بررسی سفر محمدرضا عارف و عباس عراقچی به عربستان
سوغات مسافران ریاض
دومین اجلاس اضطراری سازمان همکاری‌های اسلامی با دستور کار بررسی وضعیت در غزه و لبنان، روز دوشنبه با حضور سران کشورهای عربی و اسلامی آغاز به کار کرد.سیدعباس عراقچی، وزیر امور خارجه کشورمان نیز محمدرضا عارف، معاون اول رئیس‌جمهور را در این سفر همراهی کرد.رهبران کشورهای عربی و اسلامی در مورد اتخاذ موضع واحد برای توقف تجاوزات اسرائیل به نوار غزه و لبنان و همچنین راه‌های حفاظت از غیرنظامیان و حمایت از مردم فلسطین و لبنان و نیز در خصوص متحد کردن مواضع و تحت فشار قرار دادن جامعه بین‌المللی برای حرکت جدی به سمت توقف حملات جاری رایزنی خواهند کرد.
دومین اجلاس اضطراری سازمان همکاری‌های اسلامی با دستور کار بررسی وضعیت در غزه و لبنان، روز دوشنبه با حضور سران کشورهای عربی و اسلامی آغاز به کار کرد. یکشنبه نیز نشست مقدماتی وزرای خارجه در ریاض برگزار شد. ایران در اجلاس اصلی در سطح معاون اول رئیس‌جمهور و در اجلاس وزرای خارجه نیز در سطح معاون امور حقوقی و بین‌المللی حاضر شد. سیدعباس عراقچی، وزیر امور خارجه کشورمان نیز محمدرضا عارف، معاون اول رئیس‌جمهور را در این سفر همراهی کرد. این نشست مشترک میان کشورهای عربی و اسلامی با پیشنهاد ایران و پیگیری رئیس دستگاه دیپلماسی کشورمان برگزار شد. براساس گزارش ایرنا از ریاض، رهبران کشورهای عربی و اسلامی در مورد اتخاذ موضع واحد برای توقف تجاوزات اسرائیل به نوار غزه و لبنان و همچنین راه‌های حفاظت از غیرنظامیان و حمایت از مردم فلسطین و لبنان و نیز در خصوص متحد کردن مواضع و تحت فشار قرار دادن جامعه بین‌المللی برای حرکت جدی به سمت توقف حملات جاری رایزنی خواهند کرد.
بهبود روابط تهران – ریاض
معاون اول رئیس‌جمهور و وزیر امور خارجه در حالی به ریاض رفتند که عصر یکشنبه، تماس تلفنی میان محمد بن‌سلمان، ولیعهد عربستان سعودی و مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور کشورمان انجام شد. پزشکیان در این تماس، تراکم امور اجرایی را علت عدم حضورش در ریاض اعلام و ابراز امیدواری کرد که با توجه به اراده سران دو کشور روابط فیمابین در همه عرصه‌ها بیش از پیش تعمیق و گسترش یابد.
بن‌سلمان نیز رابطه تهران و ریاض را در یک نقطه عطف تاریخی دانست و اعلام کرد که خواهان ارتقاء روابط دو کشور در تمام زمینه‌ها به عالی‌ترین سطح است. براساس خبر منتشرشده از سوی پایگاه اطلاع‌رسانی ریاست‌جمهوری، بن‌سلمان ضمن استقبال از سفر محمدرضا عارف به ریاض گفت که در جریان این سفر و در راستای ارتقاء روابط با معاون اول رئیس‌جمهور گفت‌وگو خواهد کرد.
سفر دیروز مقامات ارشد کشورمان به ریاض تنها رویداد دیپلماتیک میان دو کشور نبود. روز یکشنبه دیداری میان سرلشکر محمدباقری، رئیس ستاد کل نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران و ارتشبد فیاض بن‌حامد الرویلی، رئیس ستاد کل نیروهای مسلح عربستان در تهران برگزار شد. روابط دوجانبه و مناسبات دفاعی از جمله محورهای گفت‌وگوی رئیس ستاد کل نیروهای مسلح عربستان سعودی با سرلشکر باقری بود. تحلیلگران معتقدند که روابط میان دو کشور رو به بهبود است و دلیل عدم حضور پزشکیان در نشست ریاض به طرح راه‌حل دوکشوری برای مسئله فلسطین برمی‌گردد و علت دیگری ندارد.
