نقش انکارناپذیر مصدق
خلع ید انگلیس از نفت ایران البته آغاز قصه پرغصه‌ای بود که پس از دوسال‌و‌نیم به کودتای ۲۸مرداد سال۱۳۳۲ ختم شد تا ثابت شود که عشق آسان نمود اول؛ ولی افتاد مشکل‌ها...
۲۹اسفند هر سال در تقویم کشورمان روز ملی شدن صنعت نفت ایران است. از انعقاد قرارداد دارسی در سال۱۲۸۰ شمسی تا ۲۹اسفند سال۱۳۲۹ نیم‌قرن گذشت. پنجاه سال پر از فرازونشیب برای کشورمان و همچنین دیگران.
کمتر کسی فکر می‌کرد نفت ایران پس از جنگ جهانی اول از سوی متفقین (فاتحان جنگ جهانی اول) خون زمین معرفی شود و بر نقش‌آفرینی آن در پیروزی آنان تاکید شود.
بااین‌وجود، سهم ایران در آن قرارداد فقط ۱۶درصد بود و همین درصد را هم انگلیسی‌ها به عناوین گوناگون دور می‌زدند و تحت عناوین ضعف دولت مرکزی در ایجاد امنیت و یا نفروختن نفت توجیه می‌کردند.
پهلوی اول که آمد، خواست خودی نشان دهد و بنای ناسازگاری با دوستان انگلیسی گذاشت. اما او هم به قراردادی راضی شد که سهم ایران از درآمد حاصل از نفت بیشتر از ۲۰درصد نبود. ضمن اینکه مدت قرارداد ۶۰ساله دارسی را که از آن فقط ۲۸سال مانده بود، دوباره برای ۶۰سال تمدید کرد!
جنگ جهانی دوم که شروع شد، روس‌ها فرصتی به دست آوردند تا قضیه نفت شمال را مطرح کنند. از مجلس چهاردهم، بازی جدید توسط نمایندگان حزب توده کلید خورد؛ اما مصدق با ارائه نظریه «موازنه منفی»، بازی «موازنه مثبت» آنان را به هم زد.
مجلس هم مصدق را تایید کرد و قرار شد در دوران صلح به حساب نفت جنوب رسیدگی شود. اما روس‌ها دست‌بردار نبودند و با حمایت از فرقه پیشه‌وری، گروکشی کردند.
احمد قوام که دست آنها را خوانده بود، در سفر بهمن‌ماه۱۳۲۴ در مسکو به استالین قول نفت شمال داد؛ اما از آنها خواست از ایران خارج شوند و همچنین دست از حمایت فرقه پیشه‌وری بردارند.
وی قول داد از توده‌ای‌ها هم در کابینه استفاده کند که این کار را انجام داد. به‌این‌ترتیب، حاجعلی رزم‌آرا که آن زمان ریاست ستاد ارتش را برعهده داشت، توانست با کمترین مقاومت غائله آذربایجان و کردستان را جمع کند و پس از چند صباحی مجلس پانزدهم تحت اکثریت حزب دموکرات قوام هم دست رد بر خواست روس‌ها زد.
انگلیسی‌ها که متوجه شده بودند جو عمومی جامعه علیه آنها هم هست؛ تلاش کردند پیشگیری کنند و با اضافه کردن چند درصدی دیگر به سهم ایران از بیخ پیدا کردن قضیه نفت جلوگیری کنند. اما حسین مکی چنان وقت مجلس پانزدهم را مدیریت کرد تا انگلیسی‌ها موفق نشوند.
مجلس شانزدهم که پس از ترور هژیر، نخست‌وزیر وقت، شکل گرفت؛ تحت‌تاثیر مصدق و یارانش و همچنین حمایت توده مردم و نیز حمایت آیت‌الله کاشانی و برخی مراجع قم مثل آیات عظام صدر و خوانساری به سمت ملی شدن صنعت نفت و خلع ید انگلیس حرکت کرد؛ حرکتی که پس از ترور رزم‌آرا در ۱۶اسفند۱۳۲۹ شتاب گرفت و سرانجام در ۲۹اسفند همان سال به بار نشست.
خلع ید انگلیس از نفت ایران البته آغاز قصه پرغصه‌ای بود که پس از دوسال‌و‌نیم به کودتای ۲۸مرداد سال۱۳۳۲ ختم شد تا ثابت شود که عشق آسان نمود اول؛ ولی افتاد مشکل‌ها...
