. از زمان پابلو اسکوبار و ظهور کارتل مدلین، قاچاقچیان کوکائین برای یافتن مسیرها و بازارهای جدید برای فروش کالاهای خود تلاش کرده‌اند. تلاش برای یافتن مسیرهای قاچاق امن‌تر به ایالات متحده و اروپا، سازمان‌های جنایتکار در نیمکره غربی را سوق داد تا از نقاط مختلف ترانزیت در مکزیک، آمریکای مرکزی و دریای کارائیب سوءاستفاده کنند. در دهه 1990، قاچاقچیان به‌ویژه با تدبیر مسیرهایی مؤثر را  در غرب آفریقا کشف کردند.

تنوع دادن به مسیرهای تجاری با رشد آهسته مصرف کوکائین در خارج از آمریکای شمالی و اروپای غربی همراه بود. در اوایل دهه 2000، محققان و روزنامه‌نگاران به افزایش مصرف کوکائین در روسیه و خاورمیانه توجه داشتند. تا همین اواخر، قاچاقچیان ترکیه به رشد و توسعه تجارت کوکائین کمک می‌کردند. اگرچه شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد گانگسترهای ترکیه در اوایل دهه 1990 هروئین را با کوکائین مبادله می‌کردند، اما عموماً فرض بر این است که مقداری که به ترکیه یا از طریق ترکیه منتقل می‌شد، اندک بود. به‌عنوان مثال، در سال 2008، تنها 120 کیلو کوکائین در کل کشور کشف و ضبط شد.

از این میزان، تقریباً 60 درصد از طریق حامل‌هایی که به فرودگاه‌های ترکیه می‌رسند، دستگیر شده‌اند. در سال 2021، افسران ترکیه بیش از 3 هزار کیلو کوکائین را ضبط کردند. داده‌های سازمان ملل از سال 2022 نشان می‌دهد که جریان کوکائین به ترکیه فروکش نکرده است. با این وجود، به نظر می‌رسد که ترکیه یک نقطه نسبتاً منزوی برای ورود قاچاقچیان کوکائین است. در مقام مقایسه، پلیس بلژیک بیش از 120 هزار کیلوگرم کوکائین را در سال 2022 ضبط کرد که بیش از دو برابر مقدار کشف‌شده در پنج سال قبل است.

دومین عنصری که امثال رجه‌پی را موفق می‌سازد، تنوع و انعطاف‌پذیری باورنکردنی سازمان‌های قاچاق کوکائین بوده است. البته قاچاق کوکائین همیشه شخصیت‌ها و گروه‌های مختلفی را به خود جلب کرده است. قبل از دهه 1970، فروش کوکائین تجارتی در مقیاس کوچک بود که توسط اتباع بولیوی، پرو، شیلیایی و دیگرانی از آمریکای جنوبی انجام می‌شد. درست قبل از طلوع کارتل‌های مدلین و کالی، مقامات در ایالات متحده با احتیاط از «مافیای کوبایی» تجارت کوکائین صحبت کردند. طرفداران فیلم‌های نتفلیکس به نام‌های "Narcos" و "Narcos: Mexico" به راحتی می‌توانند وقایع را تایید کنند.

چیزی که معمولاً کمتر مورد توجه قرار می‌گیرد، تعداد باورنکردنی کارآفرینان اروپایی و خاورمیانه‌ای است که به دنبال ایجاد خطوط توزیع کوکائین در سراسر اقیانوس اطلس بودند. در میان اولین این پیشگامان، سامی الخوری، یکی از معماران مشهور شبکه بدنام هروئین به نام «ارتباط فرانسوی» بود. خوری علاوه بر قاچاق مقادیر زیادی مواد افیونی از لبنان، متهم به وارد کردن کوکائین از طریق شبکه فحشا مستقر در بیروت نیز بود.

دیگر کهنه سربازان شبکه ارتباط فرانسوی و همچنین گانگسترهایی از ایتالیا، روسیه و دیگر بخش‌های اتحاد جماهیر شوروی سابق به او پیوستند. صعود رجه‌پی نشان‌دهنده موجی خاص است که اخیراً ایجاد شده اما به هیچ وجه در این الگوی فعالیت فراآتلانتیک بی‌سابقه نیست. شواهد دخالت آلبانیایی‌ها در تجارت جهانی کوکائین به دوران جنگ سرد بازمی‌گردد. در اوایل دهه 1980، مقامات آمریکایی وجود «ارتباط آلبانیایی» را شناسایی کردند که صادرکنندگان هروئین ترکیه را به خرده‌فروشان نیویورکی متولد یوگسلاوی مرتبط می‌کرد.

