بررسی فضای سیاسی استان‌ها در سال انتخابات مجلس
محرومانِ فرامــوش شده
نام خراسان شمالی، با نام محرومیت گره خورده است؛ استانی سرد و کوهستانی که در شاخص‌های تولید و توسعه جایگاه بسیار پایینی در کشور دارد. استانی با 4 نماینده از سه حوزه انتخابیه در مجلس قانون‌گذاری ایران. گروهی از کارکنان استانداری این استان در خردادماه سال جاری همزمان با سفر وزیر کشور به این استان سفره‌ی خالی در مقابل استانداری پهن کردند تا اعتراض خود را به وضعیت معیشتی نشان دهند. معلمان و بازنشستگان استان نیز در بازه‌های زمانی مختلف نسبت به وضعیت معیشتی خود اعتراض داشته‌اند. خراسان شمالی را محل تعامل و ترکیب اقوام گوناگون می‌دانند و حضور قومیت‌های کرد، ترکمن، کرمانژ، ترک و بلوچ این احتمال را قوی می‌کند که فضای انتخاباتی در استان برگرفته از اقوام و قبایل باشد. اگرچه فعالان سیاسی در این استان معتقدند که اینگونه نیست و معیار شخصیت مستقل افراد، رویکرد و برنامه‌ها، عضویت در احزاب و در جایگاه بعدی قومیت به ترتیب عوامل تاثیرگذار بر فضای سیاسی این استان هستند. در پیش‌ثبت‌نام انتخابات مجلس دوازدهم 411 نفر در این استان نام‌نویسی کردند و این تعداد در مرحله نهایی به 215 نفر و 8 انصرافی رسید. 67درصد داوطلبان تاییدصلاحیت شدند و 20درصد عدم احراز و 12درصد ردصلاحیت دریافت کردند. در مجموع 140 نفر تاییدصلاحیت شده‌اند که تعداد آنها برابر با همان تعداد ثبت‌نام‌شدگان دوره قبلی است. این استان اگرچه به‌عنوان یکی از رکوردداران مشارکت در انتخابات مجلس است، اما مروری بر‌درصد مشارکت مردم این استان در چند دوره انتخابات نشان می‌دهد که رفتار سیاسی و مشارکتی مردم این استان نیز همسو با وقایع و اتفاقات جامعه تغییر کرده است و خراسان شمالی‌ها هم دیگر آن مردمِ پایبند به صندوق رای همچون گذشته نیستند. مشارکت مردم این استان که در اکثر دوره‌ها میانگین بالای 70 درصدی بوده، در انتخابات مجلس یازدهم با یک کاهش 20 درصدی به 51درصد رسیده است. حال باید دید در شرایط موجود مشارکت انتخاباتی در این استان چگونه رقم خواهد خورد.
نگاه اصلاح‌طلب / 1
سیدمیکائیل محمدی رئیس خانه احزاب استان خراسان شمالی:
مشارکت مردم به اقدام هیئت نظارت بستگی دارد
سیدمیکائیل محمدی، رئیس خانه احزاب استان خراسان شمالی در گفت‌وگو با هم‌میهن درباره فضای انتخاباتی در استان خراسان شمالی، وضعیت کاندیداهای اصلاح‌طلب و عواملی که در این استان بر میزان مشارکت مردم در انتخابات تاثیرگذار خواهد بود، توضیح داده است که در ادامه می‌خوانید:
فضای سیاسی استان خراسان شمالی چگونه است و به نظر شما فضای استان به سمت حال و هوای انتخابات رفته است؟
فعلاً در داخل شهرستان‌ها مانند بجنورد، شیروان، اسفراین، جاجرم، راز و جرگلان، فاروج و قوچان، در سطح شهر فضای قابل‌قبولی برای اینکه بگوییم تنور انتخاباتی گرم است، دیده نمی‌شود. البته 16 دی‌ماه هیئت نظارت نتایج تاییدصلاحیت افرادی که اعتراض کردند را اعلام می‌کند. تقریباً صحنه سیاسی در همه استان‌ها و به‌ویژه استان ما، براساس اخباری که به ما می‌رسد، دچار تغییراتی خواهد شد. این تغییرات اگر اتفاق بیفتد و افراد مردمی‌تر از سلیقه‌های مختلف که در هیئت اجرایی تاییدصلاحیت نشدند، بتوانند صلاحیت کسب کنند و به صحنه سیاسی انتخابات در استان خراسان شمالی اضافه شوند، بخشی از فضای سرد انتخاباتی در شهرستان‌ها دچار تغییراتی خواهد شد و بخشی از رای‌های خاکستری و طرفداران خاص این کاندیداها که کم هم نیستند به صحنه خواهند آمد. این فضای سرد هم ناشی از وعده وعیدهایی بود که دولت در ایام انتخابات 1400 به مردم داد اما اجرایی نشد و مردم الان از فشارهای اقتصادی در رنج هستند و گلایه دارند. در شهرها به دلیل نارضایتی‌هایی در حوزه بانوان، اشتغال، جوانان، بازنشستگان و... اعتراضات و دلخوری‌هایی وجود دارد که خیلی از آنها هم حل نشده است. این موضوع باعث شده فضا سرد شود. خیلی از اصلاح‌طلبان و حتی مستقلین و اعتدالیون باسابقه تاییدصلاحیت نشدند یا عدم احراز دریافت کردند. همه این عوامل فضا را سردتر کرده است. در روستاها شرایط متفاوت است و وضعیت در روستاها نسبت به شهرها بهتر است چراکه زندگی کردن در روستاها آسان‌تر و وضعیت اقتصادی روستانشین‌ها هم بهتر است.
