هک بنزینی
برای بار دوم عرضه سوخت از زمان روی کار آمدن دولت سیزدهم دچار مشکل شد، بار اول آبان‌ماه 1400 و بار دوم آذرماه 1402. این بار نیز علت اختلال در جایگاه‌های سوخت‌رسانی کشور اعلام شد؛ یعنی همان هک شدن جایگاه‌های سوخت. این بار نیز همان صحبت‌ها و اقدامات تکراری. این بار نیز همان سناریوهای رسانه‌ای تکراری از سوی رسانه‌های همسو با دولت با عنوان طرح‌ریزی برای ایجاد آشوب. اما داستان اصلی چیز دیگری است؛ بی‌تدبیری و بی‌توجهی مسئولان به وظایف ذاتی‌شان. آن روزها وزیر وعده داد که زیرساخت‌های سایبری و امنیتی سوخت کشور را تقویت کند اما حال با گذشت دو سال یک حمله سایبری دیگری اثبات کرد که وعده‌ها محقق نشده است زیرا به‌راحتی امنیت سایبری سامانه سوخت هک شده است. بار دیگر این مردم بودند که همراه بودند و با تمام کاستی‌ها در صف‌های طولانی ایستادند اما سوال اصلی اینجاست که مسئولان چه زمانی می‌خواهند به وعده‌هایشان عمل کنند؟ آن هم در روزهایی که فسادهای میلیارد دلاری دولت مردمی هر روز یکی بعد از دیگری افشا می‌شود.
ساعت 9 صبح روز گذشته سیستم جایگاه‌های سوخت مختل شدند و امکان ارائه سرویس به مردم را نداشتند. این اختلال فراگیر بود و در اکثر شهرهای کشور گزارش شد، به همین دلیل وزارت نفت به‌عنوان دستگاه متولی وارد کار شده و از آنجا که دو سال پیش یک‌بار این مسیر را پیش رفته بود، اندک‌تجربه‌ای وجود داشت تا سریع اقدامات اولیه در دستور کار قرار گیرد. اولین گام صدور اطلاعیه‌هایی مهم مبنی بر عدم کمبود و گرانی سوخت بود. بلافاصله نیز سیدابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهور به جواد اوجی، وزیر نفت دستور داد ضمن بررسی «علت وقوع» اختلال در عرضه سوخت در برخی جایگاه‌ها، به نحو مقتضی نسبت به «رفع فوری» اختلال پیش آمده اقدام کند. همچنین رئیس‌جمهور وزیر نفت را موظف کرد نسبت به «اطلاع‌رسانی مناسب و به‌موقع» به مردم اقدام کند. طبق اعلام، ۶۰ درصد جایگاه‌های سوخت کشور از مدار خارج شدند. آن‌طور که اسدالله قلی‌زاده، رئیس صنف جایگاه‌داران کشور در ساعات اولیه این اتفاق به ایسنا خبر داد، «۳۵درصد جایگاه‌ها در کل کشور بدون مشکل در حال فعالیت هستند و جایگاه‌هایی که دچار اختلال شده‌اند نیز به‌تدریج به‌صورت دستی فعال شدند و هیچ افزایش قیمتی در دستور کار نیست و مردم به شایعات بی‌اساس در این باره توجه نکنند.» به گفته او، هیچ‌گونه کمبودی در حوزه بنزین و گازوئیل وجود ندارد و اختلال ایجادشده در ساعات آینده برطرف خواهد شد و در حال حاضر بنزین به صورت آفلاین و با قیمت آزاد عرضه می‌شود. البته روزنامه اسرائیلی جروزالم‌پست در خبری اعلام کرد، گروه هکری «گنجشک درنده» مسئولیت هک شدن جایگاه‌های سوخت در سراسر ایران را برعهده گرفت. مالک شریعتی، عضو کمیسیون انرژی در خصوص هک شدن سامانه توزیع سوخت در توئیتی نوشت: «خباثت دشمن که قطعی است و انشاءالله به‌زودی با کار جهادی فرزندان ایران، مشکل پمپ‌بنزین‌ها حل می‌شود. اما دو سال قبل که شبیه این دشمنی اتفاق افتاد، کمیسیون انرژی با حضور مدیران ذیربط جلسه گذاشت و اقداماتی را برای ممانعت از تکرار، جمع‌بندی کرد. بررسی و برخورد با خاطیان نیز دنبال خواهد شد.»
