وحید شقاقی شهری کارشناس اقتصاد: بودجه‌نویسی ایران سوءمحاسبه دارد
در این شرایط که دولت با مشکلاتی مانند کسری بودجه مواجه شده است استیضاح وزیر اقتصاد یک کمدی و شوخی است درحالی‌که آقای همتی جرأت و جسارت کار کردن را داشت.
وحید شقاقی‌شهری، کارشناس اقتصاد و استاد دانشگاه خوارزمی، نظام بودجه‌نویسی در ایران را مناسب نمی‌داند و معتقد است در آن سوءمحاسبه وجود دارد. او در گفت‌وگو با «هم‌میهن» عنوان کرده که سازمان برنامه و بودجه عملاً صندوق دخل و خرج است و قدرت تحلیل درستی نیز در آن وجود ندارد. شقاقی‌شهری گفته همین روند موجب شده که همیشه در آخر سال کسری بودجه داشته باشیم و فشار سنگینی به نهادهای پولی و سازمان‌هایی که باید از آنها استقراض شود وارد شود. او معتقد است در این شرایط که دولت با مشکلاتی مانند کسری بودجه مواجه شده است استیضاح وزیر اقتصاد یک کمدی و شوخی است درحالی‌که آقای همتی جرأت و جسارت کار کردن را داشت.
دیوان محاسبات کشور در گزارشی عنوان کرده که دولت ۱۰۰ هزار میلیارد تومان کسری بودجه دارد، چرا معمولاً دولت‌ها در ماه‌های آخر سال با کسری مواجه می‌شوند؟
آن چیزی که بنده در این سال‌ها مشاهده کردم این بوده که همیشه برآورد دولت‌ها در حوزه درآمدها خوش‌بینانه است ولی هزینه‌ها همیشه واقعگرایانه هستند و حتی گاهی هزینه‌های غیرمترقبه نیز در این میان پیش می‌آید که دولت ناچار می‌شود جابه‌جایی‌هایی در بودجه انجام دهد و یا افزایش هزینه‌هایی را اعمال کند. همیشه این «سوءمحاسبه» در بودجه‌نویسی ایران وجود داشته و به درآمدها خوش‌بینانه نگاه کردیم و هزینه‌ها را بدون لحاظ اتفاقات هزینه‌زا در نظر گرفته‌ایم.
این روند موجب شده که در نیمه‌های اول سال با درآمدهای موجود، هزینه‌ها پوشش داده شود اما هر چقدر به انتهای سال که نزدیکتر می‌شویم، «سوءمحاسبه» خود را بیشتر نشان می‌دهد. واقعیت این است که ما یک قدرت تحلیل و برآورد درست و یک آینده‌نگری و واقع‌بینی درست از شراط پیش رو نداریم. چندی پیش یکی از مسئولان ارشد اقتصادی کشور گزارشی می‌داد که برای سال آینده رشد اقتصادی را ۳ درصد و تورم را ۳۰ درصد در نظر گرفته‌اند، من در آن جلسه سریع واکنش نشان دادم که مگر شرایط دولت ترامپ و فشار حداکثری و تورم‌های نفتی را نمی‌بینید و چنین گزارش‌های گل و بلبلی را ارائه می‌دهید؟ برآوردهای من کاملاً با گزارش آن مقام رسمی متفاوت است.
متاسفانه در دولت گذشته نیز خیلی از اینگونه برآوردهای اشتباه داشتیم و اکنون نیز دوستان اقتصادی دولت سیزدهم می‌گویند که رشد اقتصادی ۵ درصد بوده است؛ درحالی‌که همه ما می‌دانیم که رشد اقتصادی دولت گذشته کاملاً معطوف به درآمدهای نفتی بود و افزایش درآمدهای نفتی ربطی به تلاش دولت نداشت و به دلیل سیاست‌های سهل‌گیرانه دولت بایدن و جنگ اوکراین و روسیه بود. سوءمحاسبات باعث خواهد شد تا برآوردهای اشتباهی از اقتصاد ایران داشته باشیم که موجب خواهد شد نتوانیم درست تصمیم بگیریم. بخش مهمی از این سوءمحاسبات خود را در بودجه نشان می‌دهد و بخش دیگری از آن در ناترازی‌ها دیده می‌شود.
دیدیم که آقای پزشکیان نسبت به یکی از وزرا ناراحت بود چون در مورد برق و خاموشی‌ها به او گزارش اشتباه داده بود. سوءمحاسبه آفتی است که در بند بندِ دولتمردان ما رسوخ کرده و یکی از بزرگترین علل شکست‌ها و افول تمدن‌ها و گرفتاری ملت‌ها و کشورها بوده و هست. ما در بودجه نیز همیشه با سوءمحاسبه مواجه بوده‌ایم به این معنی که برآوردهای درآمدی خود را از نفت و مالیات و فروش و واگذاری املاک به صورت خوش‌بینانه نوشتیم درحالی‌که هزینه‌ها را واقعگرایانه تنظیم کردیم و معمولاً به دلیل شرایط اقتصادی کشور هزینه‌ها بیشتر نیز شده است، این روند موجب شده که همیشه در آخر سال کسری بودجه داشته باشیم و فشار سنگینی به نهادهای پولی و سازمان‌هایی که باید از آنها استقراض شود وارد می‌شود.