عارف: پیشنهاد ایران برگزاری همه‌پرسی است
معاون رئیس‌جمهور کشورمان عصر روز گذشته به وقت ریاض، در نشست اضطراری سازمان همکاری اسلامی و اتحادیه عرب سخنرانی کرد. به گزارش ایسنا، محمدرضا عارف جنایاتی که بیش از یک سال اخیر در فلسطین اشغالی و از یک ماه گذشته در لبنان در جریان است را فاجعه‌ای شرم‌آور خواند و گفت: این فاجعه فقط محصول قساوت و خودبرترپنداری یک موجودیت اشغالگر آپارتاید نیست، بلکه نتیجه «احساس بی‌کیفری» جنایتکارانی است که خود را در هر حالت مستظهر به حمایت بی‌چون و چرای آمریکا و چند دولت غربی دیگر می‌دانند.
معاون اول رئیس‌جمهوری اسلامی ایران مسامحه در برابر اقدامات تروریستی رژیم اسرائیل را موجب بی‌اعتبار شدن همه قواعد و هنجارهای زیست مسالمت‌آمیز بین‌المللی دانست و گفت: عملیات‌هایی که با عبارت ظاهرفریبی همچون «قتل هدفمند» مفهوم‌سازی می‌شوند و طی آن نخبگان و رهبران فلسطینی و دیگر کشورهای منطقه، یکی یکی یا دسته‌جمعی، به قتل می‌رسند، چیزی نیست جز قانون‌شکنی و تروریسم سازمان‌یافته و تبدیل دستگاه‌های امنیتی به ابزار قتل و کشتار رهبران و اتباع کشورها.
وی در پایان با این عنوان که «ما باید بر پیمان خویش با مردم فلسطین، پایدار بمانیم»، راهکار پیشنهادی جمهوری اسلامی ایران را برگزاری یک همه‌پرسی در میان تمامی فلسطینیان، اعم از مسلمان، مسیحی و یهودی بر اساس هر فلسطینی-یک رای را ارائه کرد و افزود: به نظر می‌رسد کماکان تنها راهکار دموکراتیک حل و فصل دائمی موضوع فلسطین و بازگرداندن حق تعیین سرنوشت مردم فلسطین همین باشد. همچنین جمهوری اسلامی ایران شکل‌گیری حُسن برادری و دوری از تفرقه و سوءظن میان کشورهای مسلمان را راهبردی کلان برای مقابله با دسیسه‌های بدخواهان بر ضد جوامع اسلامی می‌داند.
کشتار فلسطینیان مانع برقراری صلح در منطقه خواهد بود
محمد بن‌سلمان، ولیعهد پادشاهی عربستان سعودی این نشست اضطراری را به نیابت از ملک سلمان افتتاح کرد و نخستین سخنران آن بود. به گزارش خبرگزاری دولتی عربستان (واس) ولیعهد این کشور گفت: « این اجلاس با توجه به تداوم تجاوزات اسرائیل علیه ملت فلسطین و حملات این رژیم علیه جمهوری لبنان، در ادامه‌ی اجلاس مشترک قبلی عربی و اسلامی، برگزار می‌شود. عربستان سعودی بار دیگر کشتار جمعی فلسطینیان توسط رژیم اشغالگر را که تاکنون باعث شهادت و مجروح شدن و مفقودی بیش از 150 هزار فلسطینی شده است محکوم کرده و تاکید می‌کند تداوم جنایات رژیم اشغالگر علیه غیرنظامیان و هتک حرمت مسجدالاقصی و تضعیف نقش دولت خودگران فلسطین در سرزمین‌های فلسطینی باعث تضعیف تلاش‌ها برای دستیابی ملت فلسطین به حقوق مشروع خود و تضعیف برقراری صلح در منطقه می‌شود.»
ولیعهد عربستان گفت: «عربستان سعودی بر ایستادگی خود در کنار فلسطین و لبنان جهت عبور از تبعات انسانی فاجعه‌بار تجاوزات مستمر اسرائیل تاکید نموده، و جامعه بین‌المللی را به انجام مسئولیت‌های خود برای حفظ امنیت و صلح بین‌المللی و متوقف‌سازی تجاوزات رژیم اسرائیل علیه ملت‌های فلسطین و لبنان و ملزم ساختن رژیم اشغالگر برای محترم شمردن حاکمیت جمهوری اسلامی ایران و عدم حمله به قلمرو آن، فرا می‌خواند.»
بن‌سلمان در پایان صحبت‌هایش با تاکید بر لزوم توجه جامعه جهانی به راه‌حل ایجاد دو کشور در سرزمین فلسطین، خاطرنشان کرد: «همچنین موفق به ایجاد ائتلاف بین‌المللی برای اجرای حل دوکشوری با مشارکت اتحادیه اروپا و پادشاهی نروژ شدیم که اولین جلسه آن اخیراً در عربستان برگزار شد، و در این راستا سایر کشورها را به عضویت در این ائتلاف فرا می‌خوانیم. از این‌رو بر اهمیت تداوم تلاش‌های مشترک برای برپایی کشور فلسطین در مرزهای سال 1967 با پایتختی قدس شرقی تاکید می‌کنیم. همچنین بر لزوم حفاظت از حاکمیت دولت لبنان بر تمامی قلمرو آن تاکید نموده و امیدواریم که این اجلاس باعث تحقق اهداف مورد نظر شود.»
