پیامدهای ترور سنوار

مقامات کشورهای غربی به سرعت استدلال کرده‌اند که ترور یحیی سنوار رهبر حماس توسط اسرائیل در 17 اکتبر فرصتی برای آتش‌بس در غزه و بازگشت گروگان‌های اسرائیلی ایجاد می‌کند.

جو بایدن، رئیس‌جمهور ایالات متحده، فوراً از بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، خواست تا اکنون که اسرائیل به یکی از اهداف جنگی خود دست یافته است، از این فرصت برای مذاکره استفاده کند. با این حال، این «فرصت» پیشتر از دست رفته است. حمله نظامی اسرائیل به غزه پس از ترور سنوار تشدید شده است و باعث شده هماهنگ‌کننده روند صلح سازمان ملل، تور ونسلند، بگوید که «هیچ جایی در غزه امن نیست».

کاملاً واضح است که نتانیاهو قصد دارد حماس را بیشتر تحقیر کرده، «توازن قدرت» جدید را تنظیم کند و یک منطقه حائل ایجاد کند و در این میان هیچ توجهی به جان فلسطینی‌ها یا گروگان‌های اسرائیلی ندارد.  در حال حاضر، همه درباره اینکه ترور سنوار چگونه بر حماس و توانایی آن در مقاومت و پاسخ به ارتش اسرائیل تأثیر می‌گذارد، سخن می‌گویند.

مرگ او ضربه بزرگی از نظر نمادین، عملیاتی و روانی خواهد بود. حماس تضعیف شده و ظرفیتش برای پاسخ به اسرائیل به خطر افتاده است. اما حماس به مرور زمان بهبود می‌یابد، احیا می‌شود و انتقام می‌گیرد – و مرگ سنوار برای فلسطینی‌ها در غزه یا جاهای دیگر تعجب‌آور نخواهد بود. حماس به ترور رهبران خود عادت کرده است. از زمان تشکیل حماس در سال 1987، بارها رهبران حماس ترور شده‌اند؛ تصویری که حماس از سنوار در حال مرگ پخش کرده، بسیاری از جوانان فلسطینی را متقاعد خواهد کرد که او به عنوان یک شهید در خدمت آرمان فلسطین جان باخته است.

در نتیجه، بسیاری الهام خواهند گرفت که به صفوف حماس بپیوندند و آن را تقویت کنند. انتشار فیلم هواپیمای بدون سرنشین توسط ارتش اسرائیل که آخرین لحظات سنوار را نشان می‌دهد، هیچ کمکی به تضعیف اعتبار او نکرده است. برعکس، این فیلم به عنوان یک فراخوان تجمعی برای جوانان ناراضی و محروم فلسطینی خواهد بود که از بمباران اهداف غیرنظامی اسرائیل در غزه وحشت‌زده و از ناتوانی فتح در جلوگیری از گسترش شهرک‌نشینان اسرائیلی و خشونت در کرانه باختری ناراضی هستند.

برخی امیدوارند که اگر سنوار با یک رهبر «میانه‌روتر» جایگزین شود، ممکن است ترور او مسیر آشتی حماس و فتح را هموار کند و این می‌تواند پایه‌ای برای یک راه‌حل سیاسی در فلسطین فراهم کند. اما این ایده که حماس تنزل‌یافته و «بدون رهبر» در معرض فشارهای بین‌المللی برای آشتی با فتح خواهد بود، رنگی از واقعیت ندارد. رهبران جدید احتمالی حماس مانند خالد المشعل و خلیل الحیا در قطر مستقر هستند.

آنها ممکن است در برابر فشارهای خارجی برای آشتی با فتح در جست‌وجوی یک نتیجه سیاسی انعطاف‌پذیرتر باشند، اما توانایی آنها برای تأثیرگذاری بر رویدادهای میدانی در غزه محدود خواهد بود. این را حملات سازماندهی‌شده توسط سنوار در 7 اکتبر 2023 نشان داد که بدون اطلاع رهبری تبعیدی در دوحه انجام شد. حماس مدت‌هاست در غزه مستقر شده و بسیار غیرمتمرکزتر از قبل از 7 اکتبر شده است. 

به عبارت دیگر، از زمان آغاز این دور از درگیری، گسست بین حماس در غزه و رهبری سیاسی آن در قطر بیشتر شده است. این امر تلاش‌های بین‌المللی قطر، مصر، عربستان سعودی، چین، روسیه و دیگران را برای ایجاد آشتی تضعیف خواهد کرد. مسکو و پکن قبلاً میزبان مذاکرات آشتی در فوریه و آوریل در اوایل سال جاری بودند، اما هیچ پیشرفتی در برداشتن ‌بن‌بست بین دو طرف نداشتند. عربستان سعودی نیز میزبان مذاکرات بوده است.

سه کشور عربی، که هیچ‌یک از آنها تاکنون به طور علنی در مورد ترور سنوار اظهارنظر نکرده‌اند، احتمالاً مرگ او را فرصتی برای تقویت شاخه سیاسی حماس خواهند دانست و از آن با وعده‌های حمایت سیاسی، دیپلماتیک و مالی حمایت می‌کنند. عربستان سعودی و مصر تقریباً هیچ تأثیری بر روند جانشینی نخواهند داشت، اما روابط طولانی‌مدت قطر با شاخه سیاسی حماس به آن اهرم فشاری بر این سازمان می‌دهد، هرچند محدود. آن‌ها ممکن است بتوانند با قول دادن به تلاش بیشتر برای برقراری آتش‌بس، تضمین ارائه کمک‌های بشردوستانه و تلاش برای راه‌حل سیاسی، دست افراد مستقر در دوحه را تقویت کنند. اگرچه شاخه نظامی حماس تحلیل رفته است، اما نمی‌خواهد زمین را واگذار کند و با فتح آشتی کند. همچنین تحمیل یک رهبر جدید از خارج از قلمرو را نخواهد پذیرفت.