با فروپاشی یوگسلاوی و پایان حکومت کمونیستی در تیرانا، شبکه‌های آلبانیایی‌ها بیشتر فعال شدند. در حالی که صدها هزار نفر در طول دهه 1990 بالکان را ترک کردند، پلیس و کارشناسان به‌طور گسترده به دخالت آلبانیایی‌ها در خرید و فروش مواد مخدر به صورت خرد و همچنین سایر فعالیت‌های جنایت سازمان‌یافته اشاره کردند. در این رابطه، رجه‌پی یک استثنا است. او که در اصل دانشجوی حقوق در تیرانا بود، به دلیل تمایل به زندگی بهتر، قاتل‌بودن و قاچاق مواد مخدر را انتخاب کرده است. او در سال 2022 اعلام کرد: «من دو گزینه داشتم، تسلیم سیستم پوسیده آلبانی شدن یا به دنبال چیز دیگری در زندگی خود باشم.»

پس از فرار از حکم 25 سال زندان به دلیل قتل، رجه‌پی بین ایتالیا، هلند و اسپانیا سرگردان شد. پس از به دست آوردن تعداد زیادی کیفرخواست در هر یک از این کشورها، به اکوادور رفت و به اولین موج مجرمان حرفه‌ای که در این کشور مستقر شدند، پیوست. با توجه به سهولت دریافت ویزای اکوادور و نزدیکی این کشور به مناطق تولیدکننده کوکا در منطقه آند، رجه‌پی و دیگران در گوایاکیل در اکوادور پایگاهی برای توسعه فعالیت خود یافتند.

محکومیت سنگین زندان برای قاچاق کوکائین در سال 2014 نتوانست به معاملات او پایان دهد. او از سلول خود به‌عنوان رئیس یک کارتل متشکل از 14 گروه جنایتکار آلبانیایی که خود را کمپانی «بلو» می‌نامیدند، خدمت کرد و سپس در سال 2021، به طور مبهمی، دادگاه اکوادور به این دلیل که رجه‌پی از بیماری لوپوس رنج می‌برد، حکم زندان در خانه را به او ابلاغ کرد. او بلافاصله ناپدید شد و سال‌ها بعد خبر بازداشتش در استانبول منتشر شد.

با این حال، همه اینها به حل برخی از سوالات اساسی کمک نمی‌کند: چرا ترکیه؟ چه چیزی رجه‌پی را به آنجا کشاند؟ و چرا بسیاری از سلاطین مواد مخدر برای اقامت در ترکیه اقدام کرده‌اند؟ هیچ پاسخ قطعی برای این سوالات وجود ندارد. با این حال، با توجه به رویدادهای اخیر در ترکیه، بسیاری از منتقدان گمان می‌کنند که فساد ممکن است بخشی از پاسخ به این سوالات باشد.

تابستان سه سال پیش، نام صدات پکر طوفانی در ترکیه به پا کرد. نام پکر از دیرباز با جرایم سازمان‌یافته مترادف بوده است. سابقه جنایی او به دهه 1980 برمی‌گردد و با بسیاری از بزرگترین رسوایی‌هایی که ترکیه را تکان داده است، همراه است. پس از اینکه پکر مدتی را در زندان سپری کرد، او در پی آن بود که خود را به عنوان متحد و حامی اردوغان و حزب حاکم عدالت و توسعه معرفی کند. سپس به‌طور ناگهانی ناپدید شد و به خارج از کشور گریخت. او در ژوئن 2021 از طریق مجموعه‌ای از ویدئوها در یوتیوب ظاهر شد.

او در این ویدئوها توجه بینندگان را به آنچه که او برخی از عمیق‌ترین اسرار دولتی ترکیه می‌نامید، جلب کرد. یکی از مبهم‌ترین اتهاماتی که پکر مطرح کرد، ادعایی بود مبنی بر اینکه پسر نخست‌وزیر سابق ترکیه ترتیبی داده بود که یک محموله بزرگ کوکائین از ونزوئلا به ترکیه برسد. اگرچه این اتهامات رد شد، اما این اتهام توجه به موضوعی را جلب کرد که چندان مورد توجه قرار نداشت.

