زمین در وضعیت اضطراری مردم در خیابان‌ها/اجلاس تغییرات اقلیمی زیر سایه بزرگ‌ترین اعتراضات محیط‌زیستی آمریکای جنوبی است
ایران به دلیل عضو نبودن در توافق پاریس نمی‌تواند از توافقنامه احتمالی در برزیل بهره ببرد
«راکِل» و «اوپیچانا» پس از ۹ ساعت سفر از «رورایما»، شمالی‌ترین ایالت برزیل، به «بِلم» رسیده بودند؛ دو زن جوان از میان ده‌ها هزار معترضی که صبح شنبه در خیابان‌های این شهر گرد آمدند و روی پلاکاردشان نوشته شده بود: «بیایید مبارزه کنیم.» آنها در میان انبوهی از معترضان بومی با صورت‌های نقاشی‌شده، کلاه‌پرهای سنتی و صدای تبل‌های آیینی، در انتظار آغاز راهپیمایی با عنوان «راهپیمایی بزرگ مردم»، شعار می‌دادند و خیابان‌های بلم را با سرودهای بومی، ترانه‌های کلاسیک برزیلی و فریادهای عدالت محیط‌زیستی پر کرده بودند.
یکی از آنها می‌گفت: «من اینجا هستم برای مردمم، سرزمینم، رودخانه‌هایمان و نیاکانمان. ما همیشه با تهدید معدن‌کاوی، کشاورزی صنعتی و تجاوز به زمین‌هایمان روبه‌روییم. باید برای بقای خود بجنگیم.»
بلم این روزها میزبان معترضان، فعالان اقلیمی، رهبران بومی آمازون و مقام‌هایی از سراسر جهان است که برای شرکت در COP30، حیاتی‌ترین کنفرانس اقلیمی دهه گرد هم آمده‌اند؛ اجلاسی که در لحظه‌ای تعیین‌کننده برگزار میشود: درست زمانی‌که جهان در آستانه عبور تاریخی از مرز خطرناک 1/5 درجه گرمایش قرار دارد.
COP30 که از ۱۰ تا ۲۱ نوامبر ۲۰۲۵ در قلب جنگل‌های آمازون جریان دارد، تلاش می‌کند آخرین راه‌های مهار بحران اقلیمی را بررسی کند؛ رویدادی که نه‌فقط به‌خاطر محل برگزاری، بلکه به‌دلیل وضعیت فوق‌العاده زمین، بیش از هر دوره‌ای زیر ذره‌بین افکار عمومی قرار گرفته است. اعتراضات گسترده این روزها با محوریت حفاظت از آمازون، عدالت اقلیمی و توقف پروژه‌های استخراجی در سرزمین‌های بومی، بزرگ‌ترین تجمعات اعتراضی تاریخ COP در آمریکای جنوبی را رقم زده است. در بعضی موارد حتی گروه‌هایی از معترضان بومی وارد محوطه سازمان ملل و با نیروهای امنیتی درگیر شدند.
در راهپیمایی روز شنبه معترضان «تشییع جنازه برای سوخت‌های فسیلی» برگزار کردند؛ حدود 12 سوگوار سیاه‌پوش زیر دو عروسک غول‌پیکر شبح‌مانند و سه تابوت بزرگ با نوشته‌های زغال‌سنگ، نفت و گاز گرد آمده بودند. بعضی از آنها پرچم‌هایی با شعارهایی درباره حق بر زمین در دست داشتند و بر تابلوهایی نوشته بودند: «زمین ما برای فروش نیست.»
این اعتراضات درحالی ادامه دارد که اجلاس‌های سالانه تغییرات آب‌وهوا هر نوامبر با دو محور اصلی «سازگاری با تغییرات اقلیم» و «کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای» برگزار میشود. اگر COP28 در امارات آغازگر بحث خروج از سوخت‌های فسیلی بود و COP29 در آذربایجان بر تامین مالی تمرکز داشت،COP30 تلاش دارد هم‌زمان هر دو مسیر یعنی اقدام و سرمایه‌گذاری را پیش ببرد. بحران فوری اقلیم، فشار گسترده افکار عمومی و حضور قدرتمند جوامع بومی، این دوره را به مهم‌ترین نشست اقلیمی سال‌های اخیر تبدیل کرده است.
