نگاه دوباره ترکیه به غرب؟

درحاشیه دیدار اخیر اردوغان و زلنسکی

صابر گل‌عنبری

کارشناس‌ارشد روابط بین‌الملل

اردوغان جمعه گذشته پیش‌میزبان رئیس‌جمهور اوکراین بود و طی اظهاراتی در دفاع از عضویت این کشور در ناتو، زلنسکی را همراه هدیه‌ای بدرقه کی‌یف کرد که اعتراض کرملین را به‌دنبال داشت. او فرماندهان گردان اوکراینی آزوف که قبلاً با میانجی‌گری آنکارا به ترکیه منتقل شده و