استقبال ایران از گفت‌وگوهای خلیج‌فارس
همزمان با تحرکات دریایی آمریکا اعلام شد:
همزمان با تحرکات دریایی آمریکا اعلام شد:
معاون سیاسی وزارت امور خارجه از تشکیل مجمع گفت‌وگوهای کشورهای منطقه خلیج‌فارس و برگزاری نشست آنان در سطح وزرای خارجه هشت کشور حوزه خلیج‌فارس در حاشیه نشست آتی مجمع عمومی سازمان ملل در نیویورک خبر داد؛ رویدادی که از سوی مسئولان امر، رخدادی ارزشمند و حتی نوعی دستاورد محسوب می‌شود. با این حال کارشناسان بر این باورند که این موضوع در بردارنده تحدید بخشی از منافع و امنیت ملی ایران است و حفظ امنیت خلیج‌فارس را از اختیار کشورهای منطقه خارج کرده و پای دخالت سازمان‌های بین‌المللی را به منطقه باز می‌کند. جمهوری اسلامی ایران، عراق، پادشاهی عربستان‌سعودی، امارات متحده عربی، سلطنت عمان، پادشاهی بحرین، دولت کویت و دولت قطر هشت کشور حوزه خلیج‌فارس هستند که به گفته علی باقری، معاون سیاسی وزارت امور خارجه در این نشست می‌توانند از طریق گفت‌وگو برای منطقه تصمیم‌های مشترکی مبتنی بر منافع مشترک اتخاذ نمایند. البته باقری این امر را ناشی از «دستاورد و پیامد راهبردی سیاست همسایگی دولت» و «نویدبخش اراده جدی این کشورها برای تعامل مؤثر، پایدار و نتیجه‌بخش و صلح و ثبات در منطقه و هم آرامش و استقرار برای جهان» می‌داند، اما نکته‌ای که ادعاهای باقری را با ابهام مواجه می‌کند این است که این نشست به ابتکار دبیرکل سازمان ملل تشکیل خواهد شد. این در حالی است که اول تیرماه «حسین امیرعبداللهیان»، وزیر امور خارجه در پایان سفر به چهار کشور امارات، قطر، عمان و کویت گفت: «همکاری‌های جمهوری اسلامی ایران با کشورهای حاشیه جنوبی خلیج‌فارس وارد یک فصل نوینی شده است. در خصوص همکاری‌های منطقه‌ای، ایده تشکیل مجمع گفت‌وگو و همکاری‌های منطقه‌ای مطرح شد و مورد استقبال این چهار کشور قرار گرفت. ما در شهریورماه به ابتکار دبیرکل سازمان ملل اولین نشست وزرای خارجه همسایه هشت کشور را داریم.» اگرچه وزارت امور خارجه از یک ضرورت بین‌المللی که سازمان ملل و نظام بین‌الملل را به اجرای یکی از بندهای قطعنامه ۵۹۸ مغفول مانده در مورد امنیت خلیج‌فارس واداشته به عنوان دستاورد دولت سیزدهم نام می‌برند، اما کارشناسان بر این باورند که این موضوع در بردارنده تحدید بخشی از منافع و امنیت ملی ایران است و حفظ امنیت خلیج‌فارس را از اختیار کشورهای منطقه خارج کرده و پای دخالت سازمان‌های بین‌المللی را به منطقه باز می‌کند. با وجود از سرگیری روابط ایران و عربستان و بهبود روابط با سایر کشورهای حاشیه جنوبی خلیج‌فارس، سخن گفتن از تعامل مؤثر و پایدار کشورهای حاشیه خلیج‌فارس با ایران قدری زود و خام به نظر می‌رسد. قطعاً بهبود روابط ایران با کشورهای عربی امری مطلوب و مؤثر در تامین منافع ملی است اما در عین حال رقابت‌های استراتژیک و تعارض منافع ایران و این کشورها همچنان پابرجاست و تصور اینکه به این سرعت نگاه این کشورها به موضوعات منطقه‌ای و بین‌المللی دچار تحول بنیادین و سریع شده باشد، نادرست است.
