خودتنظیمگیری صنفی/با رونمایی از سامانه نظارتی برخط پلتفرم‌های طلا عملکردها شفافتر و فضای اعتماد به کسب‌وکارها بیشتر می‌شود
اگر از پلتفرم‌های خریدوفروش آنلاین طلای آب‌شده درباره حال و روزشان پرسیده شود، می‌گویند از بهمن‌ماه سال گذشته به این طرف، آب خوش از گلویشان پایین که نرفته، هیچ، هزارجور هم چوب لای چرخشان گذاشته‌اند.
گروه فناوری: اگر از پلتفرم‌های خریدوفروش آنلاین طلای آب‌شده درباره حال و روزشان پرسیده شود، می‌گویند از بهمن‌ماه سال گذشته به این طرف، آب خوش از گلویشان پایین که نرفته، هیچ، هزارجور هم چوب لای چرخشان گذاشته‌اند. با توجهیات مختلف جلوی صدور مجوزهای جدید را گرفته‌اند، نوشتن ضابطه معاملاتی هم از همان موقع به بن‌بست اختلافات خورده و بی‌اعتمادی، تهمت و شایعه هم سایه سنگین‌اش به‌خوبی حس می‌شود. سازمان‌ها و نهادهای پرتعداد بی‌ربط و باربط نظارتی نیز چنان‌که گفته می‌شود هر روز با اتحادیه کشوری کسبوکارهای مجازی نامه‌نگاری می‌کنند که چرا کاری برای نظارت بر پلتفرم‌های آنلاین طلا انجام نمی‌شود.
در این بلبشویی که گویا هیچ‌کس از آن راضی نیست، اتحادیه کشوری کسبوکارهای مجازی، خودش پا پیش گذاشته و از سامانه نظارتی آنلاین پلتفرم‌های طلا رونمایی کرده است. سامانه‌ای که قرار است با گردش اطلاعات و شفافیت فرآیندها، دغدغه‌ها، ابهام‌ها و نگرانی‌های نهادهای نظارتی درباره خالی‌فروشی، ذخایز طلا، امنیت و... را رفع کند. مسئولان اتحادیه کشوری کسبوکارهای مجازی و پلتفرم‌ها، این ابتکار جدید را نقطه عطفی در مسیر اعتمادسازی و خودتنظیمی صنفی تلقی می‌کنند که نویدبخش آینده‌ای بهتر برای پلتفرم‌های خریدوفروش طلای آب‌شده است.
سازوکاری جدید که به کاربران اطمینان می‌دهد سرمایه‌هایشان را به فضایی با حداکثر میزان نظارت‌ها می‌برند و ضریب امنیت و شفافیت برای نهادهای نظارتی نیز بیشتر می‌شود. حالا و در گام نخست، شماری از پلتفرم‌ها قبول کرده‌اند به این زیرساخت جدید بپیوندند و در ادامه هم قرار است بیشتر توسعه داده شود. دو روز پیش اتحادیه، نشستی خبری برگزار کرد و ضمن اعلام خبر آغاز به‌کار سامانه، جزئیات بیشتری از اهداف، عملکرد و سازوکارهای عملیاتی آن به رسانه‌ها داده شد.
سه سطح تامین، تراکنش و تحویل طلا در سامانه جدید
هدف سامانه نظارتی برخط پلتفرم‌های طلا این است که شفافیت، اعتماد و نظارت هوشمند در بازار معاملات آنلاین طلا را به‌حدی برساند که هم کاربران با آسودگی خاطر بیشتری معاملات‌شان را انجام دهند، هم کمی از حجم نگرانی نهادهای نظارتی و تبادل پیام‌های بی‌وقفه‌شان کم شود و هم پلتفرم‌ها با فراغ بال بیشتری به کارشان برسند. در نشست رسانه‌ای رونمایی سامانه، مدیر فنی سامانه توضیحاتی درباره چیستی و کارکرد آن داد. امیررضا کیمیایی گفت در سامانه، نظارت بر فروش آنلاین طلای آب‌شده در سه سطح تأمین، تراکنش‌ها و تحویل انجام می‌شود. در بخش اول، ورودی جریان کالا از سوی تأمین‌کنندگان معتبر است که خودشان هم‌اکنون اطلاعات لازم را بر سامانه جامع تجارت ثبت می‌کنند.
