برای همه زنان حقوق، برابری، تقویت توانمندی/گزارش سازمان ملل درباره وضعیت زنان به مناسبت سی‌امین سالگرد اعلامیه پکن منتشر شد
آنطور که بخش زنان سازمان ملل گزارش داده، تنها در سال گذشته، ۶۱۲ میلیون زن و دختر در میان واقعیت‌های وحشیانه درگیری‌های مسلحانه زندگی می‌کردند که تنها در یک دهه، ۵۰ درصد افزایش نگران‌کننده را نشان می‌دهد.
لیلا شاکری خبرنگار اجتماعی: سال 2025 میلادی در حالی از راه می‌رسد که با سی‌امین سالگرد اعلامیه پکن مصادف است؛ اعلامیه‌ای که در چهارمین کنفرانس جهانی زنان در سال 1995 در پکنِ چین، از سوی 189 دولت به تصویب رسید تا یکی از مترقی‌ترین و گسترده‌ترین طرح‌ها برای حقوق زنان در سراسر جهان رقم بخورد.
به همین مناسبت بخش زنان سازمان ملل در گزارشی با تاکید بر این سالگرد، روز جهانی زنان 2025 را نام‌گذاری کرده و گفته این سال، یک لحظه مهم در پیگیری جهانی برابری جنسیتی و توانمندسازی بیشتر زنان است. در این گزارش نوشته شده که موضوع امسال خواستار اقدامی است که بتواند حقوق، قدرت و فرصت‌های برابر را برای همه باز کند؛ آینده‌ای را که در آن هیچ‌کس نادیده گرفته نشود.
محور این چشم‌انداز، توانمندسازی نسل بعدی - جوانان، به‌ویژه زنان جوان و دختران نوجوان – به‌عنوان کاتالیزور برای تغییر پایدار است: «اعلامیه و پلتفرم اقدام پکن، سیاست‌ها، برنامه‌ها و سرمایه‌گذاری‌هایی را هدایت می‌کند که بر حوزه‌های حیاتی زندگی ما تأثیر می‌گذارند، مانند: آموزش، سلامت، صلح، رسانه، مشارکت سیاسی، توانمندسازی اقتصادی و حذف خشونت علیه زنان و دختران. پرداختن به این مسائل، همراه با اولویت‌های در حال ظهور پیرامون عدالت آب و هوا و قدرت فناوری‌های دیجیتال، ضروری است و تنها پنج سال تا رسیدن به اهداف توسعه پایدار باقی مانده است.» بخش زنان سازمان ملل به همین مناسبت از جهانیان خواسته تا با این شعار در 8 مارس 2025 ـ روز جهانی زن ـ به برنامه‌های این سازمان بپیوندند: «برای همه زنان: حقوق، برابری، تقویت توانمندی.»
زمان یک فریاد جمعی
در سال 2025، سی‌امین سالگرد بیانیه و پلتفرم اقدام پکن در بحبوحه افزایش ناامنی‌ها و تشدید بحران‌ها، کاهش اعتماد به دموکراسی و کوچک شدن فضای مدنی برگزار می‌شود. آنطور که بخش زنان سازمان ملل گزارش داده، تنها در سال گذشته، 612 میلیون زن و دختر در میان واقعیت‌های وحشیانه درگیری‌های مسلحانه زندگی می‌کردند که تنها در یک دهه، 50 درصد افزایش نگران‌کننده را نشان می‌دهد.
این گزارش نوشته در زیر پرچم کمپین جهانی زنان سازمان ملل به مناسبت سی‌امین سالگرد اعلامیه پکن و پلتفرم اقدام، «برای همه زنان و دختران»، روز جهانی زن امسال یک فریاد جمعی برای اقدام در سه زمینه کلیدی است: «پیشبرد حقوق زنان: مبارزه بی‌وقفه برای حقوق بشر زنان، به چالش کشیدن همه اشکال خشونت، تبعیض و استثمار. ترویج برابری جنسیتی: رفع موانع سیستمی، برچیدن مردسالاری، تغییر نابرابری‌های ریشه‌دار و بالا بردن صدای زنان و دختران به‌حاشیه رانده‌شده ازجمله جوانان، برای اطمینان از فراگیری و توانمندسازی. تقویت توانمندی: ساختارهای قدرت را با اطمینان از دسترسی فراگیر به آموزش، اشتغال، رهبری و فضاهای تصمیم‌گیری بازتعریف کنید. اولویت‌بندی فرصت‌ها برای زنان و دختران جوان برای رهبری و نوآوری.»