در این اجلاس حدود ۳۰ کشور در بالاترین سطح و بیش از ۶۰ کشور در سطح معاون رئیس‌جمهور و وزیر حضور دارند. «شینا انصاری» رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست هم در قالب سفری چهارروزه در این نشست شرکت کرد؛ سفری‌که بحث‌هایی درباره هزینه‌های آن را در شبکه‌های اجتماعی برانگیخته است. مجید شفیع‌پور، رئیس موسسه تغییر اقلیم و محیط‌زیست دانشگاه تهران به «هم‌میهن» می‌گوید، چون ایران هنوز عضو توافقنامه پاریس نیست، نمی‌تواند از مشوق‌های پیش‌بینی‌شده در توافقنامه اجلاس برزیل بهره ببرد.
اهمیت COP30 برای ایران
هرچند ایران در ساختار اصلی مذاکرات جاری اقلیمی در برزیل نقش فعالی ندارد، اما کارشناسان معتقدند تصمیمات این کنفرانس اثرات مهمی بر کشور خواهد گذاشت ازجمله؛ سختگیرانه‌تر شدن محدودیت‌های جهانی بر صادرات نفت و گاز، تأثیر منفی مالیات کربن اروپا بر صادرات فولاد و سیمان، تشدید گرمایش و کم‌آبی در مناطق جنوبی و مرکزی و در مقابل، فرصت‌های احتمالی در انرژی خورشیدی، بادی و هیدروژن.
مجید شفیع‌پور، رئیس موسسه تغییر اقلیم و محیط‌زیست دانشگاه تهران در پاسخ به این پرسش که ایران چگونه می‌تواند از سازوکارهای مالی بین‌المللی بهره‌مند شود یا در آنها نقش فعال‌تر ایفا کند، می‌گوید: «کشورهایی که عضو این توافقنامه‌ها و معاهدات هستند، داوطلبانه اقداماتی را انجام می‌دهند و مورد تشویق قرار می‌گیرند، اما در مورد ایران با وجود عضویت در معاهده تغییرات آب و هوایی و پروتکل کیوتو هستیم، هنوز عضو توافقنامه پاریس نشدیم، بنابراین امکان استفاده از این نوع تسهیلات و مشوق‌ها را نداریم؛ چون این رویکرد وجود دارد که هرچه کشورها بیشتر تلاش کنند، بیشتر تشویق می‌شوند. اما ایران به‌عنوان کشوری که عضو توافقنامه پاریس نیست، نمی‌تواند از مشوق‌های پیش بینی شده در این توافقنامه بهره ببرد.
ضمن اینکه وقتی یک تامین‌کننده بزرگ مالی و فناوری مثل آمریکا در مقیاس حکومت مرکزی خود تقاضای خروج خود را از توافقنامه پاریس مطرح می‌کند، حمایت‌های مالی دولت مرکزی این کشور را هم برای تامین مالی صندوق اقلیم سبز کاهش می‌یابد و در این شرایط نبود تامین منابع مالی متناسب، اقداماتی را که کشورهای در حال توسعه می‌توانند عملی کنند تحت‌تاثیر قرار می‌دهد؛ در این شرایط فارغ از اینکه ما هنوز نمی‌توانیم از مشوق‌های گوناگون در سه طیف فناوری، مالی و توانمندی نیروی تخصصی استفاده کنیم، در مقیاس جهانی هم شرایط برای حمایت لازم کشورهای توسعه‌یافته صعتی تشدید شده است.»
رئیس موسسه تغییر اقلیم و محیط‌زیست دانشگاه تهران درباره اینکه ایران با حضور یا حضور نداشتن در مباحث دستور کار اجلاس‌های سالیانه تغییرات اقلیمی چقدر تاثیرگذار است و در چه مواردی امکان طرح دیدگاههای خود را دارد؟ توضیح می‌دهد: «کشورهای غیرعضو توافقنامه پاریس امکان طرح دیدگاههای خود و تاثیرگذاری را ندارند.
ضمن اینکه مذاکرات در قالب بلوک‌های مذاکراتی کشورها دنبال میشود و هیچ کشوری به‌تنهایی و خارج از این بلوکها نمی‌تواند مواضع خود را طرح کند و اثرگذاری متناسبی در تصمیم گیری‌ها داشته باشد؛ به خصوص بر اساس تصمیمی که در اواخر اسفند سال گذشته در هیئت وزیران گرفته شد، درحال‌حاضر مسئولیت راهبری، هدایت و طرح مباحث ایران در زمینه تغییرات آب و هوا تماما به وزارت امور خارجه سپرده شده که مذاکره کنندگان بین‌المللی دارد.