حالا در سامانه نظارتی اتحادیه، پلتفرم‌ها باید داده‌های خود را در سامانه ثبت کنند. در سطح دوم مربوط به تراکنش‌های کاربران است. به این صورت که خریدهایی که کاربران انجام می‌دهند به‌صورت کامل ثبت می‌شود و به‌ازای هر تراکنش، کد رهگیری یکتایی به کاربر اختصاص می‌یابد. این کد به کاربر این امکان را می‌دهد که از طریق سایت سامانه، روند پیگیری سفارش خود را به‌صورت مستقل دنبال کند و از صحت خرید خود مطمئن شود.
سطح سوم، مربوط به تحویل و ذخیره طلا است که اطلاعات مرتبط با موجودی پلتفرم‌ها، شعب بانکی و صندوق‌های مجازی که مسئول تحویل هستند، به‌صورت آنلاین در سامانه درج می‌شود. موجودی‌ها با سفارش‌های فروش کاربران تطبیق داده می‌شوند و روند تحویل طلا از طریق بانک‌ها و شعب به‌صورت شفاف قابل رصد است.
او همچنین اشاره کرد که در بخش نظارتی سامانه، یک داشبورد مدیریتی تعبیه شده که اطلاعات کلی مانند حجم معاملات، میزان موجودی پلتفرم‌ها و شعبه‌ها و تراکنش‌های انجام‌شده را نمایش می‌دهد. همچنین این داشبورد به یک سیستم هشدار هوشمند مجهز است. اگر مثلاً معامله‌ای ثبت نشده باشد ولی طلا فروخته شود، سامانه هشدار می‌دهد و اتحادیه از تخلف احتمالی جلوگیری می‌کند.
چالش‌ها بسیارند و انتظارات نامحدود
بخش اصلی این رویداد، به صحبت‌های رئیس اتحادیه کشوری کسبوکارهای مجازی اختصاص داشت. رضا الفت‌نسب از این گفت که اتحادیه بنا به وظیفه ذاتی خودش که دفاع از حیثیت صنف است، تصمیم گرفته منتظر تصویب ضوابط معاملات پلتفرم‌های طلا نماند و اقدامی عملی در این راه انجام دهد. او ابتدا گریزی به تاریخچه تاسیس اتحادیه، نقش و کارکرد آن زد و گفت: «اتحادیه کشوری کسبوکارهای مجازی تنها مرجع قانونی صدور مجوز فعالیت برای کسبوکارهای مجازی در کشور است که ذیل اتاق اصناف ایران فعالیت می‌کند. این نهاد سال ۱۳۹۶ تأسیس شد اما از آن زمان تاکنون با فراز و نشیب‌های متعددی مواجه بوده است.
حوالی سال ۱۴۰۰ تا ۱۴۰۱، بدون برگزاری انتخابات و با سرپرستی اداره می‌شد اما پس از برگزاری انتخابات جدید در سال گذشته، اولین کاری انجام دادیم، تدوین ضوابط پلتفرم‌های طلا براساس قانون بود. ضوابط را در اولین جلسه تحویل اتاق اصناف ایران دادیم تا در هیئت عالی نظارت تصویب شود اما در ادامه مسیر آن‌طور که می‌خواستیم پیش نرفته و مدتی است به بن‌بست خورده است.»
به‌گفته الفت‌نسب، هم‌اکنون حدود هفت هزار کسب‌وکار آنلاین عضو رسمی اتحادیه هستند و این نهاد به‌عنوان تنها متولی قانونی نظارت بر کسبوکارهای حوزه طلای آنلاین، چالش‌های فراوانی را پشت سر گذاشته که هنوز هم تمام نشده‌اند. او در این باره گفت: «نظارت بر کسبوکارهای طلا، همانند دیگر حوزه‌ها نیست. تا پیش از بهمن‌ماه سال گذشته، حدود ۳۰۰ واحد صنفی در حوزه طلا موفق به دریافت مجوز شده بودند. اما از اول بهمن‌ماه صدور مجوزها متوقف شده و قرار بود این توقف فقط ۵۰ روز باشد، درحالی‌که اکنون بیش از ۱۰۰ روز از آن گذشته و هیچ اتفاقی نیفتاده است. در این مدت، با چالش‌هایی جدی مواجه بودیم. ضوابط جدید هنوز نوشته نشده و این کسب‌وکارها به‌صورت روزانه و حتی لحظه‌ای با فروش طلا سروکار دارند، آن هم در بازاری با نوسانات بالا.»