وزیر داستان تکراری هک را تایید کرد
بلافاصله وزیر نفت خود را به یکی از جایگاه‌های سوخت رساند. او بعد از بازدید در جمع خبرنگاران با بیان اینکه به پمپ‌بنزین‌ها حمله سایبری شده، گفت: «ستاد بحران در شرکت ملی پخش و پالایش تشکیل شد. از آنجا که در سال 1400 این تجربه را داشتیم سوختگیری دستی را فعال کردیم و در حال حاضر ۱۶۵۰ جایگاه سوخت‌رسانی در سراسر کشور فعال است و به‌صورت دستی سوخت‌رسانی را انجام می‌دهند.» او تاکید کرد: «برای سهمیه سوخت مردم هم هیچ اتفاقی نمی‌افتد و هیچ افزایش قیمتی نداریم.» او تاکید کرد: «دشمن می‌خواهد از این طریق به ما ضربه بزند و این توطئه زمین خواهد خورد.»
همچنین شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی درباره اختلال در جایگاه‌های سوخت در اطلاعیه‌ای اعلام کرد: «به اطلاع عموم هموطنان شریف ایران می‌رساند نظر به بروز اختلال فنی در بعضی از جایگاه‌های عرضه سوخت کشور ناشی از توطئه معاندان برای تحت‌الشعاع قرار دادن رفاه و آسایش مردم، تا اطلاع ثانوی عرضه فرآورده‌های نفتی در جایگاه‌های عرضه سوخت، به‌صورت آفلاین انجام خواهد شد. شایان ذکر است، کارشناسان و کارگروه‌های تخصصی در حال رفع مشکل هستند و تا ساعاتی دیگر همه جایگاه‌ها به وضع عادی بازخواهد گشت و روند سوختگیری عادی خواهد شد. سهمیه سوخت هم‌میهنان در کارت سوخت آنها محفوظ است و پس از رفع مشکل قابل استفاده خواهد بود.»
واکنش پدافند غیرعامل به هک شدن پمپ‌بنزین‌ها
سازمان پدافند غیرعامل نیز در واکنش به هک جایگاه‌های سوخت در اطلاعیه‌ای اعلام کرد: از لحظات اولیه بروز اختلال در سامانه هوشمند توزیع سوخت، تیم‌های واکنش اضطراری وزارت نفت با همکاری مجموعه پدافند غیرعامل وارد عمل شده و تصمیم‌های لازم جهت رفع اختلال و استمرار خدمات زیرساخت سوخت صورت گرفت.
با توجه به رعایت الزامات و ضوابط پدافند غیرعامل، در تمامی سکوهای سوخت‌رسانی امکان سوخت‌رسانی به صورت دستی و خارج از شبکه وجود دارد و مشکل سوخت‌رسانی در برخی سکوها تا پایان امروز (دیروز) برطرف می‌شود و اختلال سامانه هوشمند سوخت نیز ظرف روزهای آینده برطرف می‌گردد. در خصوص دلایل بروز اختلال، سازمان پدافند غیرعامل کشور تمام گزینه‌های محتمل از جمله نفوذ و هک را در نظر و تحت بررسی دارد اما در شرایط فعلی نمی‌توان ادعاهای مطرح‌شده دشمن را تایید کرد. نتایج نهایی بررسی‌ها در روزهای آتی به اطلاع خواهد رسید.
نگاه کارشناس
مسئولان زیرساخت‌های دیجیتال را لاکچری می‌دانند
حسین اسلامی، رئیس هیئت‌مدیره سازمان نظام صنفی رایانه‌ای از اینکه وزارت نفت مجدداً از جایی ضربه خورده است که پیش از این ضربه خورده، گلایه‌مند است. آنگونه که او می‌گوید، پیشنهادهایی برای افزایش امنیت ساییری جایگاه‌های سوخت بیان و مطرح شده است اما همه آنها تاکنون ابتر مانده است.
روز گذشته دوباره شاهد هک شدن سامانه سوخت بودیم، چرا این اتفاق رخ داد؟
معتقدم اتفاقی که در خصوص سوخت روز گذشته رخ داده، همان است که دو سال گذشته اتفاق افتاد. جایگاه‌های سوخت از امنیت لازم برخوردار نبوده‌اند که این موضوع نشان می‌دهد از تجربیات بخش خصوصی و سایر مراکز استفاده نکرده‌اند. ما به صورت مداوم و به شکل‌های مختلف در کشورمان با تهدیدهایی مواجه هستیم. مثلاً گاهی سخت‌افزارها به‌روز نشده‌اند یا گاهی نرمافزارها به‌روز نشده‌اند. گاهی نیز فردی ناراضی در یک سیستم حضور دارد که ممکن است آسیب برساند. براساس گزارش‌های منتشرشده در خارج از کشور نارضایتی داخلی تاثیر جدی‌تری بر وقوع این رخدادها دارد که می‌تواند از به‌روز نبودن نرمافزارها و سخت‌افزارها بیشتر باشد. اتفاق روز گذشته ثابت کرد، در حال حاضر در سامانه آسیب‌های جدی وجود دارد و به نظر من وزارت نفت و وزارت ارتباطات باید سریعاً فکری جدی در این خصوص کنند. از گذشته پیشنهادهای جالبی در این رابطه ارائه شده بود و به نظر می‌آید باید جرأت و جسارت تغییر را داشت. می‌دانیم که تغییر، هزینه دارد و نیازمند انرژی گذاشتن است اما از همه مهم‌تر آن است که مردم احساس نکنند صبح که فعالیت خود را آغاز می‌کنند، ممکن است در دریافت خدمات اساسی دچار آسیب شوند.
