رکوردشکنی پی در پی گرما

گرما هرسال رکورد خودش را می‌شکند. تفاوتی ندارد که در کدام قاره، کشور یا حتی شهر باشید، گرما در فصل بهار و تابستان بیشتر از مواقع دیگر خودنمایی می‌کند. این را آمارهای جهانی هم تایید می‌کنند. براساس آخرین گزارش موسسه ملی اطلاعات محیط‌زیستی، سال 2023 با دمای 1/18 درجه سانتی‌گراد بالاتر از دمای میانگین قرن بیستم، گرم‌ترین سال از زمان ثبت رکوردهای جهانی از سال 1850 بود. رکورد گرم‌ترین سال تا پیش از سال 2023 متعلق به سال 2016 بود؛ رکوردی که هرسال از 2016 پس گرفته می‌شود. 

«شبکه جهانی روزنامه‌نگاری تحقیقی»، به‌تازگی گزارشی درباره گرمای شدید و راهنمای انتشار اخبار هواشناسی و گزارش‌های علمی منتشر کرده است. این راهنما تاکید کرده که ممکن است، رکوردهای تازه‌ای هم در سال جاری ثبت شود و وضعیت را حتی از سال 2023 هم تلخ‌تر کند. این راهنما تاکید کرده که حتی حیوانات هم از گرما در امان نیستند.

در مکزیک میمون‌های هاولر بر اثر گرما به حدی دچار کم‌آبی شدند که از درختان افتادند و جان خود را از دست دادند. همچنین گزارش سازمان مرکزی آب و هوا که یک سازمان غیردولتی در آمریکاست هم نوشته: «6/8 میلیارد نفر ـ معادل 78 درصد جمعیت جهان ـ در ۱۲ ماه منتهی به می‌2024، حداقل ۳۱ روز گرمای شدید را تجربه کرده‌اند.» اما براساس گزارش مجمع جهانی اقتصاد در ماه ژانویه سال 2024، انتظار می‌رود امواج گرما تا سال 2050 جان 1/6 میلیون نفر را بگیرد و در سوی دیگر ماجرا خشکسالی هم باعث مرگ 3/2میلیون نفر شود. آمارهایی که شاید اکنون بشر هیچ حسی نسبت به آن‌ها نداشته باشد. 

هرسال گرم‌تر از پارسال 

بررسی‌های «هم‌میهن» از آخرین گزارش موسسه ملی اطلاعات محیط‌زیستی نشان می‌دهد که سال 2023 سالی متفاوت برای گرما در جهان بوده است. برخلاف دو سال گذشته (2021 و 2022) که اصطلاحاً وجود «دوره سرد ال‌نینو» از سوی مراکز هواشناسی گزارش شده بود، سال 2023 شرایط تغییر محسوسی داشت و ماه ژوئن مرحله گرم ال‌نینو آغاز شد. این پدیده الگوهای آب‌وهوایی و دمای جهانی را تحت‌تاثیر قرار داد و دمای جهانی بالاتر از دوره سرد ال‌نینو قرار گرفت. نویسندگان این مطالعه تاکید دارند، هرچند سال 2021 و 2022 جزء پنج سال گرم ثبت‌ نشده‌اند اما میانگین دمای سالانه جهانی از سال ۱۸۵۰ با سرعت 0/06 درجه سانتی‌گراد در هر دهه بالا رفته و از سال 1982 این نرخ بیش از سه برابر شده و به 0/20 درجه سانتی‌گراد در هر دهه رسیده است. 

در بین ماه‌های سال 2023 ماه‌های ژوئن تا دسامبر به‌عنوان گرم‌ترین ماه در تاریخ ثبت شده بودند. آنطور که موسسه ملی اطلاعات محیط‌زیستی می‌گوید، دمای جهانی در ماه جولای احتمالاً گرم‌ترین دما در میان تمام ماه‌ها در تاریخ ثبت شده است و انحراف دما در ماه‌های جولای، اوت و سپتامبر برای اولین‌بار در تاریخ، هرکدام بیش از 0/1 درجه سانتی‌گراد، بالاتر از میانگین بلندمدت بودند. مقدار انحراف دما در سپتامبر با 1/44 درجه سانتی‌گراد بزرگ‌ترین انحراف دما برای هر ماه در تاریخ ثبت شده بود.

ردپای گرما در جهان 

اما این گرمای هوا در بعضی از کشورها و قاره‌ها هم رکورد شکست. دمای سالانه آمریکای شمالی 2/1 درجه سانتی‌گراد بالاتر از میانگین در سال‌های 1910 تا 2000 بود و گرم‌ترین سال برای این مناطق ثبت شده است. البته بررسی‌های این وب‌سایت خبری نشان می‌دهد که دماها در سراسر آمریکای شمالی در طول سال کمی متفاوت بودند. در این منطقه آگوست سال 2023 گرم‌ترین ماه سال برای آمریکای شمالی بود. در همین سال، ماه فوریه توانست سردترین ماه سال برای آمریکا شناخته شود. نکته قابل‌توجه اینجاست که دمای سالانه آمریکای شمالی از سال 1910 به‌طور متوسط حدود 14 صدم درجه سانتی‌گراد افزایش پیدا کرده است. 

