فراتر از معمار

فرانک گری، معمار مشهور کانادایی ـ آمریکایی و خالق شاهکارهایی همچون موزه گوگنهایم بیلبائوژ و سالن کنسرت والت دیزنی، در 96 سالگی بر اثر بیماری تنفسی درگذشت. فرانک اوون گلدبرگ 28 فوریه سال 1929 در کانادا به دنیا آمد و با مهاجرت خانواده به آمریکا در اواسط دهه 40 تحصیل در رشته سرامیک را شروع کرد.

اما پس از آشنایی با آثار رافائل سوریانو، طراح برجسته مدرنیسم، توسط یکی از استادان، به معماری تغییر رشته داد. او به‌عنوان یک فارغ‌التحصیل جوان، نام خانوادگی خود را به «گری» تغییر داد و چندسال به‌عنوان طراح میانی در یک شرکت تخصصی مراکز خرید کار کرد. در 33 سالگی شرکت شخصی خود را تاسیس کرد که از آن‌زمان تاکنون به‌عنوان یک بنگاه معماری معتبر در حال فعالیت است. در دهه 70، توجه‌ها به استعداد منحصربه‌فرد و نوآور گری در معماری با بازسازی خانه‌اش جلب شد.

بازسازی‌ای که با چوب، ورق فلزی موج‌دار و فنس زنجیری انجام شد و بنایی معمولی را به‌شکلی بدیع و ناهمگون تبدیل کرد که نشانه‌های اولیه «دیکانستراکتیویسم» در آن قابل مشاهده بود. او به‌مرور از طراحی معمولی و محافظه‌کارانه دور شد و زبان شخصی خود در معماری را که زبان فرم‌های آزاد، منحنی‌ها، سطوح پیچیده و موادی غیرمعمول بود، دنبال کرد.

او در ۵۰ سالگی، کار روی پروژه‌های تجاری را متوقف کرد و حرفه خود را به‌عنوان یک طراح مؤلف بازتعریف کرد و به پروژه‌های شهری کوچک تا متوسط (مانند طراحی «تمپورری کانتمپورری» در سال ۱۹۸۳، که اکنون «گفن کانتمپورری» در موزه هنرهای معاصر لس‌آنجلس است) پرداخت و در ۶۰ سالگی زندگی‌اش با ساخت موزه بیلبائو به شهرت جهانی رسید. 

گری بر این باور بود که بسیاری از ساختمان‌های زندگی روزمره «واقعی» نیستند، بلکه صرفاً بنا هستند. به‌گفته‌ خودش، ۹۰ درصد ساختمان‌هایی که اطراف ما هستند، معماری نیستند. همین رویکرد هم در آثار او نمود پیدا کرد؛ ساختمان‌هایی که بیشتر شبیه مجسمه‌هایی عظیم بودند تا بناهای معمول شهری.  موزه گوگنهایم بیلبائوژ در اسپانیا بی‌شک مهم‌ترین و مشهورترین اثر گری است که بین ۱۹۹۱ تا ۱۹۹۷ ساخته شد.

ساختمانی با بدنه‌ای پوشیده از تقریباً 33 هزار  ورق تیتانیومی با فرم‌های پیچیده و منحنی که نه‌تنها معماری موزه را متحول کرد، بلکه فضای شهر بیلبائو را نیز دگرگون ساخت. حتی گفته می‌‌شود که این موزه نقطه‌عطفی در تاریخ معماری است و منجر به آغاز موجی از ساختمان‌های «اثرگذار» در شهرهای مختلف شده است.

از دیگر آثار شاخص او می‌توان به سالن کنسرت والت دیزنی در لس‌آنجلس (تکمیل در ۲۰۰۳)، مرکز دنیای جدید میامی (سالن کنسرت، ۲۰۱۱) و بنیاد لویی‌ویتون در پاریس ( ۲۰۱۴) اشاره کرد. یکی از ویژگی‌های مهم معماری گری، استفاده از امکانات رایانه‌ای است؛ تا جایی‌که از او به‌عنوان یکی از اولین معمارانی یاد می‌‌شود که استفاده از طراحی رایانه‌ای را برای حل مسائل پیچیده مهندسی در پروژه‌های فرم آزاد پیش برد.

سبکِ گری در معماری که گاهی «دیکانستراکتیویسم» نامیده می‌شود، مبتنی بر خطوط شکسته، سطوح نامتقارن، ترکیب مواد گوناگون (فلز، شیشه و بتن) و فرم‌هایی آزاد است. معماری‌ای که بیشتر احساسی، مجسمه‌گون و تجربی است تا صرفاً کاربردی که از نگرش گری به معماری نشأت می‌گیرد. از نظر او، معماری باید انسانی، تأثیرگذار بر زندگی و تجربه‌ای فراتر از ضرورت‌های فنی باشد.

آثار گری که بارها بر تعامل هنر و معماری تاکید کرده بود، تجربه‌ای بصری، فضایی و احساسی برای مخاطب خلق می‌کنند.  او که با جسارت قواعد مرسوم معماری را شکست، امکانات رایانه‌ای را با هنر ترکیب کرد و بر مسئولیت انسانی معماری تاکید داشت، در سال ۱۹۸۹ برندهPritzker Prize ، معتبرترین جایزه معماری جهان شد. همچنین جوایز متعدد دیگر مانند مدال هنر ملی آمریکا و دیگر افتخارات بین‌المللی را دریافت کرد.

البته سبک ساختارشکن او بدون چالش نبوده و منتقدانی هم داشته است. به اعتقاد منتقدان گری، حجم‌های بزرگ، منحنی‌ها و فرم‌های آزاد به‌ویژه در ساختمان‌های اداری یا زندگی روزمره، ممکن است چندان کاربردی یا اجتماعی نباشند. بااین‌حال گری همواره بر این باور بود که معماری نباید تابع قوانین و مقررات باشد؛ بلکه باید منتقل‌کننده احساس، شعر و زندگی باشد. بنابراین میراثِ گری در معماری به ساختمان‌ها محدود نمی‌شود؛ بلکه تغییرات بنیادینی در نگاه عام به معماری و شهرسازی ایجاد کرد. 

به کانال تلگرام هم میهن بپیوندید