موضوع بنزین بسیار حساس است و اختلال در خدمات‌رسانی در این حوزه، می‌تواند مسئله‌ای تنش‌زا باشد. اگرچه مردم روز گذشته همکاری بسیاری کردند اما سوال این است که چرا تصمیم‌گیران کلان کشور از گذشته عبرت نگرفته‌اند و پیشنهادهای ارائه‌شده را مورد توجه قرار نداده‌اند؟
معتقدم مدیران ارشد در مجموعه‌ای شبیه به وزارت نفت هنوز به اهمیت زیرساخت‌های مرتبط با فناوری اطلاعات پی نبرده‌اند. در حال حاضر در خصوص واردات اقلام زیرساخت‌های دیجیتال با مشکلات جدی مواجه هستیم. وقتی به مراجع مرتبط مراجعه می‌کنیم شاهد وجود این نگاه هستیم که این موضوعات لاکچری بوده و مهم نیستند. آنها می‌گویند اولویت ما دارو، غذا و... است. وقتی نگاه مسئولان به زیرساخت‌های IT، به جای اینکه کلیدی و راهبردی باشد، اینگونه است که چنین زیرساخت‌هایی لاکچری هستند، چنین اتفاقاتی نیز دور از انتظار نیست. در حال حاضر حوزه اقتصاد دیجیتال زیرساخت حیاتی ما، فرسوده شده است و اگر خدای ناکرده این زیرساخت‌ها آسیب ببینند همه مردم متضرر می‌شوند. درباره مسئله سوخت بارها پیشنهاد دادیم که لزومی ندارد حتماً در جایگاه‌های سوخت این موضوع مدیریت شود. مسئله، هدفمندی یارانه‌ها بوده است و به شیوه‌های دیگری می‌توان مدیریت را انجام داد. متاسفانه تا در کشور ما بحران ایجاد نشود تصمیم اساسی اتخاذ نمی‌شود. امیدواریم این اتفاق که برای بار دوم رخ داده، به اتخاذ تصمیمات اساسی توسط مسئولان بالادستی منجر شود.
چه مقدار از اتفاقی که در حال حاضر رخ داده است به تحریم‌ها مرتبط است و در صورت برداشته شدن تحریم‌ها، آیا چنین وقایعی کاهش می‌یابد؟ آیا دلیل نبود این زیرساخت‌ها آن است که دسترسی به علم روز نداریم؟
یکی از حدس‌هایی که در حال حاضر زده می‌شود اما هنوز اثبات نشده است؛ مسئله هک شدن است. اما حقیقت آن است که تحریم‌ها می‌تواند باعث سخت شدن یا گران شدن دسترسی شود اما با زحماتی که فعالان اقتصادی کشیده‌اند منجر به عدم دسترسی و قطع فرایند علمی یا قطع فرایند واردات نشده است. دسترسی سخت‌تر، گران‌تر و همراه با تاخیر شده است اما منجر به عقب‌ماندگی ما در حوزه سخت‌افزار و نرم‌افزار نشده است. به‌رغم وجود تحریم‌ها آنچه باید بیش از همه مورد توجه قرار گیرد، اعتماد به بخش خصوصی و جوانان است. قطعاً با این اعتماد می‌شود ضعف‌ها را جبران کرد.
گزارش میدانی
مردم عادت کرده‌اند
مقصد اول پمپ‌بنزین فردوسی ساعت 16:30 دقیقه
جایگاه سوخت فعال است، صف خودرو کمی شلوغ است و صف موتور بسیار شلوغ‌تر. فضای اطراف آرام است خودروها به آرامی وارد جایگاه می‌شوند و آزاد بنزین می‌زنند و خارج می‌شوند. در این میان تعدادی افراد هم بطری به دست دیده می‌شوند که بطری‌های آب کوچک و بزرگ در دست‌شان و مشغول پر کردن بنزین هستند و جایگاه‌داران برعکس روزهای دیگر بسیار با آنها مماشات می‌کنند. به سراغ یکی از جایگاه‌داران می‌روم. اول قصد صحبت ندارم. می‌گوید، بازرس هستید؟ کو کارتت؟ می‌گویم روزنامه‌نگارم. می‌گوید چه می‌خواهی بپرس کار دارم. از او می‌خواهم اطلاعاتی درباره وضعیت جایگاه بدهد که از چه زمانی قطع و وصل شد؟ می‌گوید: «ساعت 9 صبح هیچ سیستمی دیگر کار نکرد، بنابراین سرویسی به مراجعه‌کنندگان ارائه نکردیم. هر فردی که آمد گفتیم خراب است و راحت پذیرفت و رفت. یک ساعت بعد به ما اعلام کردند که بدون کارت آزاد سرویس بدهید، ما هم جایگاه را باز کردیم و مردم آمدند و بدون هیچ مشکلی بنزین زدند و رفتند. هر فردی هم بنزین می‌خواست، بنزین دادیم. مردم همکاری کردند ما هم همکاری کردیم.»