با نگاهی به گذشته، نشانه‌های نقش رو به رشد ترکیه در تجارت کوکائین مدت‌ها قبل از ورود پکر به یوتیوب قابل مشاهده بود. در سال 2015، افسران مواد مخدر ترکیه تنها 400 کیلو کوکائین را کشف کردند. دو سال بعد، این تعداد تقریباً سه برابر شد. موارد مربوط به کشتی‌هایی بود که به مقصد بنادر ترکیه می‌رفتند. در ژوئن 2020، افسران کلمبیایی یک کشتی را در بندر بوئناونتورا توقیف کردند که حامل حدود 3 هزار و 500 کیلو کوکائین بود. پکر که پس از این واقعه صحبت می‌کرد، اعلام کرد که یکی از وزیران سابق ترکیه سابق ترتیبی داده بود که این محموله به ترکیه برود. پلیس ترکیه در نهایت 14 نفر را دو سال پس از انتشار داستان بوئناونتورا بازداشت کرد. با این حال، از اواخر سال 2022، قضات ترکیه به همه متهمان اجازه داده‌اند آزاد شوند.

رسانه‌های اصلی ترکیه مدت‌هاست که به دوری از موضوعاتی که می‌توانند باعث شرمساری یا تضعیف اقتدار دولت شوند، شهرت دارند. از جمله موضوعاتی که خبرگزاری‌ها تمایل دارند از آن اجتناب کنند این است که چه کسی یا چه چیزی پشت این افزایش گسترده قاچاق کوکائین در ترکیه است. با این حال، نهاد ملی مبارزه با مواد مخدر ترکیه هنوز هیچ کسی را مقصر اعلام نکرده است. از زمان سازماندهی مجدد این نهاد در سال 2017، به طور مداوم بر دخالت سازمان‌های تروریستی در تجارت مواد مخدر کشور تاکید کرده است. آمار رسمی ارائه‌شده به مردم نشان می‌دهد که کردهای جدایی‌طلب و کودتاچیان مرتبط با فتح‌الله گولن در تجارت کوکائین دست دارند. برای مثال، از سال 1980، مقامات ترکیه شبه‌نظامیان پ‌ک‌ک را به قاچاق تنها 8 کیلو کوکائین در داخل ترکیه مرتبط می‌دانند.

تحقیقات جدیدتر از خارج از ترکیه رنگ و جزئیات بیشتری به تصویر ما از تجارت کوکائین در این کشور اضافه کرده است. طبق گزارش‌ها، واردکنندگان عمده کوکائین در هلند و دانمارک به شدت به ارتباطات خود در ترکیه متکی هستند. مجموعه‌ای از دستگیری‌های پلیس ترکیه تنها در سال گذشته منجر به دستگیری پادشاهان معروف کوکائین از کرواسی، بریتانیا، آلمان و جاهای دیگر شده است. توقیف‌های اخیر در بنادر ترکیه، به‌ویژه از قایق‌هایی که از اکوادور می‌آیند، گویای یک الگو هستند.

با این حال، در میان این شاخص‌ها، این سوال باقی می‌ماند: چه چیزی این همه سلطان کوکائین مانند رجه‌پی را به ترکیه آورده است؟ یک دلیل مهم ممکن است روند سهلی باشد که خارجی‌ها می‌توانند با استفاده از آن در ترکیه ملک خریده و شهروند ترکیه شوند. برای مثال، یک تبعه آلمانی تحت تعقیب بین‌المللی، قبل از دستگیری توسط پلیس ترکیه، آپارتمانی در استانبول خریداری کرد که احتمالاً میلیون‌ها دلار قیمت داشت. در زمان دستگیری، مشخص شد که وی دارای مجوز اقامت رسمی نیز بوده است.

یکی از روزنامه‌نگاران می‌گوید: «آنها به این سمت می‌آیند، زیرا ترکیه یک شریک استراتژیک برای یوروپل است اما اطلاعات بین دو طرف به اشتراک گذاشته نمی‌شود. قاچاقچیان این را خوب می‌دانند.» آنها می‌دانند که پس از دریافت پاسپورت ترکیه، که اخذ آن نسبتاً آسان است، «مسترد نمی‌شوند». در واقع، طبق اصلاحیه سال 2004 در قانون اساسی ترکیه، هیچ شهروند ترکیه «به دلیل تخلف به کشور خارجی تحویل داده نمی‌شود.»

