اروپا بدون آمریکا / با وخیم شدن روابط کی‌یف و واشنگتن آیا اروپایی‌ها میتوانند طرحی برای صلح در اوکراین ارائه کنند؟
امانوئل مکرون، رئیس‌جمهور فرانسه گفته است بریتانیا و فرانسه بر سر طرحی توافق کرده‌اند که پیشنهاد می‌دهد آتش‌بسی یک‌ماهه میان اوکراین و روسیه برقرار شود.
اگر نام بردن از ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهور اوکراین به عنوان یک «دیکتاتور» و پرهیز از طرح چنین القابی برای ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه هنوز جای شکی برای اروپایی‌ها باقی گذاشته بود، نمایش ۱۰ دقیقه‌ای دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا در روز جمعه ۲۸ فوریه و تصمیم او در خصوص متوقف ساختن کمک‌های نظامی و اقتصادی به اوکراین نشان داد که اولویت واشنگتن پایان دادن به جنگ اوکراین حتی به شرط پذیرش تمام خواسته‌های مسکو است و کاخ سفید اهمیتی برای نگرانی‌های امنیتی اروپا قائل نیست. روابط اروپا و آمریکا طی دهه‌های گذشته با فرازونشیب‌های زیادی روبه‌رو بوده اما این نخستین باری است که اروپایی‌ها خود را تا این اندازه به حاشیه‌رانده‌شده می‌بینند.
در چنین شرایطی قدرت‌های اروپایی می‌کوشند با مانورهای دیپلماتیک و افزایش هزینه‌های دفاعی و حمایت‌های نظامی و اقتصادی از اوکراین بار دیگر ابتکار عمل را به دست گیرند. به گفته کی‌یر استارمر، نخست‌وزیر بریتانیا، لندن و پاریس در تلاش هستند تا با همراهی کی‌یف طرحی برای پایان جنگ در اوکراین ارائه کنند. با این حال در خصوص «ممکن بودن صلح پایدار» و اینکه چه شرایطی برای طرفین جنگ قابل پذیرش خواهد بود، تردیدهای زیادی وجود دارد.
اروپایی‌ها چه طرحی را در ذهن دارند؟
بریتانیایی‌ها هنوز درباره جزئیات طرح مدنظرشان برای صلح در اوکراین صحبت نکرده‌اند اما نخست‌وزیر این کشور گفته است که بریتانیا آمادگی دارد که نیروهای خود را برای حفظ صلح به اوکراین اعزام کند. از اظهارنظرهای مقام‌های فرانسوی می‌توان به جزئیات بیشتری از این طرح پی برد.
امانوئل مکرون، رئیس‌جمهور فرانسه گفته است بریتانیا و فرانسه بر سر طرحی توافق کرده‌اند که پیشنهاد می‌دهد آتش‌بسی یک‌ماهه میان اوکراین و روسیه برقرار شود. این پیشنهاد شامل درگیری‌های زمینی در خطوط مقدم نمی‌شود اما از طرفین می‌خواهد روی هوا و روی دریا اقدامی علیه یکدیگر نکنند و شهرها و زیرساخت‌های انرژی را هدف قرار ندهند.
ژان نوئل باروت، وزیر امور خارجه فرانسه روز دوشنبه ۳ مارس در این باره گفت: «چنین آتش‌بسی روی هوا، دریا و زیرساخت‌های انرژی به ما اجازه می‌دهد که دریابیم ولادیمیر پوتین بر اساس حسن نیت عمل می‌کند یا نه.» او که یک روز پس از نشست رهبران اروپایی در لندن برای حمایت از اوکراین با رسانه‌ها گفت‌وگو می‌کرد، افزود: «خطر جنگ برای اروپا و اتحادیه اروپایی هیچ‌گاه تا این اندازه بالا نبوده است. تهدید‌ها هر روز به ما نزدیک‌تر می‌شوند و فاصله ما با خط مقدم هرروز کمتر می‌شود.» ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهور اوکراین در پاسخ به رسانه‌ها واکنشی در موافقت یا مخالفت با این طرح نشان نداد اما گفت که «از همه جزئیات طرح» آگاه است.