یکی از موتورسوارانی که در حال زدن بنزین بود، با صدای بلندتر از سایرین گفت: «خانم من پیک کار می‌کنم روزی چند بار باکم رو با توجه به سفارش‌هایم پر می‌کنم. دیوانه شدم. هر منطقه که رفتم مشکل سوخت بود؛ منطقه 5، 10، 2، 6 هر کدام نهایت دو جایگاه فعال بود. صف موتور واقعاً شلوغ بود. اینجا را نبینید، واقعاً برخی از جایگاه‌ها مردم در صف‌های طولانی ایستاده‌اند. الان باز جایگاه‌ها فعال شدند ظهر که اوضاع بدتر بود.» مردم در خودروهایشان ننشسته بودند، عده‌ای با تلفن‌هایشان در حال گپ بودند و عده‌ای هم موزیک گوش می‌دادند. به نظر نمی‌آید افرادی که در این صف ایستاده بودند، مانند موتورسوار دربه‌در بنزین بوده‌اند.
مقصد دوم پمپ بنزین میرزای شیرازی ساعت 17
جایگاه سوخت فعال است. هم با کارت سوختگیری انجام می‌شود هم آزاد. صف‌ها کمی طولانی است. از آنجا که گاهی از این جایگاه بنزین زده‌ام این صف ناآشنا نیست اما به گمانم به نسبت قبل کمی طولانی‌تر است. اما صف سوخت برای موتورسواران واقعاً شلوغ است؛ به‌خصوص بخش جایگاهی که کارت سوخت آن فعال شده است. جایگاه‌داران همانند همیشه‌اند. خود را معرفی می‌کنم. درباره وضعیت می‌پرسم و در تشریح وضعیت می‌گوید: «ساعت 9 سیستم سرویس‌دهی قطع شد، ورودی جایگاه را بستیم. تا ساعت 15 نیز هیچ سرویسی ارائه نکردیم. مراجعه‌کننده بسیار داشتیم. هر کسی آمد هم گفتیم قطعیم. پذیرفت و بدون هیچ مشکلی رفت. در این مدت بازرسی وزارت نفت نیز آمد. بررسی کرد با مسئول جایگاه هم حرف زد که من از جزئیات آن بی‌خبرم. در نهایت هم ساعت 15 فعال شدیم و همانگونه که می‌بینید در حال سرویس دادن هستیم. اینکه چه شد، چرا شد، که کرد و چرا کرد هم در جریان نیستم.»
یکی از موتورسوارانی که در این جایگاه منتظر بود، گفت، از صبح جایی نرفته بود و الان آمده و مشکلی برای سوختگیری ندارد اما دیگری گفت، مشکل الان حل شده است، تا چندساعت قبل واقعاً شرایط خوب نبود کمتر جایگاهی فعال بود. من برای سوختگیری به انقلاب، جردن، میرداماد و کارگر رفتم و بنزین نزدم حتی ظهر همین جایگاه سوخت نداشت. به سراغ خودروسواری می‌روم، تمایلی برای حرف زدن ندارد. نفر بعدی، باز بی‌تمایل است. در نهایت یک آقا در پاسخ به سوالم که می‌پرسم «امروز به چند جایگاه رفته‌اید؟» می‌گوید: «مطلع شدم قطع شده نرفتم تا شرایط مساعد شد و الان آمدم.»
مقصد سوم پمپ بنزین تقاطع پاکستان و شهید بهشتی
جایگاه تعطیل است و هیچ‌کس حاضر به پاسخگویی نیست. خودروها هم هیچ تلاشی برای ورود ندارند. در نهایت یک نفر از اتاقک مدیریت بیرون می‌آید. می‌پرسم چرا همچنان تعطیل هستید؟ می‌گوید: «هک شدیم» می‌پرسم، جایگاه‌های دیگر سرویس می‌دهند، می‌گوید: «بهتر» و به داخل می‌رود.
در مقابل جایگاه چند خودروی تاکسی ایستاده است. از او می‌پرسم امروز بنزین نزدید؟ می‌گوید: «همیشه گاز می‌زنم امروز که از 10 جایگاه دو تا جایگاه هم باز نبود و مردم بیچاره بودند.» به سراغ ماشین دیگری می‌روم.