اجلاس باید به یک برنامه عملی برای فلسطین برسد
سیدصباح زنگنه، سفیر پیشین ایران در سازمان همکاری اسلامی، درباره وضعیت رابطه تهران و ریاض به «هم‌میهن» گفت: «در حال حاضر رفت‌وآمدها و تماس‌ها میان ایران و عربستان به مرحله خوبی رسیده است. البته تا آن سطحی که ما و مردم عربستان انتظار داریم، هنوز راه زیادی مانده است. همین اندازه که مقامات اجرایی سطح بالا با هم در تماس باشند، از وقایع روز مطلع شوند و دیدگاه‌هایشان را به اشتراک بگذارند، گامی مثبت است. انتظار این است که تماس‌ها به یک برنامه جامع و زمانبندی‌شده برای توسعه روابط اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و حتی امنیتی میان دو کشور تبدیل شود. سفر رئیس ستاد کل نیروهای مسلح عربستان به تهران و تماس تلفنی میان آقای پزشکیان و آقای محمدبن سلمان اتفاقات خوب و مثبتی است.»
او ادامه داد: «سازمان همکاری‌های اسلامی مجموعه‌ای جامع از کشورهای اسلامی است. مسائل مهم روز مورد بررسی قرار می‌گیرد. مسئله تجاوزهای اسرائیل و زیاده‌خواهی‌های صهیونیست‌ها مسئله روز بوده و در دغدغه‌‌های سازمان نیز ریشه‌ای عمیق دارد. در حال حاضر مسئله فلسطین و حمله اسرائیل به لبنان مسائلی هستند که همه کشورهای اسلامی روی آن‌ها حساسیت دارند و موضع‌گیری کردند. کشورها باید این موضع‌گیری‌ها را به یک برنامه عملی و اجرایی تبدیل کنند. موضوع فلسطین و ضرورت تشکیل دولت مستقل فلسطینی همیشه جزو آرزوهای ملت‌های مسلمان بوده و هم‌اکنون به‌عنوان یک بحران واقعی که باید برای آن فکری کرد، مورد توجه است. این بحران همت کشورهای اسلامی را می‌طلبد که با همکاری یکدیگر و ترسیم یک چارچوب مشخص به آن ورود کنند.»
دیپلمات پیشین کشورمان تاکید کرد: «بنابراین، سازمان همکاری اسلامی الان می‌تواند نقش خود را ایفا کند؛ مادامی که اراده اکثر کشورهای اسلامی این است که فلسطین باید به صورت کشور مستقل دربیاید و هر چه برای استقلال خود نیاز دارد – از امکانات و مقدمات سیاسی و اجرایی – فراهم شود. با توجه به اینکه پیشنهاددهنده برگزاری این اجلاس ایران بود، مطلوب‌تر بود. اگرچه آقای دکتر عارف هم دارای مقام بالایی هستند. مهم این است که بتوان مسائل را به درستی مطرح کرد و به سمت ایجاد برنامه اجرایی و واقعی برای تشکیل دولت فلسطین و آتش‌بس در لبنان و فلسطین از مسیر سازمان همکاری اسلامی و مصوبات آن رفت.»
راه‌حل دوکشوری میان حامیان فلسطین طرفدار دارد
روابط ایران و کشورهای عربی در دوران اول ریاست‌جمهوری دونالد ترامپ دستخوش تحولات تلخ و شیرین زیادی شد که ریشه آن‌ها به مسائل منطقه‌ای برمی‌گشت. با توجه به پیروزی مجدد ترامپ در انتخابات و بازگشت او به کاخ سفید از دو ماه دیگر، مسئله رابطه میان تهران و ریاض در دوران جدید بیش از پیش مورد توجه قرار گرفته است.
سیدهادی برهانی، استاد دانشکده مطالعات جهان دانشگاه تهران درباره رابطه میان دو کشور به «هم‌میهن» گفت: در دوره گذشته ریاست‌جمهوری آقای ترامپ روابط نزدیکی میان عربستان و آمریکا برقرار شده بود. این روابط را می‌توانیم به نوعی رابطه ویژه میان دو کشور بدانیم. در دوره بایدن و دموکرات‌ها، آمریکا این روابط را با عربستان نداشت. در حال حاضر که بازگشت ترامپ به کاخ سفید مطرح است، تحلیل‌ها بر این حوزه تمرکز دارد که روابط ریاض و واشنگتن به چه سمت خواهد رفت و در کنار آن، روند رو به رشد روابط تهران – ریاض چه خواهد شد.