همگرایی میان اتحادیه و پلتفرم‌های آنلاین طلا
هدف سامانه نظارتی برخط پلتفرم‌های طلا جلوگیری از خالی‌فروشی، شفاف‌سازی ذخایر طلا و جلب اعتماد عمومی است و الفت‌نسب نیز ابزار امیدواری کرد که این اقدام بر روند تصمیم‌گیری در سطح حاکمیتی هم تأثیر بگذارد و فرآیند صدور مجوزها از سر گرفته شود. او ضمن تشریح بخش‌های سه‌گانه این سامانه از این گفت که با وجود سامانه جدید دیگر امکان عرضه طلا بیش از میزان ذخیره‌شده وجود ندارد و این خبری خوب برای نهادهای نظارتی است.
الفت‌نسب با بیان این‌که اتحادیه نقش اتحادیه تنظیم‌گری صنفی و تعامل با نهادهای نظارتی است، سامانه نظارتی را الگویی موفق برای دیگر حوزه‌ها معرفی کرد و گفت اگر سامانه به‌درستی عمل کند، بخش مهمی از دغدغه‌های مردم و دستگاه‌های حکومتی کاهش خواهد یافت: «این سامانه کاملاً توسط اتحادیه طراحی و اجرا شده و آماده‌ایم آن را در اختیار نهادهای نظارتی قرار دهیم تا هرگونه تخلف احتمالی را رصد و برخورد قانونی انجام دهند.»
رئیس اتحادیه کشوری کسبوکارهای مجازی، این سازوکار جدید را نوعی خودتنظیم‌گری صنفی توصیف کرد که هدف آن مدیریت داخلی مسائل صنف طلافروشان آنلاین است: «رونمایی از سامانه نظارتی برخط پلتفرم‌های طلا نشان‌دهنده نوعی همگرایی میان اتحادیه و اعضای صنف است. موضوع پلتفرم‌های فروش آنلاین طلا موضوعی درون‌خانوادگی است و باید در مقابل هجمه‌‌ها علیه حوزه طلا و اقتصاد دیجیتال ایستادگی کرد، دچار اختلاف نشد تا بتوان از بزنگاه‌های دشوار با موفقیت عبور کرد. او اضافه کرد: «اتحادیه با راه‌اندازی کمیسیون بازرسی و رسیدگی به شکایات، از حقوق مصرف‌کنندگان دفاع می‌کند و با نهادهای نظارتی، مالیاتی و حکومتی همکاری کامل دارد.»
رئیس اتحادیه کشوری کسب‌و کارهای مجازی با انتقاد از برخوردهای سلیقه‌ای، مانند مسدودسازی ناگهانی پلتفرم‌ها، هشدار داد که چنین اقداماتی به اقتصاد دیجیتال کشور آسیب می‌زند. او همچنین از دخالت برخی نهادها، مانند شهرداری‌ها، در فرآیند صدور مجوزها ابراز شگفتی کرد و آن را مغایر با جایگاه قانونی اتحادیه دانست.
او گفت: «اما انتظار داریم حاکمیت نیز به خودتنظیم‌گری صنفی احترام بگذارد و از تصمیم‌های شتاب‌زده پرهیز کند. اتحادیه تلاش کرده که پیش از بروز آسیب‌های گسترده، سازوکارهای نظارتی لازم را طراحی و پیاده‌سازی کند. آنچه امروز شاهد آن هستیم، بخشی از همین رویکرد است و امیدواریم بتوانیم آن را توسعه دهیم. ما آمادگی کامل داریم که در کنار نهادهای قانونی، مشکلات را حل‌وفصل کنیم. اما واقعاً برخوردهای غیرمنصفانه، آسیب‌زاست.»