به‌عنوان کشوری آسیب پذیر در غرب آسیا، ضروری است که به‌شکلی فعال‌تر و با پشتوانه‌های لازم حقوقی- سیاسی از سمت ایران این خواسته‌های برحق، محقق شود؛ با وجود این شرایط ایران درحال‌حاضر نمی‌تواند از مشوق‌های پیش بینی شده برای اعضای توافقنامه پاریس استفاده‌ای داشته باشد.»
او درباره تصمیمات کاپ 30 بر کشورهای خشک و نیمه خشک مانند ایران هم پاسخ می‌دهد: «باتوجه به اینکه در هفته دوم کاپ 30 هستیم، پیش بینی دستاوردهای آن برای ایران چندان امکانپذیر نیست.
درحال‌حاضر در آغاز هفته دوم اجلاس قرار داریم و ریاست کنفرانس کاپ 30، سه مسیر دستیابی به تصمیمات را بیان کرده است؛ مسیر اول تداوم مذاکرات در سطح مذاکره‌کنندگان ارشد و احصای نقاط افتراق است که طبق آن برای هریک از موضوعات مورد اختلاف دو نفر در سطح هیئت‌ها که معمولاً در سطح وزرای کشورهای در حال توسعه و توسعه‌یافته هستند، تعیین می‌شوند که بتوانند در بالاترین سطح سیاسی نقاط اختلافی را برطرف کنند.
مسیر دیگر هم تصمیماتی است که ریاست کاپ می‌گیرد؛ از برجسته‌ترین نقاط اختلافی این کاپ برنامه‌گذاری عادلانه برای رسیدن از وضع موجود به وضع مطلوب برای کشورهای در حال توسعه است. این کشورها تاکید می‌کنند که برنامه انتشار صفر گازهای گلخانه‌ای ( just transition work program) با سازوکارهای یکجانبه مانند وضع‌کردن مالیات بر کربن در مرزهای ورودی به اتحادیه اروپا در تناقض است؛ چون اتحادیه اروپا در حال وضع قوانینی است که طبق آن هرمحصولی که قرار است به این کشورها وارد شود و همراه با انتشار کربن زیاد است، باید این مالیات را بپردازد؛ به‌عبارتی جریان مالی از کشورهای در حال توسعه به کشورهای توسعه یافته محقق میشود که اصلاً عادلانه نیست.
ضمن اینکه باعث میشود این کشورهای درحال توسعه از در اختیار داشتن منابع لازم از تحقق اهداف ملی خود دور بمانند و و توانایی همراهی و مشارکت در مسئولیت یکسان آنها کاهش پیدا می‌کند.» به گفته او، مبحث سومی که تا امروز در کاپ 30 مورد بحث قرار گرفته مربوط به اقدامات مقابله‌ای است که کشورهای در حال توسعه به‌خصوص آنهایی که اقتصاد مبتنی بر درآمدهای نفتی دارند ازجمله ایران، تاکید می‌کنند که اقدامات کشورهای توسعه‌یافته نباید بر حیات رو به رشد ما اثرات منفی بگذارد.»
شفیع‌پور درباره چشم‌انداز این مذاکرات هم اعتقاد دارد که پیش‌بینی آن درحال‌حاضر بسیار دشوار است: «چون در جهانی زندگی نمی‌کنیم که همه بازیگران، به تعهدات خود در قالب توانمندی‌هایشان پایبند باشند. برای مثال کشوری مانند برزیل که کاپ 30 در آن برگزار شده، خودش دارای اولویت‌های منطقه‌ای همسو با منافع ملی خود است و ممکن است بسیاری از تصمیمات این اجلاس، منافع همه کشورها را در برنگیرد. باید منتظر تصمیمات نهایی کاپ باشیم در هفته آینده باشیم.»
