تغییرات اقلیمی و افزایش کودکان کار

  محمدمهدی سیدناصری (مدرس دانشگاه و پژوهشگر حقوق بین‌الملل کودکان) در یادداشتی که خبرگزاری ایلنا منتشر کرد، نوشت:

تغییرات اقلیمی تقریباً تمامی جنبه‌های سلامت و رفاه کودکان بخصوص کودکان کار را تحت تأثیر قرار می‌دهد. کودکان به دلیل آسیب‌پذیری‌های خاصی که نسبت به بزرگسالان در برابر خطرات محیطی دارند، به‌طور نامتناسبی از تغییرات اقلیمی آسیب می‌بینند. کودکان در هرکجای دنیا، در فرایند رشد سالم نیازهایی از قبیل مسکن مناسب، غذای سالم، مراقبت‌های پزشکی با کیفیت، فرصت یادگیری و حمایت‌های اجتماعی و عاطفی دارند. تغییرات اقلیمی، امکان فراهم نمودن این نیازهای اساسی و بنیادین را با تهدید مواجه می‌سازد و بر طیف وسیعی از حقوق کودکان تأثیر می‌گذارد.

 از دست دادن تنوع زیستی، آلودگی و تغییرات اقلیمی، پیامدهایی همچون بی‌‌ثباتی سیاسی و اقتصادی، نابرابری فزاینده، کاهش امنیت غذایی و آبی و افزایش تهدیدهای برای سلامت و معیشت کودکان را به دنبال دارد. به عبارت دیگر، تغییرات اقلیمی، حقوق اساسی کودکان را که در پیمان‌نامه حقوق کودک از آن‌ها حمایت به‌عمل آمده به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم در معرض تهدید قرار می‌دهد. 

تغییر اقلیمی، که به تغییرات طولانی‌مدت در الگوهای آب و هوایی ثابت زمین می‌انجامد، امروزه به یکی از مهم‌ترین چالش‌های جهانی تبدیل شده است. این پدیده، -که به‌طور عمده تحت تأثیر فعالیت‌های بشری ایجاد شده است- تأثیرات گسترده‌ای بر محیط زیست، سلامت عمومی، و اقتصاد جهانی دارد.

تغییرات اقلیمی به تغییرات طولانی‌مدت در دما، بارش، باد و سایر عناصر آب و هوایی اطلاق می‌شود. این تغییرات می‌توانند ناشی از فرآیندهای طبیعی مانند فعالیت‌های آتشفشانی یا تغییرات در تابش خورشیدی باشند، اما در دهه‌های اخیر، فعالیت‌های انسانی و صنعتی نظیر سوزاندن سوخت‌های فسیلی و تخریب جنگل‌ها، نقش عمده‌ای در این تغییرات داشته‌اند.

 اصلی‌ترین عامل تغییر اقلیم، افزایش گازهای گلخانه‌ای مانند دی‌اکسید کربن، متان و اکسید نیتروژن در جو زمین است. این گازها باعث گرم‌شدن کره‌ی زمین می‌شوند، زیرا تابش خورشیدی را جذب کرده و مانع از بازتابش آن به فضا می‌شوند. 

در جدیدترین گزارش منتشر شده توسط سازمان جهانی کار، تغییرات آب و هوایی و تخریب محیط زیست می‌تواند باعث افزایش چند برابری میزان احتمال پیوستن کودکان به بازار کار شده است. به‌ویژه در بخش کشاورزی به دلیل کاهش بارآوری و بازدهی کار، این میزان بیشتر می‌شود. همچنین در این گزارش آمده است: ۷۳ درصد از کل کودکان کار در بخش کشاورزی فعال هستند که بیشترین میزان آن در قاره آسیا و سپس آفریقا مشاهده می‌شود. 

حیات سعادتمندانه بشر بدون وجود محیط‌زیستی امن، پاکیزه و سالم ممکن نیست زیرا بهره‌مندی بشر از ابتدایی‌ترین و بنیادی‌ترین حق‌هایی که صرف «انسان» بودن از آن‌ها بهره‌مند می‌گردد، با برخورداری از سلامتی و زندگی در محیط زیستی سالم و عاری از آلودگی ارتباط مستقیم دارد و تنزل کیفیت محیط زیست می‌تواند تهدیدی جدی برای بقای بشر باشد.