الفت‌نسب به ثبات نسبی بازار طلا در ماه‌های اخیر اشاره کرد و گفت: «با وجود نوسانات شدید، هیچ حادثه ناگواری در حوزه پلتفرم‌های آنلاین طلا رخ نداده است. این نشان‌دهنده بلوغ این بخش و اثربخشی خودتنظیم‌گری است. به باور ما، این آرامش و ثبات نتیجه حضور نمایندگان قانونی، شکل‌گیری سازوکار خودتنظیم‌گری و تعامل نزدیک با نهادهای ذی‌ربط است. این فضا، هم برای حاکمیت اطمینان‌بخش است، هم برای مردم و هم برای فعالان بازار.»
بانک مرکزی اختیار قانونی نظارتی ندارد
رئیس اتحادیه کشوری کسبوکارهای مجازی به تلاش این اتحادیه برای تدوین ضوابط و تقویت شفافیت در حوزه پلتفرم‌های آنلاین طلا نیز اشاره کرد. او گفت اتحادیه با همکاری فعالان این حوزه، پیش‌نویس ضوابط را به اتاق اصناف ایران ارائه کرده و این سند به هیئت‌عالی نظارت ارجاع شده، اما تعدد نظرات و ورود نهادهای گوناگون، ازجمله بانک مرکزی و فرابورس، فرآیند بررسی و جمع‌بندی را پیچیده و کند کرده است.
الفت‌نسب با اشاره به اقدام هیئت مقررات‌زدایی برای برگزاری جلسات تخصصی خود درباره ضوابط معاملات پلتفرم‌ها، این اقدام را گامی مثبت خواند، اما تأکید کرد که عدم تعیین بانک عامل و نگرانی از دخالت‌های بانک مرکزی، آینده این ضوابط را در ابهام برده است. او تصریح کرد: «فعالیت فروش طلا، چه در بستر آفلاین و چه در بستر آنلاین، یک فعالیت صنفی است.
بااین‌حال دوستانی در بانک مرکزی یا فرابورس صحبت‌هایی را درخصوص ورود به حوزه فروش آنلاین طلا مطرح کرده‌اند. ما معتقدیم که اگر بانک مرکزی اختیار قانونی برای نظارت بر طلافروشان سنتی (آفلاین) دارد، می‌تواند همان نقش را در فضای آنلاین نیز ایفا کند. اما اگر در فضای سنتی چنین اختیاری ندارد، به طریق اولی نباید در فضای آنلاین نیز دخالت مستقیم داشته باشد.»
با وجود صدور بیش از ۳۰۰ مجوز برای پلتفرم‌های طلا، فشارهای نظارتی و استعلام‌های مکرر نهادها، اتحادیه را واداشته تا با راه‌اندازی سامانه نظارت آنلاین، گامی پیش‌دستانه برای رصد لحظه‌ای تراکنش‌ها و جلوگیری از تخلفات بردارد. الفت‌نسب این سامانه را که با هدف تقویت اعتماد عمومی و پاسخ به حساسیت‌های بالای بازار طلا طراحی شده، مکمل سامانه نظارتی اتحادیه از سال ۱۳۹۷ دانست و گفت: «ما وظیفه خودمان را انجام داده‌ایم. سامانه‌ای طراحی کرده‌ایم و از پلتفرم‌ها خواسته‌ایم که به آن متصل شوند. در همین چند روز اخیر، چند پلتفرم اعلام آمادگی کرده‌اند. از نظر ما، این اقدام گامی مثبت در جهت نظارت و شفافیت است که همواره بر آن تاکید داریم. ما وظیفه خودمان می‌دانیم که به‌طور مؤثری بر پلتفرم‌ها نظارت کنیم و کارآمدی را ارتقاء دهیم. این سامانه دقیقاً برای همین هدف راه‌اندازی شده است. بااین‌حال چالش اصلی، پرهیز از تصمیم‌های شتاب‌زده و حفظ خودتنظیم‌گری صنفی است.»
سامانه مانع فروش طلا بیش از ذخایر می‌شود
رئیس اتحادیه کشوری کسبوکارهای مجازی، در تشریح کارکردهای سامانه نظارتی برخط پلتفرم‌های آنلاین، به قابلیتهای هشداردهندگی و مسدودسازی آن در صورت وجود خطا و تهدید اشاره کرد و گفت: «این سامانه با هدف اطمینان از تطابق موجودی طلای اعلام‌شده توسط کسب‌وکارها با میزان عرضه آن‌ها طراحی شده است تا از هرگونه تخلف، به‌ویژه خالی‌فروشی، جلوگیری کند. به‌عنوان مثال، اگر کسب‌وکاری مدعی داشتن ۱۰۰ کیلوگرم طلا باشد، این سامانه تضمین می‌کند که عرضه بیش از این میزان انجام نشود و در صورت بروز مغایرت، هشدارهای فوری به‌صورت آنلاین به پلتفرم‌های فروش، اتحادیه و نهادهای امنیتی ارسال می‌شود.»