به‌گفته شفیع‌پور، این وضعیت مشهود برای تمام شهروندان منطقه غرب آسیاست که اقلیم بیایبانی و نیمه‌بیابانی و خشک و نیمه‌خشک را تجربه می‌کنند و وخامت اوضاع بارش‌های جوی و افزایش دما در تبدیل تابستان به تابستان‌های بسیار داغ را زودتر مشهود کرده است: «در ربع‌قرن آینده و از سال ۲۰۲۵ تا ۲۰۵۰ تهدیدهای جدی اثرپذیری سوء از تغییرات آب‌وهوایی منطقه غرب آسیا را به‌عنوان یکی از مناطق بسیار آسیب‌پذیر از تغییرات اقلیمی برجسته در عرصه جهانی نشان داده است؛ بنابراین همچنان کشورهای در حال توسعه در دو زمینه شتاب بیشتری در زمینه مطالبه در کشورهای در حال توسعه دارند؛ اول در سند مشارکت‌های ملی خود که باید بسیار بلندپروزانه و در بالاترین حد توان برای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای و سازگاری با تغییرات اقلیمی اقدام کنند.
زمینه دوم هم این است که این کشورها باید سازوکارهایی اجرایی را برای کشورهای در حال توسعه که کاستی‌هایی در زمینه منابع دارند، مثل منابع تکنولوژیکی و فناوری و نیروهای متخصص و مالی، این تلاش را انجام دهند که آنها هم در قالب مسئولیت مشترک خود این همراهی را داشته باشند؛ چون بیشترین آسیب را از تغییرات آب‌وهوایی متحمل می‌شوند.»
بحث‌های داغ درباره سوخت فسیلی
«آنتونیو گوترش»، دبیرکل سازمان ملل، در سخنرانی افتتاحیه، از وضعیت کنونی با عبارت «شکست اخلاقی» یاد کرد و گفت عبور از سقف 1/5 درجه تقریباً قطعی است، مگر آنکه کشورها فوراً مسیر انتشارهای گازهای گلخانه‌ای را تغییر دهند. رئیس IPCC (هیئت‌بین‌الدولی تغییر اقلیم) هم هشدار داد که دهه جاری آخرین فرصت واقعی برای جلوگیری از فروپاشی‌های اقلیمی گسترده است.
یکی از مهم‌ترین محورهای اختلاف، مسئله «حذف تدریجی سوخت‌های فسیلی» است. اگرچه پیش‌نویس نخست توافق، کاهش چشمگیر انرژی فسیلی را توصیه می‌کرد، اما نسخه دوم این پیش‌نویس عبارت «phase-out of fossil fuels» را حذف کرده است. این تغییر باعث خشم سازمان‌های محیط‌زیستی و بعضی کشورهای آسیب‌پذیر شده و مذاکرات را وارد مرحله‌ای پیچیده کرده است.
آنطور که گاردین گزارش داده، برزیل در این کنفرانس به‌عنوان میزبان، صندوق Tropical Forests Forever (طرح جهانی مالی برای محافظت از جنگل‌های گرمسیری) رسماً رونمایی کرده است تا حمایت جهانی بیشتری بگیرد؛ سازوکاری جدید برای پرداخت مالی به کشورهایی که جنگل‌های استوایی خود را حفظ می‌کنند. وزیر دارایی برزیل گفته است که امکان جمع‌آوری ۱۰ میلیارد دلار در سال اول این صندوق وجود دارد. این مبلغ اولیه می‌تواند پایه‌ای برای سرمایه بیشتر باشد تا کشورهای جنگلی (مثل برزیل، کنگو، اندونزی و...) از طریق حفاظت جنگل پاداش دریافت کنند.
همچنین برای اولین‌بار در تاریخ مذاکرات اقلیمی، سلامت عمومی جایگاه ویژه‌ای یافته است تا توجه کشورهای جهان را به تأثیر گرما، آلودگی، بیماری‌های نوپدید و بحران آب بر سلامت جوامع جلب کند. کشورهای فقیر، به‌ویژه از آفریقا و جنوب آسیا، بارها تأکید کرده‌اند که وعده‌های مالی کشورهای ثروتمند ناکافی است.
دراین‌میان، اختلافات تازه‌ای هم شکل گرفته است: هند به‌شدت از «مالیات مرزی کربن» اروپا انتقاد کرده و آن را نوعی «محافظه‌کاری اقتصادی» خوانده است. در میانه اختلافات، یک سند همکاری میان چین و آمریکا منتشر شد که شامل همکاری در فناوری‌های جذب کربن و پیش‌بینی اقلیمی است. بااین‌حال هنوز موضع رسمی آمریکا درباره اهداف کاهش انتشار تا ۲۰۴۰ اعلام نشده است.