این گزارش نوشته است: «رسانه‌ها، رهبران شرکت‌ها، دولت‌ها، رهبران جامعه، جامعه مدنی و جوانان و سایر افراد دارای نفوذ را درگیر کنید تا در جوامع خود اقدام کنند. از رهبران بخواهید که برای ارتقای حقوق زنان و برابری جنسیتی اقدام و سرمایه‌گذاری کنند. داستان‌ها و پیام‌های روز جهانی زن را در پلتفرم‌های دیجیتال به اشتراک بگذارید تا جرقه گفت‌وگو و الهام بخشیدن به عمل را برانگیزد. ما با هم می‌توانیم نسلی باشیم که شکاف را برای دستیابی به برابری جنسیتی کم کنیم.»
بخش زنان سازمان ملل می‌گوید اعلامیه پکن و پلتفرم اقدام، دستور کار حقوق زنان را تغییر داد: «حمایت قانونی: قبل از سال 1995، تنها 12 کشور تحریم‌های قانونی علیه خشونت خانگی داشتند. امروزه 1583 اقدام قانونی در 193 کشور وجود دارد که 354 مورد آن به‌طور خاص خشونت خانگی را هدف قرار می‌دهد. این قوانین نشان‌دهنده امتناع جمعی از تحمل سوءاستفاده و معافیت از مجازات است.
دسترسی به خدمات: پلتفرم اقدام پکن خدمات ضروری مانند سرپناه، کمک حقوقی، مشاوره و مراقبت‌های بهداشتی را برای بازماندگان خشونت طلب کرد. این خدمات در سطح جهانی گسترش یافته است و راه‌های حیاتی را برای زنان و دختران بی‌شماری ارائه می‌دهد. مشارکت جوانان: دستور کار پکن الهام‌بخش موج جدیدی از فمینیست‌های جوان است که اکنون جنبش‌هایی را برای عدالت جنسیتی شکل می‌دهند، از پلتفرم‌های دیجیتالی استفاده می‌کنند و فعالیت برای برابری را پیش می‌برند.
تغییر هنجارهای اجتماعی: توافق‌نامه‌ای که در چهارمین کنفرانس جهانی در دستور کار زنان به تصویب رسید، جنبش‌های حقوق زنان را در سراسر جهان شعله‌ور کرد، کلیشه‌ها، ایده‌ها و عملکردهای مضر را به چالش کشید و راه را برای سیاست‌ها، قوانین و نهادهای برابری جنسیتی هموار کرد. مشارکت زنان در صلح: پلتفرم اقدام پکن بر لزوم افزایش مشارکت کامل و برابر زنان در تمام سطوح حل و فصل مناقشه و پیشگیری ازجمله در سطوح تصمیم‌گیری تاکید کرد. امروزه، 112 کشور دارای برنامه‌های اقدام ملی در مورد زنان، صلح و امنیت هستند.»
این گزارش می‌نویسد که باوجود پیشرفت چشمگیر حقوق زنان از زمان تصویب پلتفرم اقدام پکن در سال 1995، جهان در حال تجربه بحران‌های جدید و همپوشانی و تضییع حقوق است، بنابراین از جهانیان خواسته در روز جهانی زن 2025، برای پیش رفتن رو به جلوی زنان، به سازمان ملل بپیوندند: «جهان برای حقوق زنان نمی‌تواند یک قدم به عقب را تحمل کند. از 30 سال پیش، مردم از هر نقطه از جهان متعهد به دستیابی به برابری جنسیتی بودند.
آنها نشان دادند که ما می‌توانیم درباره ضرورت برابری و یک نقشه راه برای رسیدن به آن توافق کنیم. در سال 2025، ممکن است دوباره همین اتفاق بیفتد. ما این فرصت را داریم که سرانجام به وعده‌های عقب‌افتاده بیانیه پکن و پلتفرم عمل کنیم. دستیابی به جهانی برابر در دست ماست که در آن همه صداها شنیده شود، همه حقوق رعایت شود و همه مردم از فرصت‌های برابر برخوردار شوند.»