موج گرما در فوریه سال 2023 آتش‌سوزی‌هایی در جنوب و مرکز شیلی ایجاد کرده بود؛ آتش‌سوزی‌هایی که بیش از یک میلیون قطعه چوب را سوزاند. دمای سالانه آمریکای جنوبی هم در سال 2023 حدود 1/73 درجه سانتی‌گراد بالاتر از میانگین بود، سال 2023 در منطقه آمریکای جنوبی هم گرم‌ترین سال از زمان آغاز ثبت‌های منطقه‌ای از سال 1910 به‌حساب می‌آید. سازمان ملی اطلاعات محیط‌زیستی می‌گوید، این چهل‌وهفتمین سال متوالی است که دماها در آمریکای جنوبی بالاتر از میانگین بوده است. محققان تاکید کردند که آمریکای جنوبی در طول سال 2023 دماهای ماهانه بالاتر از میانگین تا دماهای ثبت‌شده گرم را تجربه کرد. هفت ماه گرم‌ترین ماه‌های ثبت‌شده بودند و هر یک از ماه‌های آگوست تا دسامبر رکوردهایی داشتند که به‌طور قابل توجهی از رکورد قبلی بالاتر بودند. 

گزارش سالانه ملی دیگر ایالات‌متحده آمریکا که مدتی پیش منتشر شد هم نشان می‌داد که منطقه کارائیب گرم‌ترین سال ثبت‌شده را تجربه کرده است و 10 سال گرم‌ترین برای این منطقه همگی از سال 2005 رخ‌ داده‌اند. همچنین منطقه خلیج مکزیک نیز گرم‌ترین سال ثبت‌شده را تجربه کرده و منطقه هاوایی گرم‌ترین سال ثبت‌شده خود را پشت سر گذاشت. 

آسیا، دومین سال گرم 

آسیا دومین سال متوالی گرم خود را پشت سر گذاشت. محققان می‌گویند، از سال 2007 تاکنون 10 سال گرم آسیا رخ داده است. همچنین روند افزایش دما در آسیا طی دوره 1910 تا 2023 حدود 0/18سانتی‌گراد در هر دهه رشد داشته است. در قاره آسیا هم مانند قاره آمریکا هر ماه از جولای تا دسامبر گرم‌ترین ماه‌ها ثبت شد و ماه نوامبر با افزایش دمای 3/17 درجه سانتی‌گراد بیشترین اختلاف دمای مثبت را ثبت و ماه ژانویه هم کمترین افزایش دما در سال 2023 را داشته است. در این گزارش منطقه‌ای از ایران هم به‌عنوان یکی از گرم‌ترین مناطق آسیا ذکر شده است. فرودگاه بین‌المللی خلیج‌فارس در ایران در 16 جولای، دمای 66/7 درجه سانتی‌گراد را ثبت کرده بود. 

کوه یخ از قطب جنوب جدا شد 

در سال 2023، دمای قطب جنوب حدود 15صدم درجه سانتی‌گراد بالاتر از میانگین بود و در یک‌سوم گرم‌ترین رکورد طولانی‌مدت قرار گرفت. با وجود این میانگین گرم، نوسانات دمای ماه‌به‌ماه مشهود بود. ژانویه سال 2023 سردترین ژانویه از سال 1986 تا الان در جنوبگان بوده است. 22 ژانویه امسال یک قفسه یخی از قطب جنوب جدا شد، کوه یخی به اندازه شهر هیوستون آمریکا که دومین جدایی بزرگ در این منطقه طی دو سال گذشته تا الان بود. همچنین ایستگاه وستوک در جنوبگان سردترین نوامبر خود را از سال 1983 تاکنون و دومین نوامبر سرد از ابتدای ثبت رکوردها را داشته است. در قاره استرالیا یا همان اقیانوسیه اما وضعیت قدری متفاوت بود. در بیشتر ایام سال 2023 این قاره خنک‌تر از دیگر قاره‌ها بود. ماهی که بیشترین اختلاف دما را در این سال داشت آگوست بود و ماه می ‌هم خنک‌ترین ماه در اقیانوسیه از سال 2011 تاکنون بود.