یعنی معتقدید تاییدصلاحیت در خراسان شمالی باعث مشارکت مردم در انتخابات می‌شود؟
کاندیداهای خوبی داریم که ردصلاحیت شده‌اند. در صورتی که صلاحیت آنها تایید شود، می‌توانند مشارکت را تکانی بدهند و حتی اگر بخشی از آنها به صحنه انتخابات بازگردند، فضای انتخاباتی خوبی در شهرها شکل خواهد گرفت. مشارکت چشم‌نواز نیست، اما با این شرایط قابل دفاع خواهد بود چراکه کاندیداهایی که ثبت‌نام کردند، کارنامه و عملکرد خوبی دارند و چهره‌های شناخته‌شده هم هستند. از بین آنهایی که ردصلاحیت شدند، وقتی در جلسات مردمی‌ای که برگزار می‌کنند حضور دارند، استقبال از آنها خوب است. هیئت اجرایی 30درصد راه را برای انتخابات مشخص کرده است و هیئت نظارت 70 تا 80درصد راه را مشخص خواهد کرد. 20درصد پایانی هم بستگی به نظر شورای نگهبان دارد که در آستانه زمان تبلیغات انتخابات اعلام می‌کند.
درباره لابی‌هایی که احزاب برگزار می‌کنند توضیح دهید. حمایت از کاندیداها و در مجموع از پشت‌پرده‌های قبل از انتخابات اطلاعی دارید؟
نشست‌های احزاب و گروه‌های سیاسی هر ماه برگزار می‌شود و هم جریان اصولگرا و هم جریان اصلاح‌طلب در حال برگزاری نشست هستند. ویژگی‌ای که استان خراسان شمالی دارد، این است که معمولاً در موضوع مشارکت در انتخابات، رتبه 2 تا 4 را در سطح کشور داشته است. حتی در سال 1400 که فضا در اختیار یک جریان بود باز هم مشارکت در این استان خوب بود و رتبه سه میزان مشارکت را به خود اختصاص داده بود. از طرفی در حال حاضر بررسی‌هایی که توسط هیئت اجرایی برگزار شد نشان داد در استان‌های همجوار ما از جمله مازندران، گلستان، خراسان، سمنان و دیگر استان‌ها بیش از 80درصد از کاندیداها از جبهه پایداری و جناح راست هستند، اما در خراسان شمالی تعداد اصلاح‌طلبان و اصولگراهایی که تایید صلاحیت شدند قابل‌قبول‌تر است. این یک ویژگی خاص‌تر ایجاد می‌کند. طبق اخباری که به دست آوردم اینگونه بیان شده است که در کل کشور تعداد بسیار اندکی اصلاح‌طلب توسط هیئت اجرایی تاییدصلاحیت شده‌اند و از این تعداد 4 نفر از آنها از استان خراسان شمالی هستند. این آمار بالایی است نسبت به کل کشور و این موضوع مهمی است و در همین شرایط هم به نظر می‌رسد فضا رقابتی‌تر باشد. این احتمال که چند نفر هم از سوی هیئت نظارت و شورای نگهبان از جناح اصلاح‌طلبان تاییدصلاحیت شوند وجود دارد و با اضافه شدن این افراد فضا رقابتی‌تر هم خواهد شد. کاندیدای اصولگرا نیز با توجه به اینکه نماینده‌های فعلی استان نیز اصولگرا هستند، بخشی از برنامه‌های خود را انجام می‌دهند و فضا برای فعالیت‌های انتخاباتی آنها بازتر است و با آسودگی خاطربهتری در حال دنبال کردن برنامه‌های خود هستند. از وعده‌ها و قولهایی هم که در ابتدای دوره یازدهم دادند نیز حدود 40 تا 50درصد را عملیاتی کردند و مردم با توجه به همه این موارد تصمیم خواهند گرفت.
