بازگشت امید به دیپلماسی
در شرایطی که فشارهای اقتصادی ناشی از تحریم‌های یک‌جانبه آمریکا بر دوش معیشت مردم ایران سنگینی می‌کند، خبر مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا در عمان، بار دیگر امیدها به حل‌وفصل دیپلماتیک تنش‌ها میان دو کشور را زنده کرده است.
در شرایطی که فشارهای اقتصادی ناشی از تحریم‌های یک‌جانبه آمریکا بر دوش معیشت مردم ایران سنگینی می‌کند، خبر مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا در عمان، بار دیگر امیدها به حل‌وفصل دیپلماتیک تنش‌ها میان دو کشور را زنده کرده است. این مذاکرات که شنبه، در پایتخت عمان برگزار شد، با میانجی‌گری مستقیم وزیر امور خارجه این کشور و در فضایی آرام و سازنده شکل گرفت.
آن‌طور که بیانیه‌های رسمی و اظهارات مقامات نشان می‌دهد، این گفت‌وگوها از سوی هر دو طرف مثبت ارزیابی شده و قرار است دور دوم آن، شنبه آینده برگزار شود؛ احتمالی که برخی منابع از انتقال محل مذاکرات به یکی از کشورهای اروپایی خبر می‌دهند، هرچند هنوز جزئیات آن قطعی نشده است. این دور از گفت‌وگوها با حضور دکتر سیدعباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران و استیون ویتکاف، فرستاده ویژه رئیس‌جمهور ایالات متحده انجام شد. آنا اسکروگیما، سفیر آمریکا در عمان نیز در این نشست حاضر بود.
از سوی میزبان، بدرالبوسعیدی، وزیر امور خارجه عمان، نقش فعالی در تنظیم این گفت‌وگوها ایفا کرد. حضور مستقیم این چهار چهره کلیدی، نشان‌دهنده اراده سیاسی برای آغاز دوباره روند گفت‌وگوست؛ مسیری که اگرچه پیچیده و پرفرازونشیب است، اما تنها گزینه موجود برای رسیدن به تفاهمی واقعی به نظر می‌رسد. به گفته منابع نزدیک به مذاکرات، دو موضوع اصلی که در گفت‌وگوها محور قرار گرفته، برنامه هسته‌ای ایران و لغو یا کاهش تحریم‌های اقتصادی بوده است. ایران خواهان کاهش سریع فشارهای اقتصادی، آزادسازی دارایی‌های بلوکه‌شده خود و پایان فشارها بر خریداران نفتی‌اش، به‌ویژه در چین، است.
در مقابل، آمریکا خواهان کاهش سطح غنی‌سازی اورانیوم ایران تا سطح توافق‌شده در برجام ۲۰۱۵ و شفافیت بیشتر در همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی است. براساس گزارش وال‌استریت ژورنال، ایران در ازای کاهش تحریم‌ها، آمادگی دارد به سطح غنی‌سازی توافق برجام بازگردد. این توافق، اگرچه در دوره‌ای با خروج یک‌جانبه آمریکا تضعیف شد، اما هنوز هم چارچوبی معتبر برای گفت‌وگو محسوب می‌شود؛ چارچوبی که بازسازی آن نیازمند اعتمادسازی گام‌به‌گام است. کشور عمان بار دیگر نشان داد که توان ایفای نقش میانجی قابل‌اعتماد را دارد.
توئیت وزیر خارجه این کشور مبنی بر «افتخار میزبانی از عراقچی و ویتکاف» و تاکید بر ادامه این مسیر، نشان‌دهنده علاقه‌مندی عمان برای حفظ ثبات منطقه‌ای از مسیر دیپلماسی است. اگرچه هنوز مشخص نیست که عمان در دور بعدی مذاکرات حضور خواهد داشت یا خیر، اما پایه‌ریزی روند گفت‌وگوها توسط این کشور، نقش آن را به‌عنوان کاتالیزور مذاکرات برجسته کرده است. در فضای رسانه‌ای، موضع‌گیری‌های متعددی از سوی ناظران و مقامات منتشر شده است.
ریچارد نفیو، معمار تحریم‌های ایران، با وجود استقبال از این گفت‌وگوها هشدار داده که نباید بیش از حد خوش‌بین بود. او تاکید کرده است که ایران در ارائه امتیازهای تاکتیکی برای باز کردن فضای مذاکرات مهارت دارد، اما باید دید در عمل چه تحولاتی رخ خواهد داد. از سوی دیگر، وزارت خارجه عربستان نیز به‌صورت رسمی اعلام کرده که امیدوار است این مذاکرات به ثبات و امنیت منطقه‌ای کمک کند؛ موضوعی که نشان از حمایت کشورهای منطقه از بازگشت ایران و آمریکا به مسیر گفت‌وگو دارد.
یکی از تحولات مهم مذاکرات اخیر، تماس مستقیم بین عراقچی و ویتکاف است؛ حرکتی که از سوی کاخ سفید «گامی رو به جلو» تعبیر شده و می‌تواند زمینه‌ساز آغاز گفت‌وگوهای مستقیم میان دو کشور شود. منابع مطلع می‌گویند اگر فضا به همین شکل مثبت باقی بماند، امکان برگزاری مذاکرات مستقیم در هفته آینده در یک کشور اروپایی وجود دارد. این تحول، در صورت تحقق، نقطه عطفی در روند دیپلماتیک سال‌های اخیر خواهد بود.
در چنین فضایی، یک اصل اساسی باید از سوی دو طرف رعایت شود: غلبه واقع‌گرایی بر افراط‌گرایی. مسئولان سیاست خارجی ایران باید بدون توجه به فشارهای جناح‌های تندرو داخلی، منافع ملی و شرایط دشوار مردم تحت تحریم را در اولویت قرار دهند. در سمت مقابل، دولت آمریکا نیز باید از دیکته شدن سیاست‌ها توسط مخالفان سنتی تعامل با ایران در داخل و خارج پرهیز کند. مردم ایران سال‌هاست هزینه‌های سنگین تحریم و انزوا را پرداخته‌اند.
هر تلاش صادقانه‌ای برای بهبود شرایط، کاهش تحریم‌ها و بازگشت ایران به تعاملات بین‌المللی، نه‌تنها گامی مثبت برای ثبات منطقه بلکه ضرورت فوری برای بهبود معیشت مردم است. مذاکرات اخیر در عمان، شاید سرآغازی برای شکستن بن‌بست‌های سیاسی باشد؛ مشروط به آن‌که دو طرف، بیش از هر زمان دیگر، صدای مردم را بشنوند.