بخش زنان سازمان ملل می‌نویسد: «12 حوزه مهم در پلتفرم پکن مطرح شده؛ حوزه‌هایی از زندگی که نیازمند فوری‌ترین اقدام برای ارائه برابری جنسیتی برای زنان و مردان با همه تنوع‌شان‌اند: فقر، آموزش‌وپرورش، بهداشت، خشونت علیه زنان، درگیری‌های مسلحانه، اقتصاد، قدرت و تصمیم‌گیری، سازوکارهایی برای پیشرفت زنان، حقوق بشر، رسانه‌ها، محیط‌زیست و کودک‌دختران. این طرح شامل اقدامات پیشنهادی متعدد ازجمله تعهدات به موارد زیر است: قرار دادن برابری جنسیتی در هر سیاست، بودجه و برنامه ملی. ایجاد موسساتی که به برابری جنسیتی اختصاص دارد. تضمین جایگاه برابر برای زنان در اقتصاد. اتخاذ تدابیر جامع برای از بین بردن خشونت علیه زنان. اعمال سهمیه‌های جنسیتی برای اصلاح شکاف‌ها در رهبری سیاسی. مقابله با چالش‌های منحصربه‌فرد دختران و زنان جوان.»
این گزاش می‌گوید برابری قابل دستیابی است و با 30 سالگی بیانیه و پلتفرم اقدام پکن، ما این شانس را داریم که به تلاش‌های خود بپردازیم و دوباره انرژی دهیم و برای انجام این کار، بخش زنان سازمان ملل خواستار اقدام در سه زمینه کلیدی برای تسریع پیشرفت و دستیابی به برابری است که عبارتند از: «ایجاد تغییر متمرکز روی زمین هنگامی که دولت‌ها، بخش خصوصی و سایرین در سطح ملی بر اقدامات اولویت‌دار مشخص تمرکز می‌کنند، تغییرات بزرگی می‌تواند رخ دهد.
حمایت از قدرت برای مردم سازمان‌های حقوق زنان، جنبش‌های جوانان و جامعه مدنی در تمام اشکال آن نقش‌های حیاتی در مطالبه حقوق بشر دارند. آنها نیاز به فضایی برای درخواست تغییرات دارند و باید به خواسته‌های آنها عمل کرد. سازمان‌هایی که برای تغییر بسیج می‌شوند، برای اینکه کاملاً مؤثر باشند، به منابع کافی نیاز دارند و ساختن سیستم چندجانبه برای برابری. سازمان ملل متحد، نهادهای مالی بین‌المللی و سازمان‌های منطقه‌ای همگی باید نقش خود را ایفا کنند. این در مورد اطمینان از این است که آنها در تلاش برای دستیابی به برابری جنسیتی‌اند و برای پیشرفت پاسخگو هستند.»
2024: سالی سخت برای زنان
«سال 2024 برای زنان یک سال چالش‌برانگیز بوده است. بحران‌های بشردوستانه جدید و موجود در حال تشدید است و عقب‌نشینی از حقوق زنان که تهدیدی برای بی‌ثبات کردن دستاوردهای سخت به دست آمده است، ادامه دارد.» این‌ها جملات «کاتلین شروین»، مدیر ارشد استراتژی Plan International است که نهادی بین‌المللی برای ایجاد برابری در سرتاسر جهان برای دختربچه‌هاست.
او می‌نویسد، سال 2024 سال تغییرات سیاسی جهانی بی‌سابقه‌ای بوده است و این تغییرات سیاسی در حال حاضر پیامدهای عمیقی برای تلاش‌های بشردوستانه و توسعه جهانی دارد: «اهداکنندگان کلیدی کمک‌های بشردوستانه- ازجمله بریتانیا، سوئد، نروژ، فرانسه، هلند و آلمان- از کاهش قابل توجه کمک‌های خارجی خبر داده‌اند که حمایت از آسیب‌پذیرترین افراد جهان را به خطر می‌اندازد.
علاوه بر این، سیاست‌هایی مانند سیاست مکزیکوسیتی که محدودیت‌هایی را بر دریافت‌کنندگان کمک‌های بهداشتی جهانی ایالات‌متحده اعمال می‌کند، همچنان حقوق سلامت جنسی و باروری را در سراسر جهان به‌ویژه در کشورهای با درآمد کم و متوسط تهدید می‌کند.»
او نوشته در میان این چالش‌ها، به قهقرا رفتن حقوق دختران به‌عنوان یکی از مبرم‌ترین و در عین حال نادیده گرفته شده‌ترین مسائل جهانی، ظاهر شده است: «دختران یکی از محروم‌ترین و به حاشیه‌رفته‌ترین گروه‌ها در سرتاسر جهانند که صرفاً به‌دلیل جوان و زن بودن از فرصت‌ها و حمایت‌ها محرومند. زندگی آنها توسط نابرابری‌های متقاطع شکل می‌گیرد که آنها را به‌ویژه در برابر خشونت، تبعیض و محرومیت آسیب‌پذیر می‌کند.»