نگاه اصلاح‌طلب / 2
علی خوش‌آیینه دبیر حزب اعتماد ملی در خراسان شمالی:
قومیت‌ها در انتخاب مردم اثر ندارند
علی خوش‌آیینه، دبیر حزب اعتماد ملی در خراسان شمالی در گفت‌وگو با هم‌میهن درباره فعالیت احزاب اصلاح‌طلب و دلایل مشارکت و عدم مشارکت مردم این استان در انتخابات مجلس دوازدهم سخن گفته است که در ادامه می‌خوانید:
ارزیابی شما از فضای سیاسی استان خراسان شمالی در ماه‌های پایانی باقی‌مانده به برگزاری انتخابات مجلس دوازدهم چیست؟
در مجموع نسبت به ادوار گذشته، فضای انتخاباتی هنوز شکل نگرفته اما نسبت به برداشت و پیش‌بینی‌ای که داشتیم، فضای بهتری شکل گرفته است. نسبت به فضای انتخابات ریاست‌جمهوری کنش کاندیداها نسبت به مردم بیشتر است و فعالیت دارند اما آنها باید از طرف مردم انتخاب شوند و آنگونه که باید مورد توجه و استقبال مردم قرار نگرفته‌اند. از همه طیف‌ها، مستقلین، اصولگرایان و اصلاح‌طلبان در انتخابات مجلس دوازدهم فعال هستند و به‌ویژه فعالیت این احزاب در مرکز استان بیشتر است. در خراسان شمالی به‌رغم آنکه استان کوچکی است اما نزدیک به ۹۰۰ روستا دارد. قومیت‌های مختلفی در آن ساکن هستند و کردها، ترک‌ها، ترکمن‌ها و… قومیت‌هایی هستند که نگاه سیاسی آنها در فضای سیاسی استان تاثیرگذار هستند و اصلاح‌طلبان این قومیت‌ها از استخوان‌دارهای استان خراسان شمالی هستند. در مجموع به نظر من بازی دست شورای نظارت است که بتواند در این استان، فضا را برای مشارکت مردم فراهم کند یا خیر.
وضعیت اصلاح‌طلب‌ها در نتایج اولیه تاییدصلاحیت‌ها چطور بوده است؟
در بجنورد ۵ دبیر از احزاب مختلف کاندیدا شدند. البته همه‌ی آنها از سوی هیئت اجرایی ردصلاحیت شدند. همچنین نماینده‌های اصلاح‌طلبِ ادوار در حوزه‌های مختلف استان کاندیدا شدند و تا حدودی فضای کاندیداها در استان خراسان شمالی فضای پررنگی است اما فضای عمومی تا حدودی ناامیدکننده است، مگر اینکه شورای نگهبان یا شورای نظارت نسبت به ردصلاحیت‌ها تجدیدنظر کنند و اجازه ندهند که این فضا در بین مردم حاکم شود. در بین اصلاح‌طلب‌ها آنهایی که بخت اول رای‌آوری در استان خراسان شمالی بودند، ردصلاحیت شدند. در حوزه‌های انتخابیه فاروج و قوچان و شیروان، کاندیدایی که در صورت تاییدصلاحیت، انتخاب اول آن شهر بود، ردصلاحیت شده است. در حوزه انتخابیه شیروان و بجنورد نیز به همین صورت است. در حوزه اسفراین نیروی شاخص اصلاح‌طلب نداشتیم، به جز یک نفر که در دوره قبل با آقای روحانی همکاری داشتند و تاییدصلاحیت شدند اما هیئت نظارت دعوت کرده‌اند افرادی که ردصلاحیت شده‌اند، ادله خود را مطرح کنند. باید منتظر نتایج بعدی بود.