اروپایی‌ها دومین سال گرم را تجربه کردند 

در اروپا اما مانند آسیا سال‌های گرم‌تری از 2023 هم ثبت شده بود. این سال در این قاره بیست‌وهفتمین سال پیاپی بود که دماهای بالاتر از میانگین داشت. دمای سالانه اروپا از سال 1910 به‌طور متوسط به میزان 0/15 درجه سانتی‌گراد در هر دهه افزایش یافته، اما این میزان از سال 1982 سه برابر شده و به 0/47 درجه سانتی‌گراد رسیده است. دانمارک در سپتامبر 2023 رکورد جدیدی از گرما را ثبت کرد که از ماه‌های جولای و آگوست 2023 هم گرم‌تر بود. اتریش هم گرم‌ترین سپتامبر خود را در طول 257 سال گذشته ثبت کرد. سوئیس، آلمان، و لتونی هم گرم‌ترین سپتامبر خود را در سال 2023 تجربه کردند. سه کشور نروژ، سوئد و فنلاند در اروپا هم در اکتبر و نوامبر هوایی سردتر از میانگین داشتند که تقریباً تنها نقاطی از نیم‌کره شمالی بودند که در این ماه‌ها شرایط زیر میانگین جهانی را تجربه کردند. 

آفریقا گرم‌تر از هرسال 

آفریقا اما با رشد دمای سالانه 1/49 درجه سانتی‌گراد سال 2023 گرم‌ترین سال خود را در 114 سال اخیر پشت سر گذاشت. این سال سی‌ویکمین سال پیاپی بود که دمایی بالاتر از میانگین داشت. روند گرم‌شدن آفریقا از سال 2005 آغاز شد و در چند سال اخیر این روند سرعت بالاتری هم پیدا کرده است. ماه‌های جولای، آگوست، سپتامبر و نوامبر به‌عنوان گرم‌ترین ماه‌های ثبت‌شده در تاریخ خود شناخته شدند.

سال‌های گرم جهان 

بررسی‌های «هم‌میهن» از جدولی که در این مطالعه منتشر شده، نشان می‌دهد که «آنومالی» 10 سال اول این جدول مثبت است. واژه آنومالی در علم هواشناسی نشان‌دهنده شدت انحراف آب و هوا از حالت عادی است. مثبت بودن اعداد ردیف آنومالی در این جدول یعنی دما بالاتر از میانگین جهانی بوده است. به‌طور مثال آنومالی 1/18 در سال 2023 به این معنی است که میانگین دمای جهانی در این سال 1/18 درجه سانتی‌گراد بیشتر از میانگین دمایی دوره‌ی پایه بوده است. دوره پایه در منابع علمی معمولاً میانگین دمای سالانه در میانه سال‌های 1850 تا 1900 در نظر گرفته می‌شود، یعنی دوره پیشاصنعتی. ردیف دوم جدول متعلق به سال 2016 و ردیف سوم متعلق به سال 2020 است. تا پیش از آمدن سال 2023، رکورد گرم‌ترین سال متعلق به سال 2020 بود اما رکوردهای هرسال در هر حال تغییر و جابه‌جایی هستند. سال 2014، با آنومالی 0/77+ درجه سانتی‌گراد به‌عنوان دهمین سال گرم جهان در این جدول جای گرفته است. 

روزی برای گرما 

عامل گرما عمدتاً در ژورنال‌های علمی، تغییرات اقلیمی عنوان می‌شود؛ موضوعی که این روزها گریبان جهان را گرفته و هرسال بیشتر از سال قبل کشته و ویرانی برجای می‌گذارد. صلیب سرخ امسال پیشنهاد کرد که روز دوم جولای به‌عنوان روزی برای جلب توجه به گرمای 12 ماه بی‌سابقه یک‌سال قبل تعیین شود. روز اقدام برای گرما ـ  که توسط مرکز تغییرات اقلیمی صلیب سرخ و هلال‌احمر سازمان‌دهی می‌شود ـ توجهات را به تهدید گرمای شدید و اقداماتی که برای کاهش آن می‌توان انجام داد، جلب می‌کند. جوامع ملی صلیب سرخ و هلال‌احمر در سراسر جهان ایده‌های خود را از طریق یک وب‌سایت اختصاصی به اشتراک می‌گذارند؛ موضوعی که شاید بتواند تاثیراتی در کاهش اثرات گرمای هوا در جهان داشته باشد. گرما اما همچنان که می‌کشد و ویران می‌کند، تاثیرات کوتاه‌مدت و ادامه‌داری هم در انسان‌ها باقی می‌گذارد؛ تاثیری که بسیاری نامش را مرگ آرام می‌گذارند. 

«نیویورک‌تایمز» در مقاله‌ای نوشته است که گرمای هوا می‌تواند تاثیرات قابل‌توجهی روی ذهن ما بگذارد. نویسنده این مقاله تاکید دارد که بهترین دما برای ذهن بسته به فعالیت‌هایی که انجام می‌دهیم 21 تا 23 درجه سانتی‌گراد با رطوبت بین 40 تا 70 درصد است. اما شرایط بیرون اغلب از این بازه‌های مناسب برای عملکرد ذهنی ما فاصله می‌گیرد. این مقاله توضیح می‌دهد که دمای بالا می‌تواند تأثیرات نگران‌کننده‌ای بر ذهن ما بگذارد، مثل افزایش احساساتی مانند عصبانیت و خشونت.