ریزش‌‏های قرن

زلزله مراکش تاکنون 2500 کشته و150 میلیارد دلار خسارت به همراه داشته است

زلزله‌ مراکش با قدرت 8/6 درجه در مقیاس ریشتر تاکنون ۲۴۹۷ تن تلفات داشته است و هنوز آواربرداری آن به اتمام نرسیده است. بنابراین احتمال افزایش تلفات دور از ذهن نیست. وضعیت در این کشور بعد از زلزله بحرانی است، با این حال مقامات آن کمک‌های فرانسه و اسرائیل را نپذیرفته‌اند.

شامگاه جمعه 17 شهریور زلزله‌ای با قدرت 8/6 درجه در مقیاس ریشتر مراکش را لرزاند. مؤسسه ملی ژئوفیزیک این کشور ساعت ۲۳:۱۱ شامگاه جمعه به وقت محلی اعلام کرد که این زمین‌لرزه در عمق هشت کیلومتری زمین روی داده است و کانون آن منطقه الحوز بوده است. براساس گزارش این مؤسسه زلزله مهیب جمعه چندین شهر از جمله رباط، پایتخت این کشور، کازابلانکا، مراکش، مکناس، فاس، اگادیر و تارودانت را لرزانده است.

وزارت کشور مراکش اعلام کرده است که تلفات زلزله این حادثه به ۲۴۹۷ تن افزایش یافته و تعداد زخمی‌ها نیز به ۲۴۷۶ تن رسیده است. همچنین بسیاری از ساختمان‌های شهر مراکش ویران شدند. هجوم و کثرت مصدومان به بیمارستان‌ها باعث شد که مقامات این کشور درخواست اهداء خون از شهروندان خود داشته باشند. همچنین «محمد ششم»، پادشاه این کشور سه روز عزای عمومی صادر کرد.

ابوبکر الدیب، پژوهشگر متخصص در روابط بین‌الملل و اقتصاد سیاسی تخمین زده است که زلزله مراکش 150 میلیارد دلار به این کشور خسارت وارد کرده است.کمال اغرد، زمین‌شناس اهل مراکش می‌گوید:«از سال ۱۷۵۵ تاکنون در این کشور، زلزله‌ای به قدرت زمین‌لرزه بامداد جمعه اتفاق نیفتاده بود. به گفته او زلزله سال ۲۰۰۴ در حُسیمه که قدرت آن 4/6 در مقیاس امواج درونی زمین (ریشتر) بود. زلزله سال ۱۹۶۰ در آگادیر هم که ویرانگرترین بود و حدود ۱۵هزار کشته برجای گذاشت حدوداً ۶ ریشتر قدرت داشت.» او همچنین تاکید کرد: «زمین‌لرزه اخیر در این کشور در نتیجه جابه‌جایی تازه گسل‌ها در رشته‌ کوه‌های «اطلس بزرگ» رخ داده است اما انتظار نمی‌رفت که به قدرت ۷ ریشتر برسد.» گفتنی است زمین‌لرزه سال ۱۷۵۵ لیسبون، قدرتمندترین زلزله‌ای بود که در شمال مراکش با قدرتی معادل ۹ ریشتر به وقوع پیوست. به دنبال این زمین‌لرزه شهرهای لیسبون و کازابلانکا کاملاً تخریب شدند و بیش از ۶۰ تا ۱۰۰ هزار نفر نیز جان خود را از دست دادند.

واکنش‌های جهانی به زلزله مراکش

با توجه به تلفات سنگین این بلای طبیعی مقامات کشورهای مختلف جهان برای این کشور پیام تسلیت و کمک فرستادند. ناصر کنعانی، سخنگوی وزارت امور خارجه، با اظهار تأسف از وقوع زمین‌لرزه مهیب در کشور مغرب، جان باختن صدها تن از شهروندان این کشور را به مردم و دولت این کشور تسلیت گفت. واکنش مقامات عالی مغرب به اسرائیل و فرانسه جالب توجه است. وزارت خارجه مغرب در پاسخ رسمی به پیشنهاد اسرائیل برای کمک به بازسازی خرابی‌های زلزله چند روز پیش این کشور، اعلام کرده، نیازی به این کمک‌ها ندارد. همچنین این کشور کمک‌های فرانسه را نیز نپذیرفته و شاه مغرب به تماس تلفنی مکرون، رئیس‌جمهور فرانسه پاسخ نداده است.

آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل متحد نیز اعلام کرده است سازمان ملل آماده حمایت از دولت مراکش برای کمک به آسیب‌دیدگان زلزله است. الجزایر با وجود قطع روابط دیپلماتیک خود با مراکش طی دو سال گذشته اما به‌دنبال این زلزله، اعلام کرده که آماده ارسال کمک‌های پزشکی به این کشور است. پاپ فرانسیس، رهبر کاتولیک‌های جهان، روز شنبه نیز با قربانیان این حادثه ابراز همدردی کرده است.

جو بایدن، رئیس‌جمهور ایالات متحده نیز ضمن ابراز تسلیت به قربانیان این حادثه گفته است که آمریکا آماده است هرگونه کمک لازم را برای قربانیان این حادثه فراهم کند. وزارت خارجه آلمان نیز با بیان اینکه وضعیت در منطقه زلزله مراکش هنوز در بخش‌هایی بسیار بغرنج است، اعلام کرد: «ما در تماس نزدیک با مقامات محلی هستیم و به نظارت دقیق اوضاع ادامه می‌دهیم.»

شی‌جین‌پینگ، رئیس‌جمهور چین، پیام تسلیت خود را به محمد ششم، پادشاه مراکش و قربانیان این حادثه مرگبار طبیعی فرستاد. موسی فقی‌محمد،‌ رئیس کمیسیون اتحادیه آفریقا، ضمن ابراز تسلیت به پادشاه و مردم مراکش، گفته است که از وقوع این تراژدی مرگبار در مراکش عمیقاً متأثر شده است. جیمز کلورلی، وزیر خارجه بریتانیا، ضمن ابراز همدردی با قربانیان این زلزله گفته است که کشورش از هر طریق ممکن به زلزله‌زدگان مراکش کمک خواهد کرد. علاوه بر این، مقامات کشورهای اسپانیا، پرتغال، ترکیه، اوکراین و روسیه هم برای عملیات جست‌وجو و نجات اعلام آمادگی کرده‌اند.