اگرچه سه اصلاح‌طلب در هیئت اجرایی تایید شدند اما به اندازه کسانی که ردصلاحیت شدند مطرح نیستند و در واقع نیروهای میانی اصلاح‌طلب محسوب می‌شوند. در مجموع در استان خراسان شمالی اگر اصلاح‌طلبان تاییدصلاحیت شوند، فضا متفاوت از دیگر استان‌ها خواهد بود و مردم حضور پررنگ‌تری خواهند داشت و فضای غالب فضای اصلاح‌طلبی خواهد بود. در استان خراسان شمالی جای کار هست و می‌شود با حضور کاندیداهای معروف نظر مردم را برای مشارکت تغییر داد و باید دید در ادامه چه شرایطی رقم خواهد خورد.
اگر حضور کاندیداها تنها به اصلاح‌طلبان میانی ختم شود و دیگر اشخاص اصلاح‌طلب تایید صلاحیت نشوند، احزاب اصلاح‌طلب از آنها حمایت خواهند کرد؟
احزابی که در کل کشور هستند قطعاً حمایت خواهند کرد اما باید سابقه آنها را بررسی کنیم. در حال حاضر کسانی که در استان خراسان شمالی باقی مانده‌اند هم افراد شناخته‌شده‌ای هستند اما فکر نمی‌کنم بیش از ۳۰درصد احزاب در حمایت از آنها همکاری کنند. اگر گزینه‌های مطرح‌تری که ردصلاحیت شدند، بتوانند حضور داشته باشند، شاید مورد حمایت ۷۰درصد احزاب استان قرار بگیرند. البته این پیش‌بینی‌ها نسبی است و بعید می‌دانم کسانی که در هیئت اجرایی هستند بخواهند بیش از ۳۰درصد از بدنه حزبی را جذب کنند، اگرچه در خیلی از موارد هم احزاب از وضعیت سیاسی موجود ناامید هستند. اما در مجموع جنب و جوش اندکی ایجاد شده، صحبت‌هایی به‌ویژه در فضای مجازی وجود دارد و پس از آنکه ردصلاحیت‌ها اعلام شد، مردم اندکی نسبت به جو انتخابات جاری آگاهی پیدا کردند. در حال حاضر فضای مجازی جو را مدیریت می‌کند اما نشست یا سخنرانی خاصی وجود ندارد.
فضای سیاسی در شهرستان‌های استان خراسان شمالی چگونه است؟
بجنورد ۶ حوزه را شامل می‌شود، اسفراین و بام و سبزی‌آباد یک حوزه دیگر و شیروان و فاروج دو حوزه دیگر هستند و همه این حوزه‌ها متأثر از همدیگر هستند؛ هرچند که شاید مقداری جنب و جوش در حوزه‌های شهرستان‌ها نسبت به مرکز استان بیشتر باشد. اما رقابت در شیروان و فاروج در صورت ردصلاحیت نهایی اصلاح‌طلبان اصلاً وجود ندارد. اما در اسفراین رقابت بین دو چهره وجود دارد و در بجنورد نیز بین دو نماینده فعلی رقابت وجود دارد.
در مرکز استان فضا چگونه است؟
فضای بجنورد نیز مانند شهرستان‌هاست و در فضای مجازی فعالیت زیاد است. فضای غالب در این شهرستان اصلاح‌طلب است و بجنورد یک شهر سیاسی است و اصلاح‌طلبان جایگاه خوبی در این شهر دارند.
مشارکت مردم خراسان شمالی در انتخابات را با توجه به شرایط اقتصادی و فضای متأثر از اعتراضات سال ۱۴۰۱ چگونه پیش‌بینی می‌کنید؟
با این وضعیت موجود مشارکت در خراسان شمالی را کمتر از ۴۰درصد پیش‌بینی می‌کنم. مگر اینکه تغییری تا زمان انتخابات ایجاد شود، یا کاندیدایی بسیار تاثیرگذار در عرصه رقابت وجود داشته باشد و مردم را متقاعد کند که پای صندوق رای بیایند. دو راه بیشتر برای مشارکت بالای ۴۰درصد در خراسان شمالی وجود ندارد؛ اول، تایید صلاحیت شدن افراد تاثیرگذار و دوم، تغییرات در حوزه معیشتی و اقتصادی مردم. بازنشسته‌های فرهنگی استان مطالباتی دارند که اعمال نشده است. وضعیت کارگران، دامداران و اقشار مختلف مناسب نیست و اگر وضعیت به همین صورت بماند و در ردصلاحیت‌ها نیز خالص‌سازی کنند، مشارکت کمتر از ۴۰درصد خواهد بود. اما اگر اجازه فعالیت دهند پتانسیل مشارکت تا ۷۰درصد هم وجود دارد.