اوکراین نگران است که روسیه به توافق آتش‌بس پایبند نباشد و از فرصت آتش‌بس برای تجدید قوا استفاده کند. زلنسکی در این باره اظهار کرد: «در فاصله سال‌های ۲۰۱۴ تا ۲۰۲۲ روسیه دست‌کم ۲۵ بار آتش‌بس را نقض کرد و ما فکر می‌کنیم آنها بار دیگر همین کار را تکرار کنند.» همین نگرانی باعث شده تا کی‌یف بیش از گذشته بر دریافت تضمین‌های امنیتی متمرکز باشد.
صلح در این شرایط دست‌یافتنی است؟
هم روسیه و هم اوکراین می‌گویند که خواهان پایان جنگ هستند اما هر دو آنها بر شروطی اصرار دارند که از سوی طرف مقابل غیرقابل‌قبول به نظر می‌رسد. مواضع کرملین نشان می‌دهد که خواسته پوتین در موقعیت فعلی، نه یک آتش‌بس ساده که یک توافق حداکثری با در نظر گرفتن تمام شروط روسیه شامل بی‌طرفی دائمی اوکراین، حفظ مناطق اشغال‌شده و لغو تحریم‌هاست.
پوتین پیشتر در سخنرانی ۱۴ ژوئن ۲۰۲۴ در جمع دیپلمات‌های روس این شروط را برای گفت‌وگو و توافق با اوکراین مطرح کرده بود: «شرایط ما برای شروع چنین گفت‌وگویی ساده است و به موارد زیر خلاصه می‌شود. این شرایط بسیار ساده است و در ابتدا نیروهای اوکراینی باید به‌طور کامل از مناطق دونتسک، لوهانسک، زاپوریژیا و خرسون خارج شوند. یکی دیگر از شروط مذاکرات باید بیانیه‌ای از کی‌یف مبنی بر انصراف از قصد خود برای پیوستن به ناتو باشد. به محض اینکه آنها در کی‌یف اعلام کردند که برای چنین تصمیمی آماده هستند و خروج واقعی نیروها را از این مناطق آغاز کنند و همچنین رسماً لغو برنامه‌های پیوستن به ناتو را اعلام کنند، طرف ما بلافاصله و به معنای واقعی کلمه در همان لحظه دستور آتش‌بس و آغاز مذاکرات را اعلام خواهد کرد.»
شروط دیگر طرح‌شده از سوی روسیه برای پایان جنگ، اعلام وضعیت بی‌طرفی، غیرمتعهد، عاری از سلاح هسته‌ای برای اوکراین و نازی‌زدایی و غیرنظامی‌سازی این کشور است.
در مقابل اوکراین، هرچند از مواضع خود در خصوص مناطق اشغالی تا حدی عدول کرده و حاضر به فریز وضعیت فعلی مرزها به صورت دوفاکتو است اما کی‌یف اصرار دارد برای جلوگیری از تکرار حمله روسیه به اوکراین، طرف‌های غربی به‌ویژه آمریکا تضامین امنیتی مشابه ماده ۵ ناتو را به اوکراین ارائه کنند. این وضعیت باعث می‌شود که دست‌کم، بدون تحمیل صلح بر اوکراین از سوی آمریکا، اوکراین مایل به پذیرش شرایط و پایان جنگ نباشد.
توقف حمایت‌های آمریکا از اوکراین چه تبعاتی دارد؟
رسانه‌ها روز دوشنبه از قول یک مقام کاخ سفید گزارش دادند دونالد ترامپ رئیس جمهوری ایالات متحده، در پی درگیری لفظی هفته گذشته با ولودیمیر زلنسکی رئیسجمهوری اوکراین، تمام کمک‌های نظامی آمریکا به اوکراین را به حالت تعلیق درآورده است. خبرگزاری‌های آسوشیتدپرس، رویترز و بلومبرگ، و شبکه خبری فاکس در گزارش‌های جداگانه گفته‌اند که تعلیق کمک‌ها تا زمانی ادامه خواهد داشت که دونالد ترامپ تعیین کند آیا رهبران اوکراین تعهدی با حسن‌نیت به صلح از خود نشان می‌دهند یا خیر. رسانه‌ها از قول یک مقام دولت ترامپ، که هویت او را در گزارش خود مشخص نکرده‌اند، می‌گویند: «این یک توقف دائمی در ارائه کمک‌ها نیست، بلکه یک تعلیق است.»
