ارزش مهمترین سند درباره اینترنت ایران

دومین گزارش انجمن تجارت الکترونیک تهران درباره کیفیت اینترنت در ایران در رویدادی در اتاق بازرگانی رونمایی و به صورت عمومی منتشر شد. در این گزارش به مقایسه وضعیت اینترنت در سه زمینه اختلالات، سانسور و سرعت اینترنت نسبت به زمان انتشار گزارش اول انجمن در تیرماه سال جاری پرداخته شده و ضمن تکرار عنوان قهرمانی ایران در بی‌کیفیت‌ترین اینترنت نسبت به پنجاه کشور مورد ارزیابی، زوایای بیشتری از وضعیت «خطرناک» اینترنت و مسئولان مربوط به آن تشریح شده است. اگرچه این وضعیت تأسف‌بار برای شهروندان از طریق تجربیات دست اول‌شان ملموس است، اما انتشار چنین سند فنی دقیقی از اهمیت و ارزش بسیار بالایی برخوردار است. من در این یادداشت کوتاه قصد ندارم مباحث جذاب این گزارش را بازنشر کنم، بلکه به علاقه‌مندان و دغدغه‌مندان حق دسترسی آزاد اینترنت توصیه می‌کنم حتماً متن کامل این گزارش را در وب‌سایت انجمن مطالعه کنند. در این یادداشت تأکیدی خواهم داشت به چرایی ارزش کم‌نظیر تدوین و انتشار چنین سندی ازسوی جامعه مدنی.

ارزش انتشار عمومی این سند دقیق فنی که به زبانی ساده بیان شده است، هنگامی بیشتر درک می‌شود که بدانیم طی سال‌های گذشته برخوردهای امنیتی با تعدادی از متخصصان این حوزه، همچنین با برخی کنشگران مخالف طرح صیانت منجر به سکوت نسبی جامعه متخصصان آی‌تی کشور شده بود و مسئولان به راحتی با پاسخ‌های عوامانه و غیرفنی از زیر پرسش‌های مطالبه‌گرانه اهالی رسانه می‌گریختند. همه ما ویدئوهای متنوعی از وزیر ارتباطات و سایر مسئولان را به‌خاطر داریم که ضمن کتمان اختلالات گسترده در اینترنت، وضعیت سرعت آن را نیز مطلوب می‌دانستند و مسئولیت دولت را نیز در برابر فیلترینگ گسترده انکار می‌کردند. پس از انتشار این گزارش‌ها، خصوصاً در گزارش دوم که مسئولیت اختلال، سانسور و سرعت پایین به تفکیک در نمودارهایی ترسیم شده است، لااقل با پاسخ‌هایی سطحی که گاه حتی کاربران غیرمتخصص را نیز اقناع نمی‌کرد، مواجه نخواهیم شد و کنشگران و اهالی رسانه دقیق‌تر می‌توانند درباره فاجعه‌ای که بر سر اینترنت آمده است، مطالبه‌گر باشند.

اما انتشار این گزارش چه از حیث دقت و کیفیت و چه از نظر طراحی، شیوه انتشار و پیگیری آن ازسوی یک انجمن در بخش خصوصی می‌تواند به‌عنوان یک تجربه ارزشمند مورد ارزیابی قرار گیرد. همانطور که می‌دانیم و در گزارش نیز آمده است، در پی انتشار نسخه قبلی، جلسه‌ای در وزارت ارتباطات جهت پیگیری و بررسی موضوع با حضور ذی‌نفعان مختلف برگزار شد که هرچند بخشی از آن به انکار و زیرسوال بردن شواهد فنی گذشت، اما درنهایت پس از مدت کوتاهی منجر به رفع بخشی از اختلالات شبکه و بهبود نسبی در کیفیت اینترنت شد. هرچند این بهبود، مسیری طولانی تا رسیدن به نقطه مطلوب و قابل درک توسط عموم کاربران دارد، اما نشان می‌دهد مطالبه‌گری آگاهانه و مستند توسط یک سازمان مردم‌نهاد چگونه می‌تواند در یکی از تاریک‌ترین دوره‌های فعالیت‌های مدنی در کشور موثر واقع شود. در بخشی از گزارش دوم انجمن که به شرح اقدامات قبلی و نتایج آن پرداخته، آمده است: «ما فکر می‌کنیم اگر بخش خصوصی به‌جای منتقد منفعل بودن، نتواند به طراح و مطالبه‌گر اصلی بهبود وضعیت اینترنت تبدیل شود، نمی‌توان صرفاً با امید بستن به سیاستگذاران، تغییر محسوسی در زمینه بهبود کیفیت و پایداری اینترنت برای مردم و کسب‌وکارها رقم زد.» نکته بسیار مهمی که به‌نظر می‌رسد این روزها با توجه به شرایط سیاسی کشور، هواداران کمتری دارد. نکته دیگری که در این سند مهم تأکید شده است، آن است که مشکلات فهرست شده نه ناشی از توسعه‌نیافتگی زیرساخت‌ها، که عمدتاً به خاطر شیوه «سیاستگذاری، اقدامات مدیریتی و اعمال قوانین» به وجود آمده است. این موضوع از آن جهت اهمیت دارد که بحث درباره فاجعه اینترنت در ایران را محدود به مباحث فنی نمی‌داند و به‌نوعی اشاره به ریشه‌های آن در حوزه‌های سیاستی و سیاسی دارد. به‌همین‌دلیل باید از سایر انجمن‌ها و سازمان‌های مردم‌نهاد در حوزه‌های علوم انسانی نظیر سیاستگذاری، حقوق، رسانه، ارتباطات، فرهنگ، جامعه‌شناسی و... دعوت کرد تا در اقدامی مشابه انجمن تجارت الکترونیک تهران، گزارش‌هایی صریح و علمی درباره فاجعه اینترنت در ایران منتشر کنند تا روایت‌های سطحی و کلیشه‌ای موجود در لایه‌های مختلف حاکمیت درباره اینترنت را کنار زند. روایت‌هایی که دامنه تأثیرات آن زندگی و کار میلیون‌ها نفر را تحت‌تأثیر قرار داده و می‌رود تا به نابودی تمدنی ایران در جهان آینده منجر شود.