هر آنچه که از شیمی درمانی باید بدانیم

سال‌ها پیش زمانی که انسان بیماری سرطان را کشف کرد، هیچ‌گاه گمان نمی‌کرد روزی بتواند با آن مقابله کند. حتی این روزها هم واژهٔ سرطان در ذهن ما به قدری سنگین و هولناک است که آن را پایان زندگی می‌دانیم. با وجود این متخصصان و پزشکان روش‌هایی را ابداع کرده‌اند که به‌واسطهٔ آن‌ها می‌توان سرطان را کنترل و حتی درمان کرد. جالب است بدانید این مسئله جامعیت زیادی دارد و بسیاری از بیماران مبتلا به سرطان، به لطف پیشرفت علم و تکنولوژی پزشکی درمان شده و به زندگی عادی برمی‌گردند. یکی از این روش‌های درمانی برای از بین بردن سرطان، شیمی درمانی یا کموتراپی است. شیمی درمانی به‌عنوان یکی از آخرین راه‌های درمان برای سرطان استفاده می‌شود و در بسیاری از موارد می‌تواند مفید و حیات‌بخش باشد. در این مقاله به سوالات شما دربارهٔ شیمی درمانی پاسخ خواهیم داد.

شیمی درمانی چیست و چرا انجام می‌شود؟

سرطان واژه‌ای است که به رشد و تکثیر بیش از حد سلول‌های بدن نسبت داده شده‌است. درواقع سلول‌های بدن ما در حالت عادی نیز تقسیم می‌شوند تا جایگزینی سلول‌های مرده را انجام دهند؛ اما گاهی تنظیم DNA سلول به هم می‌ریزد و تکثیر بیش از حد سلول را باعث می‌شود. در این حالت، سلول‌های سالم نیز تحت‌تأثیر قرار گرفته و دچار اشکال خواهند شد. این چیزی است که آن را با نام سرطان می‌شناسیم. تومورها در صورتی که خوش‌خیم باشند، سرطانی نیستند؛ اما اگر وارد جریان خون شده و به نقاط دیگر بدن متاستاز بدهند، سرطانی محسوب می‌شوند. حال با این اختلالی که در فرایند تکثیر سلول‌ها ایجاد شده‌است، به نظر شما راه‌حل درمان چه خواهد بود؟

برای درمان سرطان می‌بایست مشکل ایجادشده یعنی تکثیر بیش از حد سلول‌ها را رفع کنیم. درواقع سرکوب تکثیر سلولی می‌تواند سبب درمان سرطان شود. این کار به کمک روش‌های درمانی مختلف انجام می‌شود که یکی از آن‌ها شیمی درمانی است. شیمی درمانی یا کموتراپی درواقع تزریق داروهای سرکوب‌کنندهٔ تکثیر سلولی به بدن فرد بیمار است. با این حال کموتراپی برای موارد دیگری نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد. به‌عنوان مثال، اختلالات ایمنی و بیماری‌های مغز استخوان را می‌توان با دوز کم داروهای کموتراپی بهبود بخشید.

نحوهٔ انجام شیمی درمانی

نحوهٔ انجام شیمی درمانی تا حدود زیادی یک برنامهٔ شخصی است. درواقع پیش از هر چیز پزشک باید درجهٔ سرطان را مشخص کند. زمانی که میزان پیشرفت کنسر محرز شد، داروهای شیمی درمانی مناسب انتخاب می‌شوند تا در فواصل زمانی معین، برای بیمار تجویز شوند. نوع داروهای شیمی درمانی و همچنین زمان استفاده از آن‌ها به نوع کنسر و میزان پیشرفت آن بستگی دارد. گاهی ممکن است از چند داروی مختلف برای درمان استفاده شود. برای آن‌که عوارض دارویی به حداقل رسیده و اثربخشی افزایش پیدا کند، غالباً از درمان چندوجهی با داروهای مختلف استفاده می‌شود. باید گفت داروهای شیمی درمانی به روش‌های مختلفی استفاده می‌شوند. به عنوان مثال، ممکن است قرص‌های خوراکی باشند و یا حتی به‌صورت موضعی روی سطح بدن استفاده شوند. با این حال رایج‌ترین داروها به‌صورت تزریقی استفاده می‌شوند. نوع سرطان نحوهٔ استفاده از داروها را مشخص می‌کند.

نحوه تزریق دارو در کموتراپی

دارو به روش‌های مختلفی به بدن بیمار تزریق می‌شود. این‌که این کار به کدام روش انجام شود، براساس استراتژی درمان و همچنین نوع دارو توسط پزشک مشخص خواهد شد. انواع روش‌های تزریق دارو شیمی درمانی در ادامه قید شده‌اند:

• تزریق وریدی: در این حالت داروهای شیمی درمانی به وریدهای نزدیک منشأ سرطان تزریق می‌شوند تا توسط سلول‌های آن قسمت جذب شوند. برای انجام این کار، لوله‌ای تحت بی‌حسیِ ناحیه‌ای، درون ورید قرار داده خواهد شد.

• تزریق عضلانی: برخی از داروهای کموتراپی به‌صورت عضلانی تزریق می‌شوند. عضلات باسن و ران رایج‌ترین عضلات انتخابی برای تزریق این داروها هستند. در این حالت دارو جذب آهسته‌تری خواهد داشت.

