آیا ایران یک رئیسجمهور اصلاحطلب خواهد داشت؟
به نظر میرسد انتخابات اخیر در ایران، هیجانانگیزتر از انتخابات مجلس و ریاستجمهوری قبلی باشد. دلیل این امر کاندیداتوری مسعود پزشکیان اصلاحطلب است.
طی چهار سال گذشته، امتناع شورای نگهبان از اجازه دادن به نامزدهای اصلاحطلب و محدود کردن رقابت به نامزدهای اصولگرا، رایدهندگان تحولخواه را از پای صندوقهای رای دور کرده بود. با این حال، این بار کاندیدایی وجود دارد که تغییرجویان میتوانند به آن مراجعه کنند: مسعود پزشکیان. شورای نگهبان صلاحیت شش نفر به نامهای محمدباقر قالیباف، سعید جلیلی، مصطفی پورمحمدی، علیرضا زاکانی، امیرحسین قاضیزادههاشمی و مسعود پزشکیان را تایید کرد. با این حال، تاکنون امیرحسین قاضیزادههاشمی و علیرضا زاکانی به نفع تثبیت حمایت در پشت یک کاندیدای اصولگرا از رقابت انصراف دادهاند.
بهرغم داشتن شش نامزد در ابتدا، اجماع گستردهای وجود دارد که تمرکز انتخابات بر روی سه رقیب کلیدی است که احتمالاً برنده نهایی در میان آنها ظاهر میشود. در زیر، مواضع سیاسی این سه نامزد برجسته، پویایی نهفته در انتخابات و نتایج بالقوه را تحلیل میکنم. پزشکیان که در دوران ریاستجمهوری سیدمحمد خاتمی اصلاحطلب وزیر بهداشت بود، نماینده باسابقه استان آذربایجان شرقی در مجلس بوده است.
نظرسنجیهای اخیر نشان میدهد که حمایت پزشکیان در حال افزایش است. او کمپین خود را با چهرههایی از کابینه حسن روحانی مانند محمدجواد ظریف و محمدجواد آذریجهرمی اداره میکند. پزشکیان که خود از نظر قومی ترک است، نهتنها از سوی ترکها، بلکه از سوی کُردها، بلوچها و دیگر گروههای اقلیت نیز حمایت شده است.
خاتمی رئیسجمهور سابق اصلاحطلب و چندین تشکل اصلی اصلاحطلب نیز حمایت خود را از پزشکیان اعلام کردهاند. مزیت پزشکیان در حضور چندین نامزد محافظهکار است که میتواند آرای اصولگرایان را تقسیم کند. اما نقطه ضعف او ناشی از کمرنگ شدن امید اصلاحطلبان برای تغییر معنادار است.
هدف اصلاحطلبان در ابتدا تحولی بود که ریشه در وفاداری به پایههای نظام داشت. با این حال در سالهای اخیر، افراد اصلاحطلب در ایران شروع به زیر سوال بردن خود نظام کردهاند. حتی گروههای اپوزیسیون در ایران وجود دارند که حمایت از پزشکیان را «خیانت» میدانند و استدلال میکنند که هیچ روند انتخاباتی آزاد در ایران وجود ندارد. درحالیکه چنین گروههایی همیشه وجود داشتهاند، فضای سیاسی، بهویژه پس از اعتراضات مهسا امینی، ممکن است تعداد آنها را تقویت کرده باشد.
محمدباقر قالیباف یک چهره عملگرا در طیف محافظهکار است که اغلب در زمره محافظهکاران سنتی طبقهبندی میشود. قالیباف که در حال حاضر بهعنوان رئیس مجلس فعالیت میکند، پیش از این سمت شهردار تهران را برعهده داشت، اما به دلیل اتهامات وارده به خانوادهاش در سالهای اخیر با مشکلاتی مواجه شده است. سعید جلیلی در مقایسه با دو کاندیدای آیندهدار دیگر، چهرهای است که به سمت موضع رادیکالتری گرایش دارد. او زمانی مشاور احمدینژاد و دبیر شورای عالی امنیت ملی بود.
جلیلی که به مواضع دیپلماتیک محکم و سازشناپذیرش معروف است، محتاطانه از هرگونه تعامل با غرب فاصله میگیرد. بحثهای کلیدی و نتایج بالقوه یکی از مهمترین بحثهای سیاسی در ایران در سالهای اخیر حول محور اجباری بودن حجاب توسط زنان میچرخد. این الزام که منحصر به ایران و افغانستان در میان کشورهای جهان است، جرقه جنبشهای اعتراضی گستردهای را در ایران بهویژه در اثر حوادثی مانند مرگ مهسا امینی برانگیخته است.
نامزدهای ریاستجمهوری عموماً در مورد قانون حجاب اجباری اتفاق نظر دارند اما در مورد نحوه اجرای آن اختلافنظر دارند. به جز پزشکیان، سایر نامزدها از اجرای آن از طریق پلیس اخلاقی و حتی شهروندان عادی که به مجریان قانون کمک میکنند، دفاع میکنند. روابط با غرب، توافق هستهای و تحریمهای آمریکا نیز موضوعات مهم بحثها هستند.
این مسائل تفاوتهای چشمگیر پزشکیان و سایر نامزدها را برجسته میکند. پزشکیان از تعامل با غرب، بهویژه ایالات متحده و تقویت روابط سازنده حمایت میکند. در مقابل، به نظر میرسد که سایر نامزدها دیدگاههای کاملاً مخالفی در مورد این موضوعات دارند. خصوصاً موضع جلیلی در قبال این موضوعات بهطور مشخص محکم و سازشناپذیر است.
