بررسی تأثیر حمایت رئیس دولت اصلاحات از مسعود پزشکیان بر معادلات انتخابات
رأی خاتمی
رئیس دولت اصلاحات، رئیس‌جمهوری که نامش با واقعه تاریخی دوم‌خرداد رقم خورده است، به صحنه انتخابات چهاردهم وارد شد و از مسعود پزشکیان حمایت کرد. سیدمحمد خاتمی ترجیح داده بود که در انتخابات مجلس دوازدهم شرکت نکند تا به نحوی اعتراض خود را نشان دهد.
پس از اعلام راهبرد مشارکت مشروط جبهه اصلاحات و ورود به صحنه در صورت تائیدصلاحیت نامزدهای مورد تائید این تشکیلات، خاتمی نیز طی بیانیه‌ای اعلام کرد که اگر شرایط لازم مهیا شود، در انتخابات ریاست‌جمهوری چهاردهم شرکت خواهد کرد. پنجشنبه به‌طور رسمی اعلام شد که خاتمی به پزشکیان رای خواهد داد.
روایت یک دیدار
روز ۲۰ خرداد خروجی تصمیم شورای نگهبان اعلام شد و در تمام این روزها که احزاب و شخصیت‌های اصلاح‌طلب حمایت خود را از پزشکیان اعلام می‌کردند، چشم‌ها منتظر نامی بود که در اخبار بیاید. در نهایت، روز پنجشنبه ۲۴ خرداد، دیدار خاتمی با پزشکیان در مراسم ختم مرحوم جعفر نیلی‌منفرد، از مدیران ارشد وزارت علوم انجام و تصاویر آن در فضای مجازی منتشر شد. عصر پنجشنبه خبری رسمی از سوی دفتر خاتمی مبنی بر اینکه رئیس دولت اصلاحات به پزشکیان رای خواهد داد، منتشر شد.
در این بیانیه آمده بود: «دکتر مسعود پزشکیان عصر امروز با سیدمحمدخاتمی دیدار کرد.» در این دیدار، رئیس دولت اصلاحات با تقدیر از ساده‌زیستی، پاکدستی، مردم‌گرایی، شجاعت و پایبندی دکتر پزشکیان به موازین اخلاقی، اظهار امیدواری کرد تا جامعه‌ی خواستار تحول و اصلاح رویکردها و رویه‌های حاکم؛ برنامه‌ها، اولویت‌ها و گروه همکاران ایشان را در جهت خواسته‌های خود ببینند و اعتماد جامعه به دولت و انتخابات برگردد.
سیدمحمد خاتمی افزود: «همانگونه که پیش از تایید صلاحیت نامزدها گفته‌ام، خود را متعهد به حمایت از نامزدهای جبهه اصلاحات می‌دانم. حال با ابراز تأسف از ردّ ناموجه بسیاری از نامزدهای شایسته، اعلام می‌کنم که به‌عنوان یک شهروند طالب خیر و صلاح ملت و اصلاح امور، به دکتر پزشکیان رأی خواهم داد.»
می‌توان نتیجه را تغییر داد
حمیدرضا جلایی‌پور، جامعه‌شناس درباره تاثیر حمایت خاتمی از پزشکیان و روند انتخابات پیش رو به «هم‌میهن» گفت: «خوشبختانه در این انتخابات جناب آقای خاتمی و همه نهادها و نیروهای متشکل اصلی اصلاح‌طلبان مشارکت‌گرایانه عمل کرده‌اند و پای کار حمایت از نامزدی دکتر پزشکیان در انتخابات‌اند. به نظرم بخشی از آراء خاکستری و مرددها به‌ویژه بعد از مناظره‌ها و در روزهای پایانی به موج حمایت از پزشکیان خواهند پیوست و شاید تا ۱۰ درصد افزایش مشارکت به نسبت امروز رخ دهد.»
این استاد دانشگاه تهران در پاسخ به این سوال که این موج چگونه ایجاد خواهد شد، اظهار داشت: «اگر همه نیروهای متشکل مصلح تمام‌قد و یکپارچه فعال شوند در روزهای آتی ده‌ها هزار نفر از نیروهای مرجع مدنی و متنفذان گروه‌های اجتماعی مختلف می‌توانند همراه شوند. همچنین در صورت کسب آمادگی کافیِ دکتر پزشکیان برای مناظره‌ها و ارسال پیام‌های منسجمی که نشان دهد دولت دکتر پزشکیان می‌تواند در زندگی میلیون‌ها ایرانی گشایشی ایجاد کند، موج از پایین به بالا هم می‌تواند راه بیفتد. ترکیب این دو موج از بالا و پایین می‌تواند صحنه را مقداری تغییر دهد.»