به این نکته اشاره کردید که حضور در ثبت‌نام پررنگ بوده است، همانند آنچه که در همه استان‌های کشور رخ داده است. دلیل این حضور پررنگ چیست؟
پیش‌ثبت‌نام خیلی تاثیر داشت. از طرفی وضعیت اقتصادی جامعه و نقد بر حمایت از دولت و مجلس بسیار جدی بود و خیلی‌ها احساس مسئولیت می‌کردند و با توجه به فضایی که در سال‌های اخیر به وجود آمد، برداشت این بود که حاکمیت می‌خواهد فضا را بازتر کند و گروه‌های متعدد و مختلف بتوانند حضور داشته باشند و این نگاه هم یکی از دلایلی بود که باعث حضور افراد شد. اما نظر من این است که در هیئت اجرایی حدود ۲۸درصد را ردصلاحیت کردند؛ آن‌هم افرادی که شاخص بودند.
مشارکت مردم خراسان شمالی در انتخابات بر مبنای قومیت‌ها و قبیله‌ها است یا احزاب تاثیرگذارتر هستند؟ به‌طور کلی کدام قومیت‌ها در فضای سیاسی استان تاثیرگذارتر هستند؟
در خراسان شمالی یک گروه اهل سنت دارد که همان ترکمن‌ها هستند، یک گروه تات دارد که در گرمه و جاجرم هستند، بومی اصلی ترک و مهاجران خیلی قدیمی کردها را دارد که از دوره صفوی در این منطقه ساکن هستند. در اکثر انتخابات‌ها به‌ویژه در چند دوره اخیر، کردها در بین نماینده‌های منتخب بودند. مردم البته بیشتر به ویژگی‌های شخصیتی و حمایت‌های مردمی نگاه می‌کنند و چندان به قومیت‌ها توجه نمی‌کنند. در واقع مردم به شخصیت و تفکر نگاه می‌کنند و این اصلی‌ترین فاکتور انتخاب در خراسان شمالی است و قومیت در درجه بعدی قرار دارد؛ اگرچه همیشه نماینده‌های قومیت‌های مختلف هم حضور داشتند و انتخاب شدند.
نگاه اصولگرا
دبیر حزب مؤتلفه اسلامی در استان خراسان شمالی مطرح کرد:
تلاش اصولگراها برای ارائه لیست واحد
علی ارکانی‌فر، دبیر حزب مؤتلفه اسلامی در استان خراسان شمالی در گفت‌وگو با هم‌میهن، توصیحاتی درباره فعالیت‌های احزاب در این استان و پیش‌بینی مشارکت مردم داده است که در ادامه می‌خوانید:
با توجه به اینکه به ماه‌های پایانی برگزاری انتخابات مجلس دوازدهم نزدیک می‌شویم، آیا فضای انتخاباتی در این استان شکل گرفته است؟
هنوز آنچنان که باید فضای انتخاباتی فعال نشده اما کم‌کم به سمت این فضا خواهند رفت. افراد تا حدودی در محافل و مجالس در رابطه با انتخابات و کاندیداها صحبت می‌کنند.
پس به نظر می‌رسد که فضای کمرنگی حاکم است. آیا این شرایط در مقایسه با دیگر دوره‌های انتخابات طبیعی است؟
درحال حاضر نمی‌توان قضاوت کرد که فضا کمرنگ است. دشمنان تلاش و فضاسازی کردند که مردم به انقلاب و نظام بدبین شوند تا کسی برای انتخابات ثبت‌نام نکند. درست است که مشکلات هست اما ملت ما بیدار است و پای انقلاب و آرمان‌های آن هست و تاکنون خود را در بسیاری از صحنه‌ها ثابت کردند. اما هنوز به درستی نمی‌توان قضاوت کرد و باید جلوتر رفت و به زمان برگزاری انتخابات نزدیک‌تر شد تا ببینم فضا چگونه خواهد شد.
درباره برگزاری فعالیت‌های انتخاباتی احزاب در خراسان‌شمالی لطفاً توضیح دهید.