همچنین نادیده گرفتن زمان دقیق صعود ترکیه به‌عنوان یک نقطه در نردبان در تجارت بین‌المللی کوکائین دشوار است. محمود چنگیز، استادیار مرکز تروریسم، جنایت فراملی و فساد در دانشگاه جورج میسون، خاطرنشان می‌کند که کشف و ضبط کوکائین در سال‌های پس از کودتا علیه دولت اردوغان در ژوئیه 2016 به شدت افزایش یافت.

او استدلال می‌کند که این افزایش ممکن است با تخریب رویه‌ها و عملیات‌های پلیس کشور مرتبط باشد چراکه مقامات دولتی پلیس را به‌عنوان عامل اصلی کودتای جولای تحقیر کرده‌اند. دیگران، از جمله پکر، به نفوذ سلیمان سویلو، وزیر کشور ترکیه از سال 2016 تا 2023 اشاره کرده‌اند. به‌رغم اینکه سویلو فردی بود که اردوغان برای پاکسازی پلیس انتخاب کرده بود، اما به طور رسمی توسط دولت محلی استانبول متهم شد که در دوران ریاستش به فساد مالی دست زده است.

منتقدان از همه این عوامل استفاده کرده‌اند تا صداقت دولت ترکیه را در مورد مبارزه با مواد مخدر مورد تردید قرار دهند. عمق این شبهات به احزاب اپوزیسیون در کشور نیز نفوذ کرده است. یکی از کاندیداها پیش از انتخابات ریاست‌جمهوری سال گذشته گفت: «در ترکیه آینده، ما کشورمان را از تبدیل شدن به یک کشور قاچاقچی مواد مخدر نجات خواهیم داد».

اردوغان و متحدانش در دولت به فساد و همدستی در تجارت کوکائین مشکوک نشده‌اند. هنگامی که یکی از سیاستمداران مخالف خواستار اطلاعات بیشتر در مورد تلاش دولت برای به پایان رساندن توقیف گسترده کوکائین در سال 2020 در کلمبیا شد، پلیس تهدید کرد که علیه هر کسی که بخواهد «کشور را تحقیر کند، به شهرت آن لطمه بزند و تلاش کند اتهاماتی را مطرح کند و به مبارزه کشور با جرایم سازمان‌یافته و تجارت مواد مخدر آسیب برساند، بازداشت خواهد شد.»

یک رویداد جدیدتر نشان می‌دهد که اردوغان خود آماده است تا نرمش را کنار بگذارد. در ماه مه، ترکیه با خبری مبنی بر دستگیری چند مقام ارشد پلیس در آنکارا توسط پلیس به اتهام «نقض نظام قانون اساسی» تکان خورد. به گفته یک شاهد مخفی، این افراد در دستگیری یک گانگستر برجسته ترکیه‌ای به نام آیهان بورا کاپلان دست داشتند. ماموران در آنکارا کاپلان را در پاییز 2023 بازداشت کرده بودند. شاهد اعتراف کرده است که زندانبانان کاپلان سعی کردند این گانگستر را مجبور کنند تا سویلو را درگیر کرده و به‌طور کلی حزب حاکم عدالت و توسعه را بدنام کنند.

اردوغان از آن زمان به‌طور چشمگیری روی این پرونده تاثیر گذاشته و اعلام کرده است که «اجازه نمی‌دهد فساد بوروکراتیک دوباره ظهور کند». رسانه‌های ترکیه به طور گسترده دنباله‌روی رئیس‌جمهور بودند و در یک مورد اعلام کردند که پرونده کاپلان شواهدی از یک کودتای احتمالی را نشان می‌دهد، زیرا خبر دستگیری این گانگستر برای اولین بار در یک وب‌سایت آلمانی منتشر شد. اتهامات مبنی بر دست داشتن کاپلان در قاچاق کوکائین به طور کلی نادیده گرفته شده است.

تمایل اردوغان برای محکوم کردن خدمات پلیس ممکن است خطرات احتمالی این وضعیت در ترکیه را افزایش دهد. مسئله این است که جمهوری ترکیه برای مدت طولانی با قاچاق مواد مخدر مبارزه کرده است. با این حال، یک جنبه به همان اندازه ماندگار این تاریخ مبارزه، میزان متحد شدن قاچاقچیان مواد مخدر ترکیه با افراد و عناصر درون دولت است. شواهد فزاینده‌ای از این الگوی رفتاری احتمالاً بر عدم تمایل عمومی آنکارا برای برخورد شفاف با ماهیت تجارت کوکائین در این کشور تأثیر می‌گذارد.