یک مقام کاخ سفید در پاسخ به صدای آمریکا گفت کمک‌های نظامی به کی‌یف متوقف شده و مورد بازبینی قرار می‌گیرند تا اطمینان حاصل شود ارائه آنها به یک راه‌حل می‌انجامد. رئیسجمهوری آمریکا پیشتر روز دوشنبه در کاخ سفید گفت ایالات متحده بیشتر از اروپا به اوکراین کمک کرده و زلنسکی باید بیشتر قدردان باشد.
بر اساس داده‌های منتشرشده از سوی دولت ایالات متحده، در حال حاضر ۴ میلیارد دلار از کمک‌های تأییدشده به اوکراین به این کشور ارسال نشده است. توقف ارسال کمک‌های نظامی و اقتصادی آمریکا به اوکراین، کار را برای نیروهای اوکراینی در میدان نبرد بسیار سخت خواهد کرد.
مقام‌های ارشد نظامی در اوکراین تخمین می‌زنند که ۲۰ درصد کل تجهیزات و تسلیحات مورد استفاده سربازان اوکراینی در میدان نبرد از سوی آمریکا تأمین شده است. ۴۵ درصد تجهیزات در اوکراین تولید می‌شود و اروپا نیز ۲۵ درصد تجهیزات و تسلیحات را تأمین می‌کند. با این وجود، این مقام‌ها اذعان می‌کنند که این ۲۰ درصد، پیشرفته‌ترین و کارآمدترین تجهیزات و تسلیحات اوکراین را شامل می‌شود و جایگزینی آنها بسیار سخت خواهد بود. این وضعیت، با توجه به وضعیت یک سال گذشته میدان جنگ، برای اوکراین ترسناک است. روسیه در سال ۲۰۲۴ عمدتاً در وضعیت تهاجمی قرار داشت و به‌ویژه در نیمه دوم سال توانست سرعت پیشروی خود را به طور قابل توجهی افزایش دهد.
اروپا می‌تواند جای خالی آمریکا را پر کند؟
ریچل الهیوس، پژوهشگر امنیتی بریتانیایی در این باره نوشته است: «کمک‌های ارسالی آمریکا در سه حوزه بسیار حائز اهمیت هستند. اول در حوزه دفاع هوایی که اروپایی‌ها جایگزین مناسبی برای سامانه‌های دفاع هوایی پاتریوت ندارند. دوم در زمینه موشک‌های بالستیک که ذخایر اروپا برای تسریع در تحویل موشک‌های بیشتر کافی نیست و سوم نیز در زمینه تأمین اینترنت به‌ویژه در خطوط مقدم که استارلینک و ایلان ماسک نقش بسیار مهمی داشتند.»
مسئله هزینه‌ها نیز مطرح است. تاکنون، ایالات متحده 33/8 میلیارد دلار (۲۷ میلیارد پوند) تسلیحات و مهمات به اوکراین اهدا کرده و 33/2 میلیارد دلار دیگر نیز برای خرید تسلیحات ساخت آمریکا در اختیار کی‌یف قرار داده است. بر اساس گزارش دانشگاه کی‌یل در آلمان، کمک‌های نظامی اروپا نیز تقریباً در همین سطح مالی و معادل ۶۲ میلیارد یورو (۵۱ میلیارد پوند) بوده است.
این بدین معناست که برای جبران کامل کمبودها، میزان کمک‌ها باید دو برابر شود. چنین افزایشی چشمگیر خواهد بود و به طرح مجدد این پیشنهاد منجر می‌شود که بخشی از ۳۰۰ میلیارد دلار دارایی‌های مسدودشده‌ی بانک مرکزی روسیه برای تأمین مالی تلاش‌های جنگی اوکراین مورد استفاده قرار گیرد، اگرچه مشخص نیست که این امر از نظر قانونی امکان‌پذیر است یا خیر.