مذاکرات هنوز یک‌هفته دیگر ادامه دارد و معلوم نیست نتیجه چه خواهد شد. میزبانان برزیلی گفته‌اند که قصد ندارند «تصمیم پوششی»، توافقی که گاهی در پایان مذاکرات اعلام میشود، صادر کنند. تمرکز آنها بر «اجرایی‌سازی» است و هنوز کسی دقیقاً نمی‌داند این به چه شکل خواهد بود. درهمین‌حال نمایندگان در چهار موضوع اصلی همچنان به بن‌بست رسیده‌اند؛ تأمین مالی اقلیمی، تجارت، شفافیت و نحوه رسیدگی به ناکافی بودن برنامه‌های ملی اقلیمی که کشورها اخیراً ارائه کرده‌اند.
مجید شفیع‌پور، رئیس موسسه تغییر اقلیم و محیط‌زیست دانشگاه تهران و مدرس دانشکده محیط‌زیست این دانشگاه درباره تاثیر چنین اجلاس‌هایی بر بهبود وضعیت اقلیمی در جهان و ضمانت اجرایی تصمیمات آن به «هم‌میهن» می‌گوید: «توافقنامه پاریس، همچنین قبل از آن کنوانسیون تغییرات آب‌وهوایی سازمان ملل بستر مناسبی برای انجام مذاکرات و تصمیم‌گیری‌ها درباره چگونگی تعدیل و کاهش اثرات سوء تغییرات اقلیمی و تغییرات آب و هوا بود که از طریق برگزاری اجلاس سالانه متعاهدین یا اعضای کنوانسیون تغییرات آب و هوایی موسوم به «کاپ» صورت می‌پذیرد.»
به گفته شفیع‌پور، کاپ تنها مجمع قانونی سالانه است که از سال ۱۹۹۲ پس از اجلاس سران زمین در ریودوژانیرو برزیل آغاز شده و تمام تصمیم‌گیری‌ها در عالی‌ترین سطوح سیاسی توسط وزرا و سران دولت‌ها، روسای‌جمهور، نخست‌وزیرها و پادشاهان کشورهای عضو کنوانسیون که بالغ بر ۱۹۷ عضو از ۲۰۰ کشور عضو سازمان ملل هستند در این کنوانسیون اخذ میشود: «پس از پذیرفته‌شدن، تصمیمات ماهیت حقوقی الزام‌آور و لازم الرعایه برای تمام کشورهای عضو پیدا می‌کند.
از نظر جایگاه حقوقی، این تصمیمات تنها و بالاترین جایگاه تصمیم‌گیری است که براساس پایه اجتماعی اتخاذ میشود. کشورها در مسیر فرآیند تصمیم‌سازی با مذاکرات خودشان شش ماه پیش در حدود خردادماه در نشست‌های مرتبط در دبیرخانه کنوانسیون در شهر بن آلمان همواره گرد هم آمدند و ارکان فرعی کنوانسیون هم در این نشست حضور دارند.»
او توضیح می‌دهد به‌عنوان یک پیش‌فرض بر تمام معاهدات بین‌المللی ذیل سازمان ملل و مجموعه‌های مشابه، اقدامات چنین اجلاس‌هایی همواره تشویقی و داوطلبانه است اما به‌این‌معنا نیست که کشوری می‌تواند هیچ اقدامی انجام ندهد و جامعه بین‌المللی نسبت به آن واکنشی نداشته باشد: «جامعه بین‌المللی می‌گوید اگر کشورها براساس گفته خودشان و اعلام برنامه‌های خودشان با تصمیم‌های جمعی کنوانسیون‌ها از طریق اجلاس‌های سالانه همراه شدند حتماً مورد تشویق‌های مختلف مالی، پشتیبانی‌های فناوری و ظرفیت‌سازی منابع انسانی قرار می‌گیرند و از تسهیلات مختلف بهره می‌برند.»
به گفته این کارشناس، درمقابل کشورهایی که اقدامات موثری انجام ندهند یا با تعهدات تصمیمی سالانه مخالفت جدی بورزند، تنبیه نمی‌شوند اما مورد محرومیت از بهره‌مندی از تسهیلات و مشوق‌ها قرار می‌گیرند: «ضمن اینکه Name and Shame برگزار میشود، نام کشورهایی که همراهی نکردند در سازمان ملل گفته میشود و شرمندگی سیاسی در عرصه بین‌المللی برای آنها رقم خواهد خورد. بعضی کشورها برای یک تلاش انسان‌دوستانه و مقابله با یک معضل جهانی مانند پدیده گرمایش جهانی همراهی لازم را انجام ندادند. کشوری مانند ایالت‌متحده برای دومین بار متقاضی خارج‌شدن از توافقنامه پاریس پس از پیوستن است.