با توجه به وجود نهاد قدیمی شورای همکاری کشورهای خلیج‌فارس که همه کشورهای ساحلی خلیج‌فارس و حتی برخی کشورهای غیرساحلی چون اردن نیز در آن حضور دارند اینکه نهاد جدیدی با حضور ایران بتواند پا بگیرد غیرمحتمل به نظر می‌رسد و نشست پیش روی کشورها در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل نمی‌تواند به این سرعت به یک روند یا نهاد پابرجا و تاثیرگذار بدل شود. در این شرایط اما علاوه بر حضور نظامیان آمریکا در خیلج‌فارس، برخی از منابع خبری از بالا گرفتن تنش‌ها در تنگه هرمز میان آمریکا و ایران سخن می‌گویند. آنگونه که اعلام شده آمریکا درصدد است که دور جدید اقدامات را برای تضمین امنیت کشتی‌های عبوری از تنگه هرمز در دستور کار خود قرار دهد. در این شرایط این سوال مطرح می‌شود که آیا تشکیل مجمع گفت‌وگوهای منطقه‌ای خلیج‌فارس موضع ایران را در منطقه خلیج‌فارس تحکیم می‌بخشد یا نه؟
کشورهای حاشیه خلیج‌فارس ناتو و آمریکا را به ایران ترجیح می‌دهند
قاسم محبعلی، کارشناس بین الملل درباره نشست وزرای خارجه هشت کشور حوزه خلیج‌فارس در گفت‌وگو با هم‌میهن گفت:«اگر منظور هشت کشور حاشیه خلیج‌فارس باشد اشاره غیرمستقیم به یکی از بندهای قطعنامه ۵۹۸ شده است که براساس آن قرار بود دبیرکل سازمان ملل از هشت کشور برای امنیت خلیج‌فارس دعوت کند. این بحث جدیدی است و این در حالی است که ایران همواره تاکید داشت امنیت خلیج‌فارس متعلق به کشورهای حاشیه است و دیگران می‌گفتند خلیج‌فارس آبراه بین‌المللی است و باید امنیت آن توسط کشورهای دیگر نیز تامین شود. اگر چنین باشد ایران پذیرفته است که امنیت خلیج‌فارس علاوه بر ۸ کشور، سایر کشورهای بزرگ نیز برای امنیت آن می‌توانند حضور داشته باشند.» محبعلی در پاسخ به اینکه آیا شما نیز مانند مسئولان، دیپلماسی این نشست را به‌عنوان یک دستاورد فرض می‌کنید؟ گفت: «اینکه طرف‌های مقابل مانند کشورهایی همچون بحرین و امارات این پیشنهاد را مبنی بر اینکه ایران بدون حضور کشورهای قدرتمند در این نشست حضور داشته باشد، ارائه کردند، محل بحث است زیرا در زمان روحانی ایران طرح امنیتی را پیشنهاد کرد که مورد پذیرش واقع نشد. البته در این دولت مسبوق به سابقه است که یکطرفه مسائلی را می‌گوید، زیرا دولت پیش از این نیز مواردی را بیان کرده بود اما طرف مقابل هیچ پاسخ یا واکنشی به این مسائل نداشت.» او با بیان اینکه ایران آرزوهایش را به بدین ترییب عنوان می‌کند، درباره تشکیل نیروی مشترک دریایی نیز اظهار کرد: «کشورهای حاشیه خلیج‌فارس مادامی که ناتو و آمریکا وجود دارند بعید است که با ایران همکاری داشته باشند. این آرزوهایی است که طرف ایرانی مطرح می‌کند. البته اولین بار شاه در سال ۱۳۵۳ این سیاست را مطرح کرد که مورد استقبال طرف‌های مقابل واقع نشد و بعد از انقلاب هم هیچ‌کدام از کشورهای حاشیه خلیج‌فارس موافقت نکردند زیرا هر کدام از این کشورها پیمان همکاری دفاعی، امنیتی و نظامی با آمریکا دارند و طبیعی است اگر حضور ایران در کنار کشورهای خلیج‌فارس درست باشد باید نشانه‌هایی از طرف مقابل دیده شود که تاکنون من ندیده‌ام.» محبعلی ادامه داد:«ایران اختلافاتی با کشورهای حاشیه خلیج‌فارس بر سر جزایر سه‌گانه دارد و این روزها نیز بر سر تقسیم حریم دریایی مواضعی از سوی این کشورها مطرح می‌شود. طبیعی است که اگر ایران با این کشورها همراه شود، مجدداً بر سر این موارد با اختلاف مواجه می‌شود. مسئولان بدون توجه به واقعیت‌ها صحبت‌هایی را مطرح می‌کنند که در واقع آرزوی آنهاست که می‌خواهند تحقق یابد.»
