بشار اسد بر سر دوراهی

حسن بختیاری‌زاده

کارشناس ارشد روابط بین‌الملل

سوریه، با وجود آرامش نسبی، به بحران بزرگی دچار است. جنگ داخلی یک دهه گذشته، این کشور را به ویرانه‌ای وسیع تبدیل کرده است. نابودی زیرساخت‏های اقتصادی و عمرانی، در کنار بحران مشروعیت، موجب نارضایتی مردم سوریه می‏شود. اعتراضات چند روز گذشته از جمله در استان سویدا، کانون دروزی‌ها، نشانه این نارضایتی است. اکنون می‏توان این پرسش را مطرح کرد که بشار اسد، در شرایط کنونی چه انتخاب‌هایی دارد؟ این یادداشت پاسخ‏های کوتاهی دربر می‏گیرد.

۱. رئیس‌جمهوری سوریه می‏تواند در برابر اعتراضات کنونی و احتمالی آینده، به زور متوسل شود. او این روش را در سال ۲۰۱۰، هنگام شروع اعتراضات در درعا، به کار گرفت. شیوه‌ای که زمینه یک دهه جنگ داخلی را در کشور و البته دخالت‏های خارجی فراهم کرد. رویدادهای گذشته نشان می‏دهد که اسد از کاربست زور، نمی‏پرهیزد. با این وجود، هرچند او فرمانروایی خشن است که در سرکوب مخالفان تردید نمی‏کند. اما احمق نیست. اسد می‏داند فرمانروایی زورمندانه بر کشوری ویران و مردمی ناراضی، سرخورده و خشمگین، شاید به‌طور موقت ادامه یابد اما راهکاری پایدار نیست.

۲. گزینه دیگر اسد آن است که علاوه بر مهار اعتراضات، برای بازسازی کشورش تلاش کند؛ موضوعی که به سرمایه‌گذاری هنگفتی نیازمند است که از توان اقتصاد ویران‌شده سوریه، خارج است. رئیس‏جمهوری سوریه ناگزیر است از سرمایه‏های خارجی برای بازسازی کشورش استفاده کند. متحدان سوریه، در شرایطی نیستند که بتوانند هزینه‏های احیای اقتصادی سوریه را تأمین کنند. غربی‌ها نیز، ممکن است اسد را تحمل کنند، اما از کمک به او خودداری می‏کنند. از این رو سوریه ناگزیر است به گزینه‏هایی مانند چین، عربستان سعودی، امارات و قطر روی آورد. اینکه چینی‌ها تا چه حد مخاطرات سرمایه‏گذاری در سوریه را بپذیرند، ابهام‌آمیز است. اما اگر پکن این موضوع را بپذیرد، شرط‏های سیاسی برای دمشق، مطرح نمی‏کند. اما بعید است عرب‌ها به‌ویژه، عربستان و امارات، بدون شرایط سیاسی حاضر شوند به اسد کمک کنند. آنان به خوبی از موقعیت دشوار اسد و تنگناهای اقتصادی متحدان او آگاه هستند و ملاحظات خود را در قبال کمک‏های اقتصادی و فنی به رئیس‌جمهوری سوریه تحمیل خواهند کرد. اگر اسد کمک‏های مالی عرب‌ها را بپذیرد، موقعیت متحدانش در سوریه تضعیف خواهد شد.

۳. هرچند اسد با انتخاب‌های متنوعی روبه‌رو نیست، اما اگر در تصمیم‌گیری درنگ کند، با مشکلات غیرقابل پیش‏بینی روبه‌رو خواهد شد. یگانه راه عقلایی اسد، استفاده از کمک‏های خارجی است. او اگر هوشمندانه تصمیم بگیرد، سیاست خارجی متوازنی را طراحی خواهد کرد که براساس آن بتواند منابع مالی لازم را دریافت کند، بخشی از شرایط کمک‌کنندگان را بپذیرد، همچنان برای تأمین امنیت نظامی خود به ایران و روسیه تکیه کند و به‌ویژه تهران را درباره بعضی سیاست‏های جدیدش، قانع کند. آشکار است که تدوین و اجرای این طرح، پیچیده و مشکل است. آینده نشان خواهد داد که اسد تا چه حد می‏تواند در این مسیر موفق باشد.