جلساتی توسط احزاب مختلف برگزار شده است. ما نیز با جریان‌های همسوی اصولگرا صحبت‌هایی داشتیم تا به یک نقطه مشترکی برسیم. انتظار ما این است که اختلافات کم شود و وحدت بیشتر ایجاد شود و در حزب مؤتلفه به دنبال این وحدت هستیم. ارائه لیست جداگانه را دنبال نمی‌کنیم، چراکه با ایجاد انشعاب مشکلات بیشتر خواهد شد. باید تا جایی که امکان دارد تلاش کنیم و به لیست واحدی در استان خراسان شمالی برسیم اما هنوز زمان برای قضاوت و نظر دادن اندکی زود است.
در خراسان شمالی انتخابات مجلس بیشتر جنبه حزبی و تشکیلاتی دارد یا مستقل و طایفه‌ای؟
در سال‌های گذشته ثابت شد احزاب زمانی که با هم وحدت داشتند و در پی رایزنی‌ها نماینده معرفی کردند، نماینده حزب نیز انتخاب شد و این نشان می‌داد که مردم کم‌کم در حال اعتماد کردن به احزاب هستند. درست است که تا حدودی قبیله‌ای بودن تاثیر دارد اما زمانی که احزاب متحد شدند، مردم به آن پاسخ مثبت دادند و به سمتی داریم حرکت می‌کنیم که زمانی که احزاب لیست واحدی می‌دهند، تاثیرگذاری این اقدام در رای دادن مردم بیشتر است.
فضای انتخاباتی در شهرستان‌های مختلف این استان چگونه است؟
در هر شهرستانی افرادی که کاندیدا می‌شوند، اینکه چه کسی و از چه گروهی باشند، تاثیرگذار است. در زمانی قرار داریم که جامعه به سمتی رفته است که مردم از دولت انتقاداتی دارند و خوش‌بین نیستند؛ این مسئله بر وضعیت انتخابات تاثیر می‌گذارد. وقتی نماینده‌ای کارایی نداشته نیز تاثیرگذار است و مردم امروز به دنبال یک چهره جدید هستند. اینها نکات مهمی است که در شهرهای خراسان تاثیر دارد و اینگونه نیست که بگوییم فرد اصلاح‌طلب بوده یا اصولگرا. بستگی به چهره‌ها دارد و اینکه اقناع‌گری کاندیداها جامعه را به کدام سمت سوق می‌دهد بسیار مهم است و تاثیر خود را در انتخاب شدن یک کاندیدا می‌گذارد.
پیش‌بینی شما از مشارکت مردم خراسان شمالی در انتخابات با توجه به وضعیت معیشتی و شرایط اقتصادی و اتفاقات سال 1401 چیست؟
به نظر من هرچه جلوتر می‌رویم، در برخی قسمت‌ها کنترل بازار و گرانی‌ها و نظارت بر آنها کم بوده و آنگونه که باید در این بخش‌ها عمل نشده، اما باید منتظر بمانیم و ببینیم فضا چگونه رقم خواهد خورد چراکه گاهی فردی که وارد فضای انتخابات می‌شود فضا را به سمتی می‌برد که موجی ایجاد می‌کند و دیگر افراد را به صحنه انتخابات می‌کشاند. مردم ما باوفا هستند اما مسئولین هرچه کار می‌کنند باید بگویند برای مردم کم کار کردیم، چراکه این مردم در همه شرایط وفادار بودند و پای نظام و آرمان‌های آن بودند و امیدواریم در ادامه نیز همینگونه باشد.
وعده‌هایی که نماینده‌های استان به مردم می‌دهند و تحقق و عدم تحقق این وعده‌ها در مشارکت مردم چقدر تاثیرگذار است؟
نماینده قانون‌گذار است و باید قانون‌هایی را وضع کند که ضعیف‌ترین طبقه جامعه نیز از آن بهره‌مند شوند. قدرت در به‌هم‌بستگی حلقه است و باید بتوانند به درد همه طبقات جامعه بخورند و قوانینی که وضع می‌کنند برای همه مفید باشد. اگر اینگونه رفتار کنند مردم هم نسبت به آن نماینده بدبین نخواهند بود. الان متاسفانه برخی قوانینی وضع می‌شود که قشر ضعیف آسیب می‌بیند. در این شرایط قشر ضعیف، دامدار و کشاورز چگونه می‌تواند به نماینده امیدوار باشد؟