آمریکا نیاز به تنش‌زدایی در منطقه دارد
کوروش احمدی، کارشناس بین‌الملل درباره جلسه این ۸ کشور به هم‌میهن گفت: «به‌طور معمول کشورهای همسایه به‌ویژه در سازمان ملل با یکدیگر ملاقات دارند.» او در پاسخ به این سوال که ممکن است سازمان بین‌الملل دخالتی در راستای قطعنامه امنیت در خلیج‌فارس داشته باشد؟ تاکید کرد: «فقط بخشی از قطعنامه ۵۹۸ است که می‌توان آن را به امنیت منطقه ربط داد. اگر دبیرکل سازمان ملل بخواهد جلسه تشکیل دهد، قطعاً تحول قابل‌ملاحظه‌ای است. باید صبر کرد و دید که دیگران چه واکنشی نشان می‌دهند و صرف اظهارنظر طرف ایرانی نمی‌شود در این مورد قضاوت کرد. چون لحن، جزئیات، نحوه خبررسانی، نقش افراد و... در این جلسه مهم است. صرفاً به دلیل اظهارنظر باقری یا امیرعبداللهیان نمی‌توانیم قضاوتی در این مورد داشته باشیم.»
این کارشناس بین‌الملل با اشاره به تحولات اخیر در منطقه و حضور بیشتر آمریکا در خلیج‌فارس، افزود: «با توجه به داده‌های فعلی و تردیدها در روند موجود، جو در خلیج‌فارس بهتر شده است. به دو نکته مهم باید توجه داشت؛ نخست، رابطه ایران و عربستان و دوم، مذاکراتی که از اواسط اردیبهشت بین ایران و آمریکا در عمان انجام شده؛ آن‌هم با هدف میل به یک تفاهم نانوشته. این تفاهم نانوشته عناصری مانند امنیت دریایی، خویشتن‌داری کشورها و دوستان کشورها، نیروهای نیابتی، وارد شدن در تنازعات و برخوردها را دارد. مسائلی ادعایی غربی‌ها مبنی بر اینکه ایران نباید به روسیه سلاح، موشک‌های بالستیک و پهپاد بدهد، رابطه ایران و آژانس بهتر شود و غنی‌سازی در سطحی انجام، متوقف یا افزایش یابد، همه از جمله بندهای این تفاهم نانوشته است. اینکه ایران و آمریکا مذاکراتی داشتند قدم مثبتی است. البته اصل تعلیق و به محاق رفتن برجام بسیار منفی است اما در این چارچوب منفی و نامناسب این تفاهم نانوشته فاصله گرفتن از وضعیت خطرناک است.»
احمدی تاکید کرد: «در چنین شرایطی افزایش حضور نظامی آمریکا در خلیج‌فارس می‌تواند پیوست این تفاهم نانوشته باشد. به این معنا که تضمینی باشد برای این تفاهم. چون کشورها بر این عقیده‌اند که صرف قول و قرار شفاهی و تفاهم، قطعیت ندارد و متزلزل است و هر آن احتمال دارد که فرو بپاشد.» او با اشاره به اینکه با توجه به روند موجود فرض‌های دیگر منتفی نیست، گفت: «باید دید تلاش طرفین کاهش پیدا می‌کند یا خیر. اگر کاهش پیدا نکند، نیروهای نظامی بیشتر اهرمی در دست آمریکا خواهد بود و اگر تلاش‌ها کاهش پیدا کند، می‌توان گفت که اعزام نیروهای جدید جنبه احتیاطی داشته است. آمریکا نیاز به تنش‌زدایی در منطقه دارد؛ در این مقطع زمانی، آن‌هم به دو دلیل جنگ اوکراین و انتخابات پیش روی آمریکا. در نتیجه استراتژی آمریکا در مقطع فعلی تنش‌زدایی است. اگر بده‌بستانی هم شده باشد که در حال حاضر فروش نفت ایران به چین به ۵/۱میلیون بشکه در روز رسیده است، در مجموع می‌توان گفت که حرکت در جهت تنش‌زدایی است.»
احمدی با اشاره به اینکه احتمالا تنش‌زدایی در منطقه تا انتخابات آمریکا ثبات داشته باشد، بیان کرد: «مسائل اصلی این است که تکلیف ایران چه می‌شود؟ باید دل‌مان را خوش کنیم به ۷/۲میلیارد دلاری که در عراق آزاد می‌شود یا ۶ میلیارد دلاری که در کره‌جنوبی آزاد می‌شود؟ استراتژی بلندمدت ایران چه می‌شود؟ قرار است تحریم‌ها پابرجا بماند و در حاشیه‌اش امتیازاتی به ایران داده شود؟»
