خداحافظی در تنگنا

قصه از این قرار بود که شهریورماه سال گذشته سعید راد در منزل و به‌دنبال یک زمین‌خوردگی، دچار مصدومیت شد و پس از مراجعه به بیمارستان، مورد عمل جراحی قرار گرفت و بعد از یک ماه توانست با واکر راه برود.

پیش‌تر دختر این هنرمند اعلام کرده بود به‌دلیل اینکه پروتز مورد استفاده به خوبی در کمر ایشان قرار نگرفته بود، مشکلات بعدی پیش آمد که بعد از مراجعه به بیمارستان، دوباره عمل جراحی انجام شد و مدت هشت هفته فیزیوتراپی مداوم انجام شد اما متاسفانه به‌‌رغم فیزیوتراپی‌ها، دیگر ایشان توانایی راه رفتن پیدا نکرد. به‌مرور از اواخر سال گذشته، مشکلات دیگری چون عفونت ریه و مثانه نیز به مشکلات راه رفتن ایشان اضافه شد و او تحت یک عمل جراحی ناموفق قرار گرفت. به‌طوری‌که این هنرمند، حدود ۱۰ ماه در بستر بیماری بود اما طی دو ماه اخیر، روند درمان به خوبی پیش نرفت تا اینکه قلمرو هنر ایران، دقایقی قبل، این هنرمند را از دست داد.

زندگی شخصی

نام واقعی‌اش «احمدسعید حق‌پرست راد» بود که با نام هنری «سعید راد» شناخته می‌شد. اصالتاً اهل شهر جونقان از توابع شهرستان فارسان استان چهارمحال و بختیاری بود؛ گرچه در چهارم آبان‌ماه ۱۳۲۳ در محله سنگلج تهران به دنیا آمد. پدر سعید از افسران حزب توده بود که در زمان کودکی راد در جریان یک پرواز آزمایشی سقوط کرد و جان سپرد. پیش از آنکه وارد جهان سینما و دنیای بازیگری شود، در ورزش بولینگ فعالیت می‌کرد و قهرمان این رشته بود. عضو باشگاه بولینگ پرسپولیس بود و البته از طرفداران پروپاقرص تیم فوتبال پرسپولیس که گاهی برای تماشای بازی‌های آن به استادیوم آزادی هم می‌رفت.

حاصل ازدواج او یک دختر و پسر به اسم‌های نگاه و سام است. دخترش، دندانپزشک و پسرش وکیل است. نوه‌های دختری او آریا و آدام همتی هستند که آدام عضو تیم جوانان پرسپولیس بود و در زمان مربیگری برانکو در رده بزرگسال توانست در چند بازی حضور پیدا کند. بعد از جدایی از همسر اولش در سال ۱۳۵۴ و در ۲۸ سالگی برای بار دوم با همکار زن خود نوش‌آفرین که یکی از بازیگران و خواننده‌های مطرح آن زمان بود ازدواج کرد. اما زندگی نوش‌آفرین و سعید راد هم بعد از ۱۷ سال به جدایی ختم شد و نوش‌آفرین بعد از جدایی، ایران را به مقصد هندوستان ترک کرد.

زندگی سینمایی و نقش‌آفرینی‌ها

سعید راد از سال ۱۳۴۷ فعالیت هنری‌اش را آغاز کرد. او به‌واسطه دوستی با امیر نادری عکاس فیلم «فاتحین صحرا» در سال ۱۳۵۰ توانست با بازی در این فیلم اولین تجربه بازیگری‌اش را بدون هیچ پیش‌زمینه قبلی به‌دست بیاورد؛ و چشمان آبی و اندام مناسبش در کنار بازی‌های درخشان باعث ماندگاری او در خاطره‌ها شد. او پیش از انقلاب ۵۷ در ده‌ها فیلم بازی کرد.

او در سال ۱۳۶۰، بعد از وقفه طولانی فیلم سینمایی «مرز» به کارگردانی جمشید حیدری در کنار مرحوم داوود رشیدی به هنرنمایی پرداخت، اما اوج شهرت آقای بازیگر مربوط به فیلم «عقاب‌ها» به کارگردانی ساموئل خاچیکیان در سال ۱۳۶۳ است. اما بنا بر دلایلی نامعلوم سعید راد بعد از فیلم «عقاب‌ها» ممنوع‌التصویر شد و بعد از تلاش‌های زیاد برای رفع این ممنوعیت که موفقیت‌آمیز نبود، مجبور شد ایران را ترک کند. اما بعد از سال‌ها دوری از ایران در سال ۱۳۷۸ به وطن بازگشت و بعد از سال‌ها دوری از سینما، در فیلم «دوئل» به کارگردانی احمدرضا درویش حضور پیدا کرد.

او در این سال‌ها در سریال‌های «در چشم باد»، «ترور خاموش» و «گیلدخت»، هم حضور موفقی داشته است. فیلم سینمایی«خداحافظ رفیق» به کارگردانی امیر نادری یکی از نخستین فیلم‌های مهم سعید راد است که او را به‌عنوان یک بازیگر توانمند به مخاطبان معرفی کرد. داستان فیلم درباره رضا است که به‌دلیل فشارهای اقتصادی و اجتماعی به کار خلاف روی می‌آورد. به تصویر کشیدن مردی گرفتار در دنیای جرم و جنایت، نشان از توانایی راد در نمایش شخصیت‌های پیچیده و پرتنش دارد. «صادق کُرده» به کارگردانی ناصر تقوایی، یکی از آثار مهم سینمای ایران در دهه ۵۰ است.