الفت‌نسب با تأکید بر ایجاد اعتماد برای مصرف‌کنندگان افزود: «شهروندان پس از خرید طلا از پلتفرم‌های متصل به این سامانه، کد رهگیری منحصربه‌فردی دریافت می‌کنند که از طریق آن می‌توانند جزئیات تراکنش خود، ازجمله محل ذخیره‌سازی طلا را به‌صورت شفاف رصد کنند. این ابزار نه‌تنها اعتماد عمومی را تقویت می‌کند، بلکه اصالت و صحت خرید را برای مصرف‌کننده تضمین می‌کند.»
او همچنین به انعطاف‌پذیری سامانه در تطبیق با ضوابط مختلف اشاره کرد و گفت: «ما برای سناریوهای مختلف ازجمله ذخیره ۹۰، ۹۵ یا ۱۰۰ درصد طلا در بانک‌ها آمادگی کامل داریم. پیشنهاد ما سپرده‌گذاری تا سقف ۹۰ درصد طلای موجود است تا کسب‌وکارها بتوانند بخشی از طلا را برای پاسخگویی به تعهدات تحویلی در گردش نگه دارند. بااین‌حال تنظیم نهایی سامانه به ضوابط مصوب بستگی خواهد داشت.»
رئیس اتحادیه امنیت سامانه را یکی از اولویت‌های اصلی دانست و اظهار کرد: «باتوجه به حجم بالای تراکنش‌های مالی در حوزه طلا، امنیت این سامانه از همان ابتدا درکانون توجه قرار گرفت. با همکاری نهادهای تخصصی، تدابیر امنیتی پیشرفته‌ای برای حفاظت از داده‌ها و پایش امن فعالیت‌ها در نظر گرفته شده است تا هرگونه ریسک به حداقل برسد.» الفت‌نسب به سوابق نظارتی اتحادیه نیز اشاره کرد و افزود: «نظارت بر کسبوکارهای مجازی موضوع تازه‌ای نیست. سال‌هاست که از طریق کمیسیون شکایات به مسائل رسیدگی می‌کنیم، اما این سامانه با ترکیب نظارت لحظه‌ای و داده‌های بانکی و تراکنشی، رویکردی نوین و دقیق به فرآیند نظارت افزوده است.»
اتصال سامانه نظارتی آنلاین پلتفرم‌های طلا به سامانه جامع تجارت موضوعی بود که الفت‌نسب بر آن تاکید زیادی کرد. او در این باره گفت: «سامانه جامع تجارت در حال حاضر تنها اطلاعات خرید را ثبت می‌کند و فاقد قابلیتهای لازم برای رهگیری کامل فروش و تطبیق موجودی با عرضه است. سامانه جدید ما با ثبت دقیق تمام خریدوفروش‌ها، بررسی تصادفی فاکتورها و امکان اشتراک‌گذاری داده‌ها با بانک‌های عامل، مانند بانک کارگشایی، این خلأ را برطرف کرده و آماده اتصال کامل به سامانه جامع تجارت است.»
او با قدردانی از تلاش‌های مرکز توسعه تجارت الکترونیکی (تتا)، نقش بخش خصوصی را در این پروژه برجسته دانست و راه‌اندازی این سامانه را دستاوردی که معرف توانمندی اکوسیستم فناوری ایران در حوزه‌هایی حساس مانند نظارت بر بازار طلا است. الفت‌نسب گفت: «اگر این طرح به نهادهای دولتی واگذار می‌شد، احتمالاً ماه‌ها صرف فرآیندهای پیچیده اداری می‌شد، اما بخش خصوصی با بهره‌گیری از ظرفیت نخبگان و نوآوران، در زمانی کوتاه این سامانه را به مرحله اجرا رساند.»
