هشدارهای پـیاپی مسئولا ن در پی خالی شدن ۱۹ سد و بحرانی شدن لتیان/ ایران تشنه‌تر از همیشه
رئیسجمهور که آخر هفته گذشته در جریان ادامه سفرهای استانی خود به کردستان رفته بود، در جریان یکی از سخنرانی‌هایش موضوعی را مطرح کرد که خبر از نزدیک بودن بحران آبی برای پایتخت می‌داد. مسعود پزشکیان، رئیسجمهور گفت: «اگر تا آذرماه در تهران باران نبارد باید آب را جیره‌بندی کنیم؛ اگر باز هم نبارید باید تهران را خالی کنیم.» این اظهارات پزشکیان با واکنش‌های مختلفی روبه‌رو شد اما این واکنش‌ها نیز اصل ماجرا را تحت‌الشعاع قرار نداد که وضعیت آب در پایتخت و دیگر مناطق کشور، بحرانی شده است.
رئیسجمهور که آخر هفته گذشته در جریان ادامه سفرهای استانی خود به کردستان رفته بود، در جریان یکی از سخنرانی‌هایش موضوعی را مطرح کرد که خبر از نزدیک بودن بحران آبی برای پایتخت می‌داد. مسعود پزشکیان، رئیسجمهور گفت: «اگر تا آذرماه در تهران باران نبارد باید آب را جیره‌بندی کنیم؛ اگر باز هم نبارید باید تهران را خالی کنیم.» این اظهارات پزشکیان با واکنش‌های مختلفی روبه‌رو شد اما این واکنش‌ها نیز اصل ماجرا را تحت‌الشعاع قرار نداد که وضعیت آب در پایتخت و دیگر مناطق کشور، بحرانی شده است.
روز گذشته، خبرگزاری فارس در گزارشی اسامی ۱۹ سد را منتشر کرد که تقریباً به طور کامل خشک شدند این خبرگزاری نوشت: «امروز، شنبه ۱۷ آبان، شمار سدهایی که کمتر از پنج درصد آب دارند، به ۱۹ سد رسیده است. یعنی تقریباً از هر ده سد فعال، یکی در آستانه خشک شدن کامل قرار دارد. در ابتدای آبان، فقط ۸ سد در چنین وضعیتی بودند؛ یعنی در کمتر از دو هفته، تعداد سدهای بحرانی بیش از دو برابر شده است.سدهای فریمان، کریت، دوستی، بار و طرق از حوضه فلات مرکزی و شرقی، سدهای بارزو، ووشمگیر، دانشمند، لار و آلاک از حوضه اترک و شمالی، سدهای رودبال، تنگاب و استقلال از حوضه زهره و جنوبی، سدهای عباس‌آبادلیکه و بانه از حوضه کرخه و غرب، سد قوری‌چای از حوضه ارس و سدهای آی‌دوغموش، سفیدرود و سنگه‌سیاه از حوضه سفیدرود اکنون همگی کمتر از پنج درصد آب دارند.»
روز ۱۴ آبان، علی سیدزاده، مدیر کل دفتر مدیریت آبفای کشور روی آنتن تلویزیون گفت: «در میان ۳۱ استان کشور برای اولین بار ۱۵ استان بارندگی صفر مطلق داشته‌اند و این بسیار نگران‌کننده است، در سال گذشته در این تاریخ در کلان کشور حدوداً ۱۳ میلی متر بارندگی ثبت شده است که اگر با بلندمدت بارندگی کل کشور را مقایسه کنیم ما ۷۷ درصد با میانگین بلندمدت کاهش بارندگی داشتیم و اگر عدد امسال را با سال گذشته مقایسه کنیم منفی ۸۳ درصد کاهش بارندگی بوده است.» بر اساس گفته‌های این مقام وزارت نیرو «در حال حاضر استان‌های اصفهان ایلام، بوشهر، تهران، چهارمحال و بختیاری، خراسان جنوبی، خوزستان، قم، کردستان، کرمانشاه، کهگیلویه و بویراحمد، مرکزی، لرستان، هرمزگان، همدان و یزد بارندگی صفر گزارش شده است که متاسفانه در حال حاضر شرایط خاص و حادی داریم.»