جلایی‌پور در ادامه گفت: «جبهه اصلاحات اقدامات لازم را انجام داد. اولاً پزشکیان یکی از نامزدهای این جبهه بود. ثانیاً پس از تایید صلاحیت پزشکیان از سوی شورای نگهبان، جبهه اصلاحات پزشکیان را به‌عنوان نامزد جبهه به مردم ایران معرفی کرد. ثالثاً شخصیت‌های اصلاح‌طلب همگی مشغول دفاع از پزشکیان هستند. همه باید در این فرصت کوتاه تلاش کنیم. در کنار جبهه اصلاحات، اصلاح‌طلبان «روزنه‌گشا» پیش‌قراول بودند و از مبارزات انتخابات اسفند ١۴٠٢ فعال شدند و از میانه‌ها و در رأس آن از پزشکیان دفاع کردند و شکل‌گیری پدیده میانه مؤثر در مجلس می‌تواند به کمک دولت پزشکیان (در صورت آمدن مردم به پای صندوق‌های رای و رای آوردن پزشکیان) بیاید. حدس من این است که این روزنه‌گشایی به راهگشایی منجر خواهد شد و به تعداد افراد میانه در مجلس سیزدهم افزوده خواهد شد.»
جلایی‌پور در پاسخ به این سوال که آیا سرمایه اجتماعی جبهه اصلاحات در این مدت کوتاه بازیابی خواهد شد یا نه؟ اظهار داشت: «چون انتخابات رقابتی شد و مشارکت بالا می‌رود، هم دولت و هم ملت برنده‌اند. ضمناً راه نجات کشور که «دولت یکدست» نبود و راه نجات کشور که «وقوع انقلاب دیگری» نبود. راه نجات کشور «اصلاحات» بوده و هست. با این انتخابات دوباره اصلاحات در ایران جان می‌گیرد و براندازی به حاشیه می‌رود. این یعنی بازآفرینی مجدد سرمایه اجتماعی اصلاح‌طلبان. پزشکیان هم تنها لازم است که دنبال تحقق شعارهایش در این انتخابات باشد. همه سود می‌برند.»
باید طبقه متوسط را اقناع کرد
رحمن قهرمانپور، تحلیلگر کمپین‌های انتخاباتی نیز درباره تاثیر این حمایت و مسیر پیش روی اصلاح‌طلبان به «هم‌میهن» گفت: «چون انتخابات ۱۴۰۳ زودهنگام است و نامزدها آمادگی لازم را نداشتند، نقش تشکیلات، حزب و جریان در انتخابات امسال پررنگ‌تر از قبل خواهد شد. وجود تشکیلات در سراسر کشور برای ایجاد یک کمپین انتخاباتی، بسیار ضروری است. چراکه انتخابات ریاست‌جمهوری برخلاف انتخابات مجلس، در سطح ملی برگزار می‌شود. از این نظر، حمایت آقای خاتمی که به معنای حمایت تشکیلات اصلاح‌طلبی در سراسر کشور از پزشکیان است، به‌طور طبیعی، کمپین این نامزد انتخابات را تقویت و به ایجاد یک موج یا تکانه بسیار کمک می‌کند.»
او ادامه داد: «وقتی یک تشکیلات یا جریان از یک نامزد به‌طور کامل حمایت می‌کند، سرعت آن نامزد در کورس رقابت بیشتر می‌شود. مشکلات داخلی در ستاد و هماهنگی کم‌تر و تمام تمرکز آن نامزد معطوف به چگونگی پیروزی می‌شود. درحالی‌که نامزدهایی که درون ستاد خود دچار ناهماهنگی باشند، این مسائل بخشی از انرژی و تمرکز آنان را به خود اختصاص خواهد داد و آمادگی‌شان را از بین خواهد برد. بنابراین، اهمیت دیگر حمایت خاتمی از پزشکیان این است که می‌تواند به کمپین خود سرعت ببخشد.»
قهرمانپور با اشاره به تفاوت پایگاه رای اصلاح‌طلبان و اصولگرایان، افزود: «موضوعات دیگری را نیز باید مد نظر قرار داد. وقتی از تشکیلات صحبت می‌کنیم، باید به پایگاه رای نیز دقت کنیم. عمده پایگاه اصلاح‌طلبان در میان طبقه متوسط شهری است. پایگاه رای اصولگرایان به‌طور عمده در میان مناطق حاشیه‌نشین، محروم، شهرهای کوچک و روستاهاست. نوع رای‌دهی این دو پایگاه رای با یکدیگر تفاوت‌هایی دارد. طبقه متوسط شهری سخت برای مشارکت قانع می‌شود، اما امکانات و صدای بلندی دارد و می‌تواند حرف بزند. اما زمانی که این طبقه قانع شود، در بسیج رای‌دهندگان بسیار کمک می‌کند. در مقابل، در پایگاه اصولگرایی، سریع بسیج می‌شوند چون تکلیف‌گرا هستند اما در عمل صدای بلندی ندارند. وقتی به طبقه متوسط نگاه می‌کنیم، پزشک، قاضی، استاد دانشگاه، معلم، کارمند، خبرنگار، سرمایه‌دار و مانند آن‌ها هستند که اگر قانع شوند از نامزدی حمایت کنند، تاثیرگذار هستند. چراکه به نوعی گروه‌های مرجع محسوب می‌شوند، دسترسی و امکانات مالی دارند. رای‌دهنده اصولگرا به‌راحتی بسیج می‌شود اما مشکل نداشتن تریبون و صدا در جامعه دارد.»