او می‌گوید سرمایه‌گذاری در رفاه دختران نه‌تنها کار درستی است، بلکه منطقی اقتصادی هم دارد: «بدون اقدام قاطع از هم‌اکنون تا سال 2035، جهان در معرض خطر از دست دادن 20/5 تریلیون دلار از دستاوردهای بالقوه در زمینه‌های حیاتی مانند آموزش، بهداشت، اشتغال و برابری جنسیتی است. اعداد واضح‌اند، فقط چند مثال می‌زنم: 640 میلیون زن و دختربچه‌ای که امروزه در قید حیات‌اند، در کودکی ازدواج کرده‌اند.
ختنه زنان، 230 میلیون دختربچه و زن را در 31 کشور تحت‌تاثیر قرار می‌دهد و نگران‌کننده است که این عمل در هشت سال گذشته 15 درصد افزایش یافته است. هرساله 21 میلیون حاملگی در بین جوانان 15 تا 19 ساله در کشورهای با درآمد کم و متوسط رخ می‌دهد که نیمی از آنها ناخواسته‌اند.» به گفته کاتلین شروین، بحران‌های بشردوستانه این آسیب‌پذیری‌ها را تشدید می‌کند: «در سال 2024، از هر پنج کودکی که از درگیری فرار می‌کنند، یک نفر دختر است.
حدود 300 میلیون نفر در سال جاری به کمک‌های بشردوستانه نیاز دارند، با بحران‌هایی مانند درگیری، بلایای آب‌وهوایی و بی‌ثباتی اقتصادی که به‌طور نامتناسبی بر دختران و زنان جوان تأثیر گذاشته است. این عوامل با هم به این معنی است که راه رسیدن به برابری جنسیتی، یک هدف دور باقی می‌ماند. با سرعت فعلی پیشرفت، 131 سال طول می‌کشد تا دختران و زنان به برابری دست یابند.»
او ادامه می‌دهد: «سال 2024 به‌ویژه برای زنان در سراسر جهان چالش‌برانگیز بوده است زیرا عقب‌نشینی از سیاست‌ها، انفعال سیاسی و تشدید درگیری‌ها، حقوق آنها را به خطر انداخته است. فقط چند مورد را نام می‌برم: در سطح جهانی، سیاست‌های محدودکننده همچنان دسترسی دختران و زنان به مراقبت‌های بهداشتی و آموزش ضروری را محدود می‌کند. در لهستان، امیدها برای پیشرفت در زمینه حقوق باروری تحت دولت جدید از بین رفته است زیرا وعده‌ها برای اصلاح ممنوعیت تقریباً کامل سقط جنین ظرف 100 روز محقق نشده است.
در افغانستان، دختران و زنان با محدودیت‌های شدیدی در زمینه تحصیل، اشتغال و آزادی رفت‌وآمد روبه‌رو هستند که پیشرفت‌های چندین دهه را به عقب برگرداند. در عراق، یک قانون پیشنهادی، ازدواج کودکان را قانونی می‌کند و تعداد بی‌شماری از دختران را در معرض خطر قرار می‌دهد. در سودان، درگیری به افزایش خشونت مبتنی بر جنسیت دامن زده و وضعیت وخیم زنان و دختران را تشدید کرده است. در غزه، زنان و کودکان با هجوم خشونت مواجه شده‌اند که بیشتر قربانیان تاییدشده درگیری را زنان و کودکان تشکیل می‌دهند.»
او می‌گوید در سرتاسر جهان، دسترسی به حقوق سلامت جنسی و باروری همچنان مخاطره‌آمیز است: «کره جنوبی همچنان دسترسی به خدمات ایمن سقط جنین را مسدود می‌کند، درحالی‌که کشورهایی مانند السالوادور ممنوعیت کامل سقط جنین را در کنار نرخ بالای زن‌کشی اعمال می‌کنند. حتی در فضاهای چندجانبه، مبارزه برای عدالت جنسیتی با بادهای مخالف قابل توجهی مواجه است. در کمیسیون وضعیت زنان، مذاکرات به طور فزاینده‌ای منعکس‌کننده درگیری بین مدافعان برابری جنسیتی و برنامه رو به رشد محافظه‌کارانه و ضدحقوقی است.»