هشدار وزیر نیرو درباره کاهش فشار آب
عباس علی‌آبادی، وزیر نیرو روز گذشته در برنامه گزارش هفتگی تلویزیونی سخنگوی دولت که به صورت زنده از شبکه خبر پخش می‌شد، با بیان اینکه ایران در اقلیم خشک قرار دارد، گفت: «نه‌تنها کشور ما بلکه همه کشورهای همسایه و منطقه تحت تاثیر شرایط خشکسالی قرار دارند.» او همچنین با اشاره به پروژه تصفیه‌خانه رباط کریم که هفته گذشته توسط رئیسجمهور افتتاح شد نیز گفت: «این تصفیه‌خانه ظرفیت قابل توجهی از آب را بازچرخانی می‌کند و ما از این نظر در منطقه خود صاحب نام هستیم، کشوری مانند هندوستان فقط ۲۸ درصد از این ظرفیت استفاده می‌کند، اما در اغلب شهرهای ما میزان بهره‌مندی از این ظرفیت ۸۰ درصد و در کل کشور ۵۸ درصد است.» علی‌آبادی با اشاره به پروژه انتقال آب از سد طالقان به تهران گفت: «این طرح نیز به منظور مدیریت شرایط اضطراری دو استان تهران و البرز به میزانی که این استان‌ها را از چالش جدی نجات دهد، انجام شد. به دلیل اهمیت تامین آب دو استان تهران و البرز این پروژه که به حداقل ۳ سال زمان نیاز داشت در کمتر از ۸ ماه به بهره‌برداری رسید.»
وزیر نیرو همچنین در خصوص هدررفت آب در شبکه انتقال نیز اظهار داشت: «بیش از صد سال است که اغلب شهرهای کشور ما از نعمت آب لوله‌کشی برخوردار هستند، در چنین شرایطی طبیعی است که بسیاری از خطوط انتقال آب دارای آسیب یا فرسودگی باشند. با این وجود در تلاشیم تا با مدیریت منابع آبی، استفاده از فناوری و سیستم‌های کاهنده میزان هدررفت آب را کاهش دهیم.»
علی‌آبادی وزیر نیرو همچنین ضمن قدردانی از همراهی مردم در صرفه‌جویی آب گفت: «از همین طریق توانستیم حدود ۱۵ مترمکعب بر ثانیه آب را ذخیره و از هدررفت آن جلوگیری کنیم که حدود ۵ برابر آبی است که از سد طالقان به تهران انتقال می‌دهیم.» او تاکید کرد: «با توجه به شرایط بحرانی فعلی ممکن است برخی از شب‌ها مجبور شویم که فشار آب را تا حد صفر کاهش دهیم، بنابراین از هموطنان می‌خواهیم که برای اینکه به زحمت نیفتند از مخازن و ذخیره‌سازهای آب برای مواقع اضطراری استفاده کند.» این اظهارات در حالی مطرح شد که طی روزهای گذشته، گزارش‌هایی از قطعی آب شبانه در بعضی مناطق تهران منتشر شده بود.