وی افزود: «در چهار سال قبل، دولت بایدن ملاحظاتی حقوق بشری و به‌خصوص در موضوع جمال خاشقجی نسبت به عربستان داشت که به تدریج کمرنگ شد. اما روابط دو طرف باز هم به کیفیت دوران ترامپ برنگشت. در این دوره اگر بتوانیم نامش را ناامیدی از آمریکا یا سرد شدن روابط آمریکا و عربستان بگذاریم، احیای روابط ایران و عربستان اتفاق افتاد. این روابط نیز در حال حاضر سیر طبیعی خود را طی می‌کند. چند روز بعد از مشخص شدن انتخابات، مشخص است که ایران و عربستان قصد دارند همین روند را ادامه دهند چون پیروزی ترامپ هم روند را تغییر نداده است.»
برهانی درباره تاثیر روابط تهران و ریاض بر بحران فلسطین گفت: «این رابطه تاثیر بزرگی بر مسئله فلسطین دارد. در حال حاضر عربستان فعال‌ترین و تاثیرگذارترین کشور جهان عرب از لحاظ مادی و نفوذ محسوب می‌شود. از طرف دیگر، محور مقاومت به رهبری ایران بسیار فعال است. بنابراین کیفیت رابطه میان دو کشور برای موضوع فلسطین خیلی مهم است. اگر این دو کشور مهم و پرنفوذ منطقه خاورمیانه در مسئله فلسطین بتوانند با یکدیگر به اشتراک نظر برسند و مواضع هماهنگ داشته باشند و همکاری کنند، تاثیرات بسیار مثبتی بر این بحران خواهند گذاشت.»
استاد دانشگاه تهران با تاکید بر اینکه احتمالاً عدم حضور رئیس‌جمهور در نشست ریاض با توجه به عدم تائید راه‌حل دوکشوری صورت گرفته است، خاطرنشان کرد: «راه‌حل دو دولت تبدیل به مانعی سر راه همکاری ایران با کشورهای عربی و اسلامی در مسئله فلسطین شده است. واقعیت این است که همه کشورهایی که در دنیا از فلسطین طرفداری می‌کنند، به جز ایران طرفدار راه‌حل دودولتی هستند. حتی نزدیک‌ترین کشورها مثل سوریه، عراق یا الجزایر طرفدار راه‌حل دو دولت هستند. در عرصه‌های غیررسمی، صحنه‌های غیررسمی هم الان اکثر فعالان طرفدار فلسطین در جهان و دانشمندان علوم سیاسی که از فلسطین حمایت می‌کنند، راه‌حل دودولتی را قبول دارند. من شخصاً طرفدار راه‌حل یک کشور واحد هستم اما بحث نظر شخصی من به عنوان یک استاد دانشگاه و فردی آزاد با موضع رسمی یک دولت و حکومت متفاوت است.»
استاد مطالعات اسرائیل خاطرنشان کرد: «راه‌حل یک کشوری برای سیاست خارجی جمهوری اسلامی تبدیل به یک معضل شده و معتقدم ایران باید موضع خودش را در مورد این راه‌حل، اصلاح کند. به گونه‌ای که امکان همکاری با کشورهای دیگر وجود داشته باشد. حتماً لازم نیست که ایران طرفداری از راه‌حل یک دولت را کنار بگذارد اما حداقل باید دست از مخالفت با راه‌حل دو دولت بردارد. این نگاه در لایه‌های مختلف تصمیم‌گیری در کشور ما که حمایت از راه‌حل دو دولتی در مواضع رسمی را به معنای خیانت به آرمان فلسطین برداشت می‌کند، دیدگاه درستی نیست.
آن‌هایی که راه دو کشور را ترویج می‌کنند، استدلال‌های قوی برای خودشان دارند. اینکه ما آن‌ها را به دشمنی با فلسطین متهم کنیم، درست نیست. با توجه به طرفدار داشتن این راه‌حل میان کشورها و افکار عمومی بسیاری از کشورهای جهان، ما به عنوان کشوری که می‌خواهیم حامی فلسطین باشیم باید موضعی بگیریم که بتوانیم با این جریان حمایتگر کار کنیم.»
تحلیلگر مسائل خاورمیانه افزود: «این موضع در حال حاضر آسیب‌هایی به دنبال دارد. اجلاس ریاض به ابتکار و پیشنهاد ایران تشکیل شد. اما رئیس‌جمهور ما در آن شرکت نمی‌کند؛ در شرایطی که کشورهای اسلامی و عربی جمع شدند تا یک موضع مشترک در قبال مسئله فلسطین اتخاد کنند. اگر نگاه کلان به این مسئله داشته باشیم، در حال حاضر این موضع به نفع فلسطین ارزیابی نمی‌شود.»