در دوره اول ترامپ هم ایالات متحده از توافقنامه پاریس خارج شد اما با تغییر ریاست‌جمهوری بار دیگر به این توافقنامه برگشت و حالا برای دومین‌بار متقاضی خروج است. ماهیت همه موافقت‌های بین‌المللی تشویقی و داوطلبانه است و جنبه تنبیهی یا تحریمی یا هرگونه اقدام دیگری ندارد.»
رئیس موسسه تغییر اقلیم و محیط‌زیست دانشگاه تهران می‌گوید: «براساس داده‌های تاریخی انتشار گازهای گلخانه‌ای، عوامل اصلی شکل‌گیری پدیده گرمایش جهانی پس از انقلاب صنعتی در اروپا، نیمه قرن نوزدهم، استفاده لجام‌گسیخته از منابع سوخت‌های فسیلی، زغال‌سنگ و نفت و گاز و مشتقات مرتبط، در کشورهای توسعه یافته صنعتی بوده است. به‌عبارتی با ایجاد این معضل جهانی توانستند شاخص‌های توسعه و پیشرفت را برای جامعه خودشان فراهم کنند.
این موضوع به این قیمت تمام‌شده که یک معضل برای تمام کشورهای جهان به وجود آمده و در دهه سوم آن، پیامدهای بسیار شوم آن را بیشتر حس می‌کنیم. کشورهای در حال توسعه یا کمتر توسعه‌یافته مطالبه جدی از این کشورها دارند و به‌این‌ترتیب این مطالبات را هدایت و از حق خودشان برای توسعه و در اختیار داشتن زندگی رو به رشد در چارچوب اولویت‌های ملی دفاع می‌کنند.
مطالبه‌گری کشورهای در حال توسعه از کشورهای توسعه‌یافته به‌این‌دلیل است که کشورهای توسعه‌یافته همواره تلاش کردند از پذیرفتن این قصور عمده در تلاش‌هایشان که باعث شکل‌گیری پدیده گرمایش زمین شده تا جای ممکن شانه خالی کنند و کمتر به آن تن بدهند. چون در تمام مجامع علمی این مسئولیت تاریخی براساس انتشار گازهای گلخانه‌ای توسط کشورهای توسعه‌یافته مشخص شده و اجماع بیش از ۹۵ درصدی علمی در کانون‌های علمی، به‌ویژه در هیئت‌بین‌الدول تغییرات اقلیمی موسوم به IPCC، وجود دارد.
این مسئله مهم است که گاهی تصور میشود تصمیمات را کشورهای توسعه یافته دیکته می‌کنند یا به زور به کشورهای در حال توسعه تحمیل می‌کنند و رویکرد واقعی مطالبه‌گری کشورهای در حال توسعه از کشورهای توسعه‌یافته برای احقاق حق‌شان برای حیات رو به تعالی است.»
او اضافه می‌کند: «نکته بعدی این است که به‌رغم همه این تصمیمات و هدف‌گذاری‌های کمی، افزایش میانگین دمای سطحی نسبت به سال ۱۸۵۰ میلادی- سال‌های آغازین اتقلاب صنعتی- تصمیم سیاسی مبتنی بر توصیه‌های علمی هیئت‌بین‌الدول تغییرات آب‌وهوایی گرفته شد که کشورها با اقدامات گروهی به رهبری و پیشاهنگی کشورهای توسعه‌یافته اجازه ندهند که میانگین دمای سطحی در سال ۲۱۰۰ که پایان قرن بیست‌ویکم است نسبت به سال ۱۸۵۰ بیش از دو درجه سلسیوس افزایش پیدا کند.
براساس توافقنامه پاریس در سال 2015 کشورها پذیرفتند که نگذارند در آستانه یک‌ونیم درجه سلسیوس افزایش سطحی دمای کره‌زمین قرار بگیریم. البته ما پس از ۱۰ سال شاهد این هستیم که براساس اندازه‌گیری‌های دقیق علمی میانگینی که قرار بود یک‌ونیم درجه بیشتر نباشد در سه تا چهار سال گذشته از آن آستانه عبور کرده و به‌طور میانگین به ۱.۶۲ درجه سلسیوس رسیده و از هدف یک‌ونیم درجه عبور کرده‌ایم.»