نور کنار تاریکی
با وجود این تبعیض‌ها و نابرابری‌ها علیه زنان در سرتاسر جهان، کاترین شروین می‌گوید، سال 2024 لحظاتی از پیشرفت را به ارمغان آورده است که امید به آینده را ارائه می‌دهد: «در ماه ژوئیه، پارلمان گامبیا ممنوعیت ختنه زنان را تایید کرد و بر تعهد خود برای محافظت از دختران در برابر اقدامات مضر تاکید کرد. در سیرالئون، قانون جدید، جسورانه ازدواج کودکان را در هر شرایطی ممنوع می‌کند و آن را یک جرم کیفری می‌داند.
کلمبیا ماه گذشته با غیرقانونی کردن ازدواج کودکان، از این روش پیروی کرد. در روز جهانی زن، فرانسه سقط جنین را به‌عنوان یک حق قانون اساسی اعلام کرد و قدرت اقدام دولت در حفظ سلامت و استقلال زنان را به نمایش گذاشت.»
او می‌گوید در صحنه جهانی، سند نتیجه اجلاس سران سازمان ملل متحد برای آینده، برابری جنسیتی را در هسته اصلی‌اش قرار داده و بر نقش حیاتی توانمندسازی زنان و دختران در توسعه پایدار تاکید کرده است: ««پیمان آینده» چالش‌های منحصربه‌فردی را که دختران نوجوان با آن مواجهند ـ به‌ویژه خشونت جنسی و جنسیتی ـ را تشخیص داد و متعهد به مشارکت معنادار آنها در تصمیم‌گیری بود.
این متن همچنین اصول ضدتبعیض را دربرمی‌گیرد و تضمین می‌کند که گروه‌های به حاشیه رانده‌شده عقب نمانند. در COP29 (کنفرانس بین‌المللی تغییرات اقلیمی)، باوجود ناکامی‌ها در امور مالی آب‌وهوا، زنان، دختران، کودکان و جوانان به‌عنوان سهامداران کلیدی در راه‌حل‌های آب‌وهوایی شناخته شدند و تصویب برنامه کار 10 ساله لیما، که بر داده‌های تفکیک‌شده براساس جنسیت و سن تأکید دارد، مسیر امیدوارکننده‌ای را برای سیاست‌های آب‌وهوایی فراگیرتر ارائه می‌دهد. این بردها نشان می‌دهد که حتی در زمان‌های چالش‌برانگیز، تغییر امکان‌پذیر است.»
کاترین می‌نویسد، با نزدیک شدن به سال 2025، مبارزه برای حقوق زنان مانند همیشه ضروری است: «نیاز به اقدام فوری و پایدار وجود دارد. رهبران جهانی باید نیازها و دیدگاه‌های منحصربه‌فرد زنان را در سیاست‌ها و برنامه‌ها، اولویت‌بندی و اطمینان حاصل کنند که صدای آنها در هر سطحی شنیده می‌شود. سیستم‌های بین‌المللی مانند سازمان ملل باید از حقوق دختران دفاع کرده و رهبری آنها را تقویت کنند.
به زنان جوان هم باید فرصت رهبری داده شود. سرمایه‌گذاری در آموزش، رهبری و حمایت از آنها، جوامع آنها را تقویت می‌کند و دنیایی برابرتر برای همه می‌سازد. در عین حال، بسیار مهم است که با روایت‌های مضر و جنبش‌های ضدحقوق مقابله شود. این امر مستلزم حمایت قوی عمومی از برابری جنسیتی است. ما با علاقه تأثیرات دولت‌های آتی، ازجمله ایالات‌متحده، و پیامدهایی را که بر زندگی دختران خواهند داشت، تماشا خواهیم کرد.»
او می‌گوید دولت‌ها باید در قبال تعهدات خود به استانداردها و موافقت‌نامه‌های بین‌المللی مانند کنوانسیون حقوق کودک، اعلامیه پکن و پلتفرم اقدام که هدف آنها بهبود زندگی دختران در همه جاست، پاسخگو باشند: «سال 2024 سال سختی برای دختران بوده، اما لحظاتی از شجاعت، انعطاف‌پذیری و امید را نیز آشکار کرده است. این لحظات به ما یادآوری می‌کنند که پیشرفت امکان‌پذیر است اما تنها درصورتی‌که به مبارزه برای آن ادامه دهیم.»