این تحلیلگر انتخاباتی با اشاره به واقعیت سخت مسیر برای اقناع رای‌دهندگان آگاه، اظهار داشت: «واقع امر این است که اتفاقات چند سال اخیر، کار اقناع پایگاه رای اصلاح‌طلبان را سخت‌تر کرده است. اصلاح‌طلبان در انتخابات ۱۴۰۰ حضور نداشتند و در انتخابات مجلس دوازدهم (اسفند ۱۴۰۲ و اردیبهشت ۱۴۰۳) نیز رای ندادند، اقناع پایگاه رای‌شان که برخلاف رویه سال‌های گذشته پای صندوق رای بیایند، اصلاح‌طلبان پیش از این به پایگاه رای خود گفتند که رای دادن فایده ندارد و خیلی مؤثر نیست. اما الان در فرصت کم باید پایگاه رای خود را قانع کنند که شرایط متفاوت شده و می‌شود امیدوار بود. این روند زمان‌بر است. ضمن اینکه ما به طبقه رای‌دهنده طبقه شهری می‌گوییم رای‌دهنده آگاه سیاسی که دسترسی به شبکه‌های اجتماعی و اخبار دارد و باسواد است. در نتیجه اقناع او در این مورد که چرا اصلاح‌طلبان تصمیم گرفتند برخلاف رویه سه سال گذشته در انتخابات شرکت کنند، سخت است. پرسشگر و آگاه هستند. اما اگر اقناع شوند و تصمیم به حمایت بگیرند، سرعت اوج گرفتن آن نامزد در رقابت انتخابات بیشتر می‌شود. طبقه متوسط از راه‌های مختلف حرف می‌زند. اما پایگاه رای اصولگرا نگاهش این است که مراجع دینی چه می‌گویند.»
قهرمانپور ادامه داد: «اصلاح‌طلبان باید به این نتیجه برسند که این طبقه متوسط شهری که به‌خصوص بعد از اعتراضات ۱۴۰۱ سرخورده شده و معتقد است رای دادن فایده‌ای ندارد را به مشارکت قانع کند. این مسئله زمان‌بر است. قبلاً گفتم که آقای پزشکیان شروع قوی‌ای خواهد داشت چون پایگاه اولیه رای خوبی دارد، اما در دست‌انداز انتخابات به مشکل خواهد خورد. در حال حاضر و مرحله دوم انتخابات که بحث‌های کارشناسی و گفت‌وگوها در جریان است، دیدیم که آقای پزشکیان به دست‌انداز خورد. عده‌ای می‌گویند ایشان آقای حسین عبده‌تبریزی که طرفدار اقتصاد بازار است را در یک سمت خود و آقای احمد میدری که نهادگراست و دیدگاه‌های متفاوتی دارد را در سمت دیگر نشانده است. این پرسش‌ها طبیعتِ رای‌دهندگان طبقه متوسط است. موتور بدنه رای اصلاحات هنوز راه نیفتاده که انتخابات از سطح نخبگان و جریان‌ها و احزاب سیاسی به پایگاه رای برسد. این مستلزم داوطلبانی است که فعال باشند و با مردم صحبت کنند.»
این تحلیلگر حوزه انتخابات تاکید کرد: «رای شخصی آقای پزشکیان عمدتاً در آرای مردد و مردم عادی است. جنس حرف زدن ایشان، فعالیت‌هایی که داشته امتیازی که به او می‌دهد این است که پایگاه رای خوبی میان مردم عادی دارد. اصلاح‌طلبان نیز یک آرای تشکیلاتی دارند. چفت و بست شدن آرای شخصی و تشکیلاتی با آرای مردد، نقشه راه پیروزی پزشکیان است. اما این مسیر آسان نیست چون سرخوردگی سیاسی عمیق است، و اصلاح‌طلبان در این فرصت کم باید بتوانند از تمام توان خود استفاده کنند تا طبقه متوسط شهری که در اسفند ۱۴۰۲ پای صندوق نرفت را قانع کنند که نه‌تنها خودشان رای بدهند بلکه دیگران را نیز برای مشارکت به نفع پزشکیان بسیج کنند.اما با توجه به تاثیری که مناظره‌های تلویزیونی بر آرا دارد، می‌تواند بر تصمیم آرای مردد مؤثر باشد. لذا باید منتظر مناظره‌ها باشیم که ببینیم کدام نامزد این آرا را جذب می‌کند.»