زمین ما برای فروش نیست
در جریان COP30 در شهر بلِم (آمازون، برزیل)، هزاران نفر از بومیان و فعالان محیط‌زیست روز شنبه با در دست داشتن پرچم‌ها، بنرها و حتی یک مجسمه تمسخرکننده از دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، در نخستین اعتراض بزرگ چهارسال اخیر در حاشیه اجلاس سالانه تغییرات اقلیمی سازمان ملل راهپیمایی کردند. آنها خواستار اقدام فوری برای تغییرات اقلیمی، عدالت زیست‌محیطی و حفظ جنگل‌های آمازون شدند. ده‌ها معترض بومی با باتوم وارد کمپ UN در محل COP30 شدند و با نیروهای امنیتی درگیر شدند. آنها خواستار حقوق زمینی، توقف توسعه غارتگرانه (معدن‌کاوی، استخراج نفت) و مشارکت واقعی در مذاکرات اقلیمی‌اند.
«تاکاک شیکرین»، یکی از اعضای قوم محلی شیکرین به «پولیتیکو» گفته برای نخستین‌بار در یک رویداد، ما مردم بومی، این فضا را اشغال کرده‌ایم و خودمان صدایمان را بلند می‌کنیم. افراد جامعه او بنرهایی در اعتراض به آلودگی آب در سرزمین‌شان حمل می‌کردند، درحالی‌که دیگر بومیان علیه جنگل‌زدایی و طرح‌های حفاری نفت در آمازون اعتراض داشتند.
تاکاک می‌گوید: «این یک لحظه تاریخی برای ماست که بخشی از این راهپیمایی باشیم و به جهان نشان دهیم که ما خودِ پاسخیم. دانش بومی برای حفاظت از آمازون حیاتی است اگر مردم بومی آمازون را محافظت نکنند، جهان دچار فروپاشی خواهد شد.» رسانه‌های محلی به نقل از پلیس اعلام کردند که ۲۰ هزار نفر در این اعتراض شرکت کردند. این راهپیمایی پس از دو اعتراض دیگر که این هفته با محوریت حقوق بومیان ورودی اجلاس را مختل کرده بود، برگزار شد.
روز سه‌شنبه هفته پیش، فعالان جوان و معترضان بومی به داخل محل کنفرانس هجوم بردند و با نیروهای امنیتی سازمان ملل درگیر شدند؛ و روز جمعه هم تظاهرات صلح‌آمیزی برگزار شد که طی آن یک گروه بومی چندین‌ساعت مسیر ورودی را مسدود کرد. این اعتراض‌ها کنفرانس امسال را از سه اجلاس قبلی در مصر، امارات و آذربایجان متمایز کرده است. بسیاری از معترضان از بازگشت به خیابان‌ها ابراز خوشحالی کردند و یادآور شدند که این نخستین راهپیمایی مشابه از زمان اجلاس ۲۰۲۱ در گلاسگو اسکاتلند، همچنین اجلاس ۲۰۱۹ مادرید است.
آنطور که «تایم» گزارش داده، بعضی از آنها پرچم‌هایی با شعارهایی درباره حق بر زمین در دست داشتند و بر تابلوهایی نوشته بودند: «زمین ما برای فروش نیست.» یکی از رهبران بومی از جامعه «توپینامبا»، در نزدیکی پایین‌دست رود «تاپاجوس»، به خبرگزاری «رویترز» گفته که آنها از توسعه‌طلبی در جنگل خشمگین‌اند: «ما می‌خواهیم سرزمین‌هایمان از کشاورزی صنعتی، اکتشاف نفت، معدن‌کاوان غیرقانونی و قاچاق‌چوب‌ها پاک باشد.»
«پما وانگمو لاما»، فعال ۲۶ ساله از نپال هم به «گاردین» می‌گوید در COPهای گذشته صدای مردم محدود شده بود: «مهم است که این اجلاس خیابان‌های باز برای تظاهرات داشته باشد تا وقتی آلودگی‌سازها اینجا هستند، بتوانیم صدایمان را بلندتر به گوش‌شان برسانیم. در این COP مردم می‌توانند به‌طور مستقیم حرف بزنند و بومی‌ها خیلی صریح درباره مشکلاتی که خود و جوامع‌شان به‌دلیل تغییرات اقلیمی و تخریب محیط‌زیست با آن روبه‌رو شده‌اند، صحبت می‌کنند.»