 بنابراین، اثر حفاظت از محیط زیست و برخورداری از محیط زیستی سالم و پایدار بر زندگی بشر به حدی است که نمی‌توان تنیده بودن حقوق بشر و حقوق محیط زیست به یکدیگر را نادیده انگاشت و نسبت به آن بی‌توجه بود. حیات بشر در بستر محیط زیست جریان دارد و نه تنها بشر محق زندگی در محیط زیستی سالم و عاری از آلودگی است بلکه تکلیف حمایت از این امانت را نیز بر دوش دارد.

 آنچه همواره شاهد آن بوده و هستیم، بحث آلودگی هوای پایتخت و دیگر کلان‌شهرهای کشورمان است و تاثیر این آلودگی بر شیوع بیماری‌ها و ایجاد امراض در یکی از آسیب‌پذیرین اقشار جامعه یعنی کودکان هستیم. اما جدای از علت و علل این آلودگی آنچه بیشتر در این نوشتار به‌ءنبال آن هستیم، داشتن حق بر محیط زیست سالم به عنوان یکی از مصادیق بارز حقوق بشر است که می‌بایست به نحو خاص‌تری برای کودکان، علی الخصوص کودکان کار؛ این قشر مظلوم در نظر گرفته شود، از همین‌رو آیا تا به حال به کودکان کاری که در سطح شهر و پشت چراغ‌های راهنمایی و رانندگی کار می‌کنند اندیشیده‌ایم که آن‌ها نیز همانند تمام افراد جامعه از حق بر داشتن محیط زیستی سالم برخوردارند؟

 لازم به یادآوریست که کودک کار به کودکی گفته می‌شود که به‌واسطه فقر، مشکلات اقتصادی، فرهنگی یا توسط باند و مافیا به مدت طولانی ومستمر به کار گرفته می‌شود. کودکان کار معمولا در معرض آسیب‌های جسمی، روحی، روانی و اجتماعی قرار دارند. از تحصیل محروم هستند و به نیازهای کودکی آنان توجهی نمی‌شود و همچنین خطرات زیادی آن‌ها را تهدید می‌کند.

 در ماده‌ی ۲۴ کنوانسیون حقوق کودک مصوب ۱۹۸۹ میلادی، که یکی از قابل قبول‌ترین اسناد حقوق بشری است؛ حق کودکان بر برخورداری از محیط زیست سالم به رسمیت شناخته شده است؛ براساس بند ه این ماده دولت‌ها باید تضمین کنند که تمام اقشار جامعه بخصوص کودکان از مزایای تغذیه، شیر مادر، بهداشت و بهداشت محیط زیست بهره‌مند می‌شوند. اگرچه کنوانسیون حقوق کودک صراحتاً حق کودک را برای داشتن محیطی پاک تضمین نمی‌کند، اما حاوی مقررات متعددی است که به موضوع حفاظت از محیط‌زیست مرتبط است؛ این موارد عبارتند از حق کودکان برای زندگی، بقا و رشد، حق برخورداری از بالاترین استانداردهای سلامتی و حق داشتن استانداردهای زندگی مناسب!

دولت‌ها بر اساس اصل مسئولیت مشترک اما متمایز متعهد هستند اقداماتی را جهت احترام، ارتقا و تحقق حقوق کودکان در برابر تغییرات اقلیمی به صورت جداگانه و مشترک از طریق همکاری‌های بین‌المللی انجام دهند، همانطور که ماده‌ی ۴ کنوانسیون، بر اجرای کنوانسیون به عنوان یک اقدام مشترک برای کشورها جهت تحقق کامل حقوق کودکان تاکید می‌کند. 

جهان در یک نقطه عطف قرار دارد، زیرا تغییرات اقلیمی تهدیدی برای معکوس کردن پیشرفت‌های دشوار در حوزه‌ی حق بر سلامت کودکان است و جهان را به مکانی خطرناک‌تر برای کودکان تبدیل می‌کند. در حالی که کشورها تلاش‌های خود را در زمینه اقدام‌های اقلیمی تقویت می‌کنند، حقوق کودکان بخصوص کودکان کار می‌بایست در مرکز پاسخگویی مسئولان و در محور توجهات قرار گیرد تا نسل‌های حاضر و آینده فرصت بقا و شکوفایی را داشته باشند.