زلزله بزرگ بدون تخریب

علی بیت‌اللهی، رئیس مرکز تحقیقات زلزله وزارت راه و شهرسازی درباره مناطقی که قدرتمند‌ترین زلزله‌های جهان در آنها رخ می‌دهد به هم‌میهن گفت: «در تاریخ زلزله‌‌نگاری جهان،‌ بزرگترین زلزله‌‌ای که با دستگاه ثبت شده است، ‌زلزله اندونزی است که بزرگی آن بالای 9 ریشتر بود و به‌دنبال آن لرزه‌نگاشت‌های مختلف تا دوردست‌ترین نقاط کره زمین ارتعاشی را به مدت 2 سال ثبت می‌کردند. در واقع بزرگترین زلزله‌های کره زمین در مناطقی رخ می‌دهد که صفحات اقیانوسی و خشکی زیر هم فرومی‌روند و چون حرکت لایه‌ها در این حرکت تکنوتیکی بسیار زیاد است، شکستگی آنها منجر به زلزله‌های بسیار بزرگ می‌شود. در واقع این مناطق معمولا خطوط برخورد لایه‌های زمین با لبه‌های سواحل اقیانوسی را شامل می‌شود.» او افزود:«علاوه بر زلزله مراکش که البته چندان بزرگ نبود در شیلی،‌ اندونزی و شمال آفریقا و نیز در ژاپن زلزله‌های بزرگ را با چنین خصوصیاتی می‌شناسیم که به صورت دستگاه نیز ثبت شده‌اند. رکورد این زلزله‌ها مشخص می‌کند که بزرگترین زلزله‌های جهان در این نواحی رخ داده است. حالا اگر به این موضوع فکر کنیم که فعال‌ترین زون‌های لرزه‌خیز که محل رخداد زلزله‌های متعدد هستند کدامند؟ باید گفت مشخص شده است که کمربند آلپ - هیمالیا یک کمربند آتشین است که بخش وسیعی از کشور ما را نیز در برمی‌‌گیرد و از سمت اروپا شروع شده و به سمت ایران،‌ افغانستان،‌ پاکستان،‌ چین و ارتفاعات هندوکش و هیمالیا می‌رود.» این زلزله‌شناس با بیان اینکه بزرگترین زلزله‌های زمین لزوماً مخرب یا مخرب‌ترین زلزله‌های کره زمین نیستند،‌ عنوان کرد:«به این دلیل که معمولا در پوسته‌‌های فرو رانش یعنی جایی که پوسته اقیانوسی به زیر پوسته قاره‌ای می‌رود،‌ زلزله‌ها عمق بیشتری می‌یابند و این وضعیت قدرت انرژی زلزله را در سطح کاهش می‌دهد. با توجه به اینکه این زلزله‌های بزرگ در لبه‌های اقیانوسی رخ می‌دهند، معمولا با رخداد سونامی ویرانگر شده و مخاطرات ثانویه این زمین‌لرزه‌ها نیز شدید می‌شود.» او تاکید کرد:«در منطقه ما دریای عمان در مرز جنوبی استان سیستان‌وبلوچستان و جنوب کشورهای پاکستان و هند نیز همین خصوصیت را دارند که زلزله‌های بزرگ رخ می‌دهند ولی همراه با سونامی نیز بوده‌اند. یکی از زلزله‌های بزرگی که باعث شد تا مرز زاهدان اثرات سونامی برداشت شود، مربوط به سال 1945 است. همچنین یک مورد از زون‌های (منطقه) فرورانش در محدوده خودمان می‌توانیم به فرورفتگی زون مکران در جنوب ایران در سمت سیستان و بلوچستان اشاره کنیم. بزرگترین زلزله ثبت‌شده ما نیز در شهرستان سراوان این استان ثبت شده است اما به این دلیل که این زلزله در عمق 90 کیلومتری زمین رخ می‌دهد خوشبختانه در سطح زمین تخریب‌های گسترده مانند آنچه که در زلزله رودبار و بم مشاهده کردیم،‌ ایجاد نمی‌کند.» رئیس مرکز تحقیقات زلزله وزارت راه و شهرسازی همچنین در پاسخ به این سوال که چه اتفاقی منجر به مرگ 20 هزار نفر در زلزله 9 ریشتری ژاپن و قربانی شدن بیش از 31 هزار نفر در زلزله 6/6 بم می‌شود؟‌ گفت:«یک علت این مسئله از دیدگاه زلزله‌شناسی قابل تحلیل است. به این معنا که زلزله می‌تواند بسیار بزرگ باشد اما تخریب گسترده‌ای به دنبال نداشته باشد به این شرط که در عمق زمین رخ دهد. این زلزله‌ها مربوطه به پوسته‌های اقیانوسی یا مرز اقیانوسی عمیق هستند. یک نمونه این نوع زلزله‌ها مربوط به چند سال پیش در سیستان و بلوچستان است که همزمان با زلزله بوشهر بود. عمق این زلزله در عمق 90 کیلومتری زمین است. شرایطی که در ژاپن هم مشاهده می‌شود. این امواج تا به سطح زمین برسند مستهلک می‌شوند. اثرات این نوع زلزله در مرزهای اقیانوس‌ها معمولا با سونامی تشدید می‌شود.اما به واسطه بروز سونامی نه لرزش زلزله.» بیت‌اللهی اضافه کرد:«اما درباره زلزله بم شرایط متفاوت بود. به این معنی که عمق زلزله بم 6 کیلومتری زمین بود. یعنی بسیار نزدیک به سطح زمین رخ داد. در نظر بگیرید که بمبی منفجر شود فرق می‌کند که این بمب در سطح زمین منفجر شود یا در 100 کیلومتری عمق زمین. هریک آثار تخریبی متفاوتی دارند. زلزله‌ای که نزدیک به سطح زمین و در مراکز جمعیتی رخ می‌‌دهد تخریب گسترده‌تری به دنبال دارد.» این زلزله‌‌شناس تصریح کرد:«مسئله بعدی مربوط به کیفیت ساخت و ساز است به این معنا که اگر شرایط برای هر دو رخداد یکسان باشد به صورت طبیعی ساختمان‌های خشت و گلی و فاقد اسکلت‌ و ساختمان‌هایی که بدون رعایت استانداردها ساخته می‌شوند حتماً تخریب بیشتری را خواهند داشت.»