سعید راد در این فیلم نقش صادق ، مردی که به‌دنبال انتقام از ظلم و ستم‌هایی که به او و خانواده‌اش روا شده ، را بازی می‌کند. راد با نمایش احساسات عمیق و پیچیده شخصیت صادق، تماشاگران را با درد و رنج و انگیزه‌های او همراه می‌سازد.

«تنگنا» به کارگردانی امیر نادری یکی دیگر از فیلم‌های شاخص سعید راد است که در آن نقش علی ـ یک جوان بیکار و گرفتار در مشکلات زندگی ـ را بازی می‌کند. علی که در تلاش برای خروج از وضعیت نابسامانش است، با چالش‌های متعددی روبه‌رو می‌شود. بازیگری راد در این فیلم تصویری واقع‌گرایانه و تلخ از جوانان گرفتار در تنگناهای معاصر اقتصادی و اجتماعی را  ارائه می‌دهد. در «سفر سنگ» به کارگردانی مسعود کیمیایی هم سعید راد نقش علی ـ یک کارگر معدن ـ را بازی می‌کند. داستان فیلم درباره قیام کارگران معدن علیه ظلم و ستم صاحب ‌معدن است. نقش‌آفرینی راد در این فیلم با شجاعت و مقاومت خود تصویری از قهرمانی و ازخودگذشتگی را به نمایش می‌گذارد. «برزخی‌ها» به کارگردانی ایرج قادری درباره گروهی از سربازان سابق است که به‌دلیل گذشته‌ خود به زندان افتاده‌اند و حالا در پی یک فرصت دوباره برای جبران هستند.

سعید راد در این فیلم نقش یکی از این سربازان را بازی می‌کند و با نمایش تحول و تلاش برای رهایی از گذشته، توانست یکی از تاثیرگذارترین نقش‌آفرینی‌های خود را ارائه دهد. این آخرین فیلم راد در ایران پیش از تبعید ۱۵ ‌ساله‌اش بود و پس از آن مدتی مدید از سینمای ایران دور ماند.

حضور سعید راد در سینمای پس از انقلاب به دو دوره تقسیم می‌شود. او از سال ۱۳۵۸ تا قبل از مهاجرتش (سال ۱۳۶۳) در هفت فیلم ظاهر شد: «مرز»، «فرمان»، «خط قرمز»، «برزخی‌ها»، «عبور از میدان مین»، «دادشاه» و «عقاب‌ها». در این میان «برزخی‌ها» ایرج قادری، در سال ۱۳۶۱ و با آنکه از نیمه‌های اکران به‌دلیل حضور ستاره‌های قبل از انقلاب از پرده پایین کشیده شد، با رقم هشت میلیون تومان، پرفروش‌ترین فیلم سال شد.

همین‌طور «عقاب‌ها» ساموئل خاچیکیان، آخرین فیلم سعید راد قبل از مهاجرت هم با فاصله زیاد نسبت به دومین فیلم، پرفروش‌ترین اثر سال ۱۳۶۴ شناخته شد و نسبت به میزان تعداد بیننده هم همچنان یکی از پربیننده‌ترین فیلم‌های تاریخ سینمای ایران است. سعید راد در دومین دوره حضورش در ایران، در سال ۱۳۷۹ ابتدا قرار بود در فیلم «رومی و زنگی» ساخته ناصر تقوایی بازی کند. حتی ۲۰ دقیقه از این فیلم هم فیلمبرداری شد اما بنا به دلایلی فیلم دیگر ساخته نشد. پس از این ناکامی، در سال ۱۳۷۹ سعید راد از طرف احمدرضا درویش برای بازی در فیلم «دوئل» دعوت شد.

بهترین‌ها و جایزه‌ها

در میان ۳۴ فیلمی که سعید راد قبل از انقلاب بازی کرد از مهم‌ترین‌ها و بهترین‌ها می‌توان به فیلم‌های «تنگنا» امیر نادری، «صبح روز چهارم» کامران شیردل، «صادق کُرده» ناصر تقوایی، «کافر» فریدون گله، «سفر سنگ» مسعود کیمیایی و «هدف» ایرج قادری اشاره کرد. در سینمای پس از انقلاب هم از «دوئل» احمدرضا درویش، «خط قرمز» مسعود کیمیایی، «عقاب‌ها» ساموئل خاچیکیان و «چ » ابراهیم حاتمی‌کیا می‌توان نام برد.

سعید راد قبل از انقلاب، دو جایزه بازیگری گرفت؛ یکی برای بازی در فیلم «صبح روز چهارم» کامران شیردل از پنجمین دوره جشنواره سپاس (۱۳۵۲) و دیگری برای نقش‌آفرینی تحسین‌برانگیزش در فیلم «تنگنا» امیر نادری از ششمین دوره جشنواره سپاس (۱۳۵۳). در سینمای پس از انقلاب هم سعید راد جایزه بهترین بازیگر نقش اول مرد در بخش نگاه نو سی‌امین جشنواره فیلم فجر (۱۳۹۰) را برای بازی در فیلم «گیرنده» مهرداد غفارزاده از آن خود کرد. سعید راد در مصاحبه‌ای گفته بود: «در سینمای ایران بزرگانی مانند بهرام بیضایی و ناصر تقوایی حضور دارند که نه‌تنها سرمایه بلکه شناسنامه فیلم ایرانی هستند. این افراد نوابغ فرهنگی و هنری ما هستند، اما امروزه حتی از آنان یادی هم نمی‌شود. نباید روند به گونه‌ای باشد که هنرمندان کشور، قبل از فوت، تمام شوند.» یادش گرامی.