• تزریق اینتراتکال: در بیماران مبتلا به سرطان خون و لنفوم و مواردی از این دست گاهی نیاز به تزریق دارو در کانال نخاعی خواهد بود.

• تزریق زیرجلدی: برخی داروهایی که باید به‌طور مداوم تزریق شوند، به‌صورت زیرجلدی تجویز خواهند شد که خود و خانوادهٔ بیمار نیز می‌توانند تزریق آن را یاد بگیرند.

• تزریق داخل شریانی: بعضاً داروهای شیمی درمانی را مستقیماً وارد شریان تغذیه‌کنندهٔ تومور می‌کنند تا سایر قسمت‌های بدن را کمتر تحت‌تأثیر قرار دهد.

• تزریق داخل صفاقی: گاهی داروها را درون حفرهٔ میان صفاق جداری و احشایی می‌کنند تا حرکات آزادانهٔ دارو سبب بهبود بیماری شود.

آیا شیمی درمانی عوارض دارد؟

کموتراپی را می‌توان ازجمله شدیدترین درمان‌های دارویی دانست که بیمار را تحت فشار شدیدی قرار می‌دهد. از سوی دیگر به سبب آن‌که قصد سرکوب تکثیر را داریم، طبیعتاً جای‌جای بدن آسیب‌پذیر خواهند شد. به همین خاطر عوارض شدیدی در کموتراپی دیده می‌شود. چند مورد از این عوارض را در ادامه نام برده‌ایم:

• شایع‌ترین عوارض شیمی درمانی بروز حالت تهوع است. داروهای کموتراپی تهوع شدیدی ایجاد می‌کنند که اشتهای بیمار را نیز به‌شدت کم می‌کند. معمولاً داروهای پیشگیری از تهوع و استفراغ تجویز خواهند شد.

• از دیگر عوارض شیمی درمانی می‌توان به ریزش مو اشاره کرد که برای همهٔ ما آشناست. با این حال رویش مجدد مو از ۳-۶ ماه پس از درمان کامل شروع می‌شود. برخی کلاه‌های سردکننده با کاهش جریان خون به پیاز مو، از ریزش آن‌ها جلوگیری می‌کنند. البته این کار نمی‌تواند صددرصد مؤثر باشد.

• در برخی از افراد زخم‌هایی در دهان و گلو ایجاد می‌شود که میزان وخامت آن به قدرت دارو بستگی دارد.

• ضعف و بی‌حالی عارضهٔ دیگری است که معمولاً در چند روز اول تزریق ایجاد شده و به‌مرور رفع می‌شود.

• کاهش تعداد سلول‌های خونی عارضه‌ای است که می‌تواند بیمار را با مشکلات عمده‌ای مواجه کند. سرکوب مغز استخوان در طی کموتراپی سبب می‌شود که بیمار دچار مواردی مثل کم‌خونی شود. گاهی پس از درمان سرطان، بیمار مجبور به پیوند مغز استخوان می‌شود.

• گاهی ممکن است بیماران به دارو حساسیت نشان دهند و این حساسیت به شیوه‌های مختلف بروز پیدا کند.

• سیستم اجابت مزاج اغلب تغییر خواهد کرد و یبوست شایع‌ترین عارضه در این نوع درمان است.

چند نکتهٔ مهم برای تسهیل شیمی درمانی

چند نکتهٔ مهم دربارهٔ تسهیل کموتراپی وجود دارد و اغلب آن‌ها نیز دربارهٔ تغذیه در شیمی درمانی هستند. رعایت نکاتی که در ادامه گفته می‌شوند، این درمان را راحت‌تر خواهند کرد:

• از چربی‌های غیراشباع نظیر روغن زیتون، روغن کانولا، روغن بادام زمینی و… در دورهٔ کموتراپی استفاده کنید. ترجیحاً مصرف چربی‌های اشباع را توصیه نمی‌کنیم.

• در دوران شیمی درمانی کربوهیدارت‌ها انرژی موردنیاز بدن را تأمین می‌کنند. فیبر نامحلول در کربوهیدرات‌ها به دفع مواد زائد کمک می‌کند و فیبرهای محلول مانع از بروز یبوست می‌شوند.

• در دوران درمان حتماً آب زیادی مصرف شود تا دفع آب از طریق استفراغ یا اسهال جبران شود. استفاده از سبزی‌جات و میوه‌هایی مثل هندوانه نیز به تأمین آب بدن کمک می‌کنند.

• تغذیه در شیمی درمانی باید شامل آنتی‌اکسیدان‌ها نیز باشد. آنتی‌اکسیدان‌ها رادیکال‌های آزاد را به خود جذب می‌کنند. سبزی‌جات و میوه‌ها حاوی این مواد مفید هستند.

• مصرف به اندازهٔ ویتامین‌ها را در طول دورهٔ درمان فراموش نکنید.

کلام آخر

درنهایت باید گفت حفظ روحیه و تلاش برای بهبود، مهم‌ترین کاری است که یک بیمار باید انجام دهد. فراموش نکنید آنچه در ذهن شما می‌گذرد، تأثیر مستقیمی بر احوالاتتان دارد. بنابراین مادامی که به خداوند ایمان داشته باشید، هیچ‌چیز حتی بیماری سرطان نمی‌تواند شما را از پا در بیاورد. اطرافیان بیمار نیز باید تلاش کنند ضمن رعایت نکات تغذیه‌ای و درمانی، روحیهٔ بیمار را نیز حفظ کنند.