میزان بارش‌های تهران صفر است
محمدرضا کاویان‌پور، رئیس موسسه تحقیقات آب نیز در گفت‌وگویی با پایگاه اطلاع‌رسانی وزارت نیرو، وضعیت بارش‌ها در فصل پاییز سال جاری را بحرانی خواند و گفت: «با نگاهی به وضعیت آبی سال 1403 منتهی به 1404 مشاهده خواهیم کرد که بارش‌ها در کل 152 میلیمتر بوده که به میزان متوسط 57 سال گذشته کاهش 40 درصدی داشته است. چهار استان کشور با وضعیت بارشی منفی 50 تا 80 درصدی، 15 استان با کاهش 30 تا 50 درصدی و تعدادی نیز در رکوردهای خشکسالی قرار دارند و تنها یک استان وضعیت بارشی طبیعی دارد که در این استان نیز افزایش بارشی مشاهده نشده است. میزان بارش‌ها در سال آبی گذشته در نهایت منجر به آورد رودخانه‌ای حدود 24 تا 25 میلیارد مترمکعب آب بوده که در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته خود افت 42 درصدی را نشان می‌دهد.» کاویان‌پور با اشاره به ظرفیت مخازن در تهران نیز گفت: «ظرفیت ذخایر مخازن سدهای تهران در سال آبی جدید که از مهرماه شروع شده است حدود 250 میلیون مترمکعب است که در مقایسه با میزان 490 میلیون مترمکعبی در سال آبی 1403 حدوداً به نصف رسیده است. قاعدتاً این میزان کاهش باید با بارش‌های تا به امروز جبران می‌شد اما متاسفانه زمانی که به بارش‌ها در فصل پاییز نگاهی می‌اندازیم مشاهده می‌کنیم که اگرچه همواره بارش‌ها در دو ماه مهر و آبان حدود 50 تا 60 میلیمتر آب برای تهران به همراه دارد اما تاکنون هیچ بارشی در تهران رخ نداده و پیش‌بینی‌ها نیز نشان می‌دهد که تا پایان پاییز نیز این روند ادامه خواهد داشت.»
او درخصوص تامین آب شرب مورد نیاز استان تهران اظهار داشت: «همواره این تامین با فشار به سفره‌های زیرزمینی در محدوده تهران و خارج از تهران اتفاق می‌افتد اما کم‌بارشی بر این منابع نیز اثرگذاشته است. نباید ریسک کرد و احتمال تغییر شرایط را درنظر گرفت بلکه باید خود را برای شرایط بحرانی آماده کنیم.»
کاویان‌پور با بیان اینکه امسال سال هشداردهنده‌ای برای ما است، گفت: «اگر به طور کلی سیر تاریخی بارش‌ها را درنظر بگیریم با کاهش بارش مواجه خواهیم بود، حال ممکن است این کاهش در سال 1403 زیاد محسوس نباشد اما امسال باید خود را برای شرایط خشکسالی آماده کنیم. دورنمای شرایط اقلیمی کشور الزام می‌کند که مدیریت قوی و دقیقی را برای مصارف آب در حوزه‌های شرب، صنعت و کشاورزی اعمال کنیم تا ناترازی تحمیل شده برمنابع آبی را جبران و خود را برای دهه‌های آتی آماده کنیم در غیر این صورت شرایط خوبی در انتظار ما نخواهد بود.»
او تاکید کرد: «اگر بتوان با تمرکز بر مدیریت تقاضا، فرهنگسازی، استفاده از فناوری و سیستم‌های کاهنده و اعمال تعرفه برای پرمصرف‌ها که شرایط بی‌آبی را درک نمی‌کنند، حدود 20 درصد از میزان مصارف فعلی آب را کاهش داد می‌توان در دورنمای شرایط خشک، به نحوی این شرایط را پشت سر گذاشت. در همین راستا نیاز است تا با حمایت دولت و فرهنگسازی در الگوی مصرف آب تغییرات رفتاری ایجاد کرده و در بخش‌های صنعتی، کشاورزی و خدمات نیز ساختارهای تولید تغییر یابد تا با کاهش مصرف شرایط عبور و سازگاری بحران را فراهم کرد.»
مدیریت مصرف رخ ندهد، مجبور به جیره‌بندی هستیم
عیسی بزرگ‌زاده، سخنگوی صنعت آب کشور در گفت‌وگویی با ایلنا درباره هشدارهای رئیسجمهور درباره وضعیت بحران آب در کشور گفت: «همانگونه که پیش‌بینی شده و از قبل نیز توسط سازمان هواشناسی، وزارت نیرو و مراجع معتبر بین‌المللی اعلام شده بود؛ پاییز در ایران خشک است و ما به‌ویژه در تهران نه‌تنها کم‌بارشی بلکه بی‌بارشی داشتیم و مطلقاً روان‌آب‌هایی که باید به صورت متعارف دریافت می‌کردیم را در اختیار نداریم.»
او با بیان اینکه وضعیت آب پشت سدهای تهران شرایط نامطلوبی را دارد، تاکید کرد: «مجبوریم ۱۰ درصد بیشتر از آنچه تاکنون مدیریت مصرف کردیم؛ یعنی ۳ مترمکعب در ثانیه؛ بیشتر مدیریت مصرف آب در سطح استان تهران داشته باشیم تا رفاه آب‌پایه مردم آسیب نبیند و اگر چنین اتفاقی رخ ندهد همانگونه که رئیسجمهور عنوان کردند مجبور به اعمال محدودیت در مدیریت مصرف آب شهروندان استان تهران هستیم.»
سخنگوی صنعت آب کشور با ابراز امیدواری درباره همکاری مردم برای عبور از این دوره، ادامه داد: «اگر همکاری نداشته باشیم همان اتفاقی که رئیسجمهور مطرح کردند؛ رخ خواهد داد، یعنی مجبوریم اعمال قیدهایی در میزان مصارف برای شهروندان تهرانی داشته باشیم.»
بزرگ‌زاده همچنین درباره برخی گزارش‌ها مبنی بر قطعی آب در برخی مناطق تهران و البرز یادآور شد که مردم در این موارد با ۱۲۲ تماس بگیرند چراکه «هنوز قطعی برنامه‌ریزی‌شده نداریم و هرگونه برنامه وزارت نیرو در این حوزه با اطلاع‌رسانی خواهد بود.»
وضعیت بحرانی در سدهای لتیان و کرج
ذخایر آبی موجود در سدهای لتیان و کرج توجه‌ها را به خود جلب کرده است. محمد پازشگر، مدیر سد لتیان، یکی از منابع اصلی تأمین آب تهران، در گفت‌وگو با مهر از وضعیت این سد توصیف نگران‌کننده‌ای ارائه داد و گفت: ورودی آب به سد صفر است، درحالی‌که سطح آب ۴۰ متر پایین‌تر از حد معمول قرار دارد. عمق آب اکنون به ۳۰ متر رسیده و حجم ذخیره‌شده حدود ۸ میلیون مترمکعب است، یعنی تنها ۱۰ درصد ظرفیت، و نیمی از آن هم قابل برداشت نیست.» او وضعیت فعلی را با سال ۱۳۹۸ مقایسه کرد که سال پربارشی بود و آب تا لبه سد رسیده بود و اضافه کرد: «اینجا نشان‌دهنده ششمین سال خشکسالی است و معضل آب در تهران جدی است، اما برخی هنوز آن را باور ندارند. ما منابع حیاتی را بی‌رویه مصرف می‌کنیم، مانند شست‌وشوی خیابان‌ها یا خودروها درحالی‌که آب کمیاب است.» محمدعلی معلم، مدیر سد امیرکبیر کرج در گفت‌وگویی با صداوسیما اعلام کرد که «وضعیت مخزن در شرایط نرمال خوب نیست و در حال حاضر حدود ۱۲ میلیون متر مکعب حجم دارد که بی‌سابقه است.» مهدی مقصودی، مدیر منابع آب شهرستان کرج هم در این باره به ایرنا گفت که «جریان آب رودخانه‌ی کرج از ابتدای پاییز به کمتر از نیمی از میانگین بلندمدت خود رسیده است.» او علت اصلی را ترکیب چند عامل از جمله «کاهش بارش‌ها، افزایش تبخیر، برداشت بی‌رویه از رودخانه و مصرف بیش از اندازه در بخش خانگی» عنوان کرد. مقصودی اضافه کرد: «در چنین شرایطی، هر مترمکعب آب ذخیره‌شده در سد به طور مستقیم بر پایداری تأمین آب شرب کلانشهرهای کرج و تهران تأثیر دارد. بنابراین رعایت الگوی مصرف دیگر یک توصیه نیست، بلکه ضرورتی برای حفظ حیات در منطقه است.» او اظهار کرد که اکنون ورودی آب سد کرج ۲ مترمکعب در ثانیه و خروجی آن ۶ مترمکعب است که در صورت استمرار خشکسالی تا پایان آبان‌ماه جاری این سد ذخیره آبی نخواهد داشت.
بحران مصرف در شمال تهران
تهران به عنوان پایتخت و پرجمعیت‌ترین شهر کشور، به طور طبیعی در مرکز توجه به این بحران آبی قرار دارد. روز گذشته محسن اردکانی، مدیرعامل شرکت آبفای تهران مصرف روزانه آب شرب پایتخت را ۳ میلیارد لیتر (۳ میلیون مترمکعب) اعلام کرد. فارس با توجه به این اظهارات نوشت: «محمدرضا بختیاری، مدیرعامل پیشین شرکت آبفای استان تهران، در سال ۱۳۹۹ اعلام کرده بود که حدود ۴۷ درصد از کل آب شرب پایتخت (معادل سهم ۱۹ منطقه دیگر) تنها در مناطق ۱ تا ۳ مصرف میشود. سهم مصرف این سه منطقه تقریباً معادل سهم مصرف ۱۹ منطقه دیگر تهران است.بر اساس آمارها، جمعیت مناطق ۱، ۲ و ۳ برابر با ۱,۶۳۸,۸۷۴نفر است؛ این عدد معادل 18/8 درصد جمعیت تهران است.» در ادامه این گزارش آمده است: «همین جمعیت، نیمی از آب تهران را مصرف می‌کنند، در حالی که 81/2 درصد جمعیت باقیمانده تنها ۵۳ درصد از منابع را در اختیار دارند.با توجه به رقم ۳میلیارد لیتر مصرف روزانه اعلام‌شده از سوی اردکانی، سرانه مصرف آب در سه منطقه شمالی 860/34 لیتر برای هر نفر در شبانه‌روز است که به گفته اردکانی این عدد می‌بایست ۱۳۰ لیتر به‌ازای هر نفر باشد.این محاسبات نشان می‌دهد سرانه مصرف یک شهروند در شمال تهران 3/8 برابر بیشتر از سایر شهروندان است.»
هشدار پزشکیان صادقانه بود
در چنین شرایطی، رضا حاجی‌کریمی، رئیس فدراسیون صنعت آب ایران به سایت دیده‌بان ایران گفت: «این آمار که گفته میشود به‌طور متوسط در سدهای تأمین‌کننده آب تهران تنها ۵ درصد ذخیره وجود دارد، چندان واقعی نیست و واقعیت کمی ترسناک‌تر از آمارهای رسمی است. شرایط دقیقاً به همان صراحتی است که آقای رئیسجمهور بیان کرده‌اند و اینکه ایشان این موضوع را صادقانه و صریح مطرح کردند، جای تقدیر دارد؛ هرچند که این هشدار بسیار دیر بیان شده است. او با تأکید بر احتمال بسیار بالای جیره‌بندی شدن آب تهران در آینده نزدیک، تصریح کرد: «به نظر می‌رسد که جیره‌بندی آب در تهران اصلاً دور نیست و این کار باید خیلی زودتر از این شروع می‌شد. ما در جلسات مختلف با مدیران آب کشور، خواستار آغاز زودتر جیره‌بندی آب تهران بودیم، هرچند این اقدام هم مسائل خاص خود را دارد. منظور از جیره‌بندی این است که آب هم مانند برق، در ساعات مشخصی از روز به صورت منطقه به منطقه قطع شود.»