پس می‌توان گفت نظام بودجه‌ریزی ما دچار مشکل است؟
من باید بگویم که اصلاً چیزی به نام نظام بودجه‌ریزی در کشور وجود ندارد؛ اینکه در کشور ما وجود دارد عملاً صندوق دخل و خرج را تنظیم می‌کند و نمی‌توان نام آن را نظام بودجه‌ریزی با مختصات برآوردها و پیش‌بینی‌ها و روابط متقابل بین دستگاه‌ها گذاشت. در صندوق دخل و خرج کشور، نفت و مالیات وجود دارد و در خرج‌مان نیز حدود ۹۰ درصد حقوق و دستمزد پیش‌بینی شده و اگر چیزی باقی ماند به بخش عمران تعلق می‌گیرد و واقعاً نمی‌توان نام آن را نظام بودجه‌ریزی نامید. به عقیده من تاکنون چنین نظامی در کشور شکل نگرفته است.
شما از قدرت تحلیل گفتید، کدام نهاد باید این قدرت را داشته باشد؟
ما سازمان برنامه و بودجه نداریم، یعنی نه سازمانی داریم که برنامه‌ریزی کند و نه سازمانی که بودجه را خرج کند بلکه ما تنها یک سازمان «و» داریم. یکی از دوستان به شوخی می‌گفت در یکی از دولت‌های گذشته پیش یکی از رؤسای سازمان برنامه و بودجه رفتم و گفتم شما که برنامه‌ریزی نمی‌کنید، بودجه‌ریزی هم نمی‌کنید و فقط برای شما یک «و» مانده است.
متاسفانه واقعیت نیز همین است و در اقتصاد ایران نه برنامه داریم و نه بودجه. قدرت تحلیل باید از درون سازمان برنامه و بودجه بیرون بیاید و گزارش‌های درست و واقعی و سناریوهای مختلف از شرایط پیش روی کشور را به مقامات از مقام رهبری به پایین بدهد اما این اتفاق رخ نمی‌دهد. بنده در پانزده سال گذشته که شرایط تحریم نیز بیشتر شده، گزارش‌های سازمان برنامه و بودجه را ملاحظه کرده‌ام اما بیشتر گزارش‌ها ناآگاهانه، غیرواقعی، سوگیرانه، گزینشی و به نفع دولت نوشته می‌شوند و تیم کارشناسی آنها به تدریج ضعیف شده و قدرت تحلیل یک تیم خبره را ندارند.
حتی بنده به جز سازمان برنامه و بودجه، گزارش‌های متقن و دقیق و اصیل و عمیق را در نهادهای دیگر نیز نمی‌بینم؛ در کنار آن نظام آموزش و علمی کشور نیز بسیار ضعیف شده است. این آفتی است که متاسفانه مدیران ما را نیز راهبری می‌کند، وقتی گزارش غیرواقعی داده شود آنها نیز مبتنی بر آن تصمیم می‌گیرند که بسیار بسیار آفت بزرگ و خطرناکی است که کشور دچار آن شده است. همین گزارش‌های غیرواقعی و سوءمحاسبات باعث شده تا تصمیمات اشتباه گرفته شود و همچنین با نبود نظام بودجه‌ریزی، اوضاع بودجه در آخر سال به این وضعیت برسد.
احتمال دارد این رویه توسط دولت چهاردهم در سال آینده نیز وجود داشته باشد؟
ربطی به دولت‌ها ندارد، دولت آقای پزشکیان نیز با انبوهی از مشکلات و مسائل مواجه شده و بدترین اتفاقاتی که حتی انتظار آن را نداشتیم در این شش ماه رخ داده است. از ترور آقای هنیه در ایران گرفته تا سقوط سوریه و بازگشت دوباره دونالد ترامپ و حضور جمهوری‌خواهان در سنا و کاخ سفید و آغاز فشار حداکثری و همچنین انباشتی از ناترازی‌ها که از دولت‌های قبل به دولت چهاردهم به ارث رسیده است.
متاسفانه مجلس و نهادهای مختلف نیز با دولت آقای پزشکیان همراهی نمی‌کند و در این شرایط که دولت با مشکلاتی مانند کسری بودجه مواجه شده است، قرار است وزیر اقتصاد را استیضاح کنند که به نظر من کمدی و شوخی است. وزارتخانه اقتصاد یکی از مهمترین ارکان دولت است و آقای همتی نیز این جرأت و جسارت را داشت که کاری انجام دهد که متاسفانه او را نیز می‌خواهند از کار بیندازند.