در COP30، دولت برزیل بر نقش مردم بومی در مبارزه با گرم‌شدن جهانی و حفاظت از آمازون که نقشی کلیدی در تنظیم اقلیم جهان دارد اما از جنگل‌زدایی، معدن‌کاوی، کشاورزی و پروژه‌های عمرانی آسیب دیده، تاکید کرده است. اما بسیاری از گروه‌های بومی می‌گویند نگرانی‌هایشان در اتاق‌های مذاکره شنیده نمی‌شود.
وانگمو لاما می‌گوید: «نمایندگی واقعی مردم بومی هرگز در اجلاس‌های اقلیمی محقق نشده است. صدای ما شنیده نمی‌شود.» فعالان اقلیمی هم در راهپیمایی حاضر بودند و خواستار اقدام شدند. «محمد لمین سعیدخان»، فعال اهل گامبیا از شبکه اقدام اقلیمی می‌گوید: «دیدن مردمی که در خط مقدم‌اند، به‌شدت تحت‌تاثیر بحران اقلیمی قرار گرفته و از سراسر جهان گرد هم آمده‌اند، بسیار الهام‌بخش است. امیدوارم رهبران این قدرت را ببینند، به آن گوش دهند و کار درست را انجام دهند.»
این اعتراض شامل یک مجسمه از ترامپ هم بود؛ اثری از «ینس گالسکیوت»، هنرمند دانمارکی. این مجسمه رئیس‌جمهور آمریکا را به‌صورت برهنه نشان می‌دهد: در یک دست چوب گلف، و در دست دیگر ترازو (نماد عدالت). او بر پشت مردی لاغر نشسته است که روی سکویی ایستاده که روی آن نوشته شده است: «طاعون نارنجی» «لسه گالسکیوت»، پسر هنرمندی که این مجسمه را ساخته و در این راهپیمایی با خود حمل می‌کرد، می‌گوید: «ترامپ اینجا همان فرد بزرگ است و آن مرد کوچک نماد من و شما و دانمارک و برزیل و آب‌وهوایی است که او تلاش می‌کند کنترل کند. او نباید روی شانه‌های ما باشد.»
تاریک‌ترین بخش راهپیمایی «تشییع جنازه برای سوخت‌های فسیلی» بود. حدود 12 سوگوار سیاه‌پوش زیر دو عروسک غول‌پیکر شبح‌مانند و سه تابوت بزرگ با نوشته‌های «زغال‌سنگ»، «نفت» و «گاز» گرد آمده بودند. زنی که نام‌اش را «کریشنا» معرفی کرد و گفت بازیگری از بلم است، با تور و چتر مشکی مانند شخصیت یک داستان ترسناک ویکتوریایی به‌نظر می‌رسید. او به گاردین گفته، زندگی ما به کنار گذاشتن سوخت‌های فسیلی بستگی دارد: «زندگی فرزندان و آینده ما به مبارزه‌مان وابسته است. من از طریق هنر خودم اینجا هستم تا بجنگم.»
در یکی از بخش‌های ضدسرمایه‌داری راهپیمایی، بنری بزرگ دیده می‌شد که روی آن نوشته شده بود: «فروپاشی محیط‌زیستی سرمایه‌داری است: گذار انرژی با نفت آمازون یک فریب است.» همان نزدیکی یک کامیون، صدای سرود سوسیالیستی ایتالیایی «بلا چاو» را پخش می‌کرد.
«فابریسیو»، یکی از شرکت کنندگان این راهپیمایی به گاردین گفت: «ما به این راهپیمایی آمدیم تا بگوییم حیوانات هم باید محافظت شوند. مذاکره‌کنندگان باید به این فکر کنند که چگونه باید تنوع‌زیستی حفظ شود.» «هلنا راموس»، فعال ائتلاف مردمی «آمازونیا دا پِه»، گفت: «ما با این پیام آمدیم که به تامین مالی اقلیمی برای مردمی که در آمازون زندگی می‌کنند نیاز داریم.»
در کنفرانس خبری جمعه‌شب مدیر COP30، «آنا تونی»، دبیر ملی تغییرات اقلیمی در وزارت محیط‌زیست و تغییرات اقلیمی برزیل اعلام کرده که اجلاس امسال بیش از ۹۰۰ شرکت‌کننده بومی دارد؛ بسیار بیشتر از ۳۰۰ نفر ثبت‌نام‌شده سال گذشته در آذربایجان و وعده داده که به سخنان آنها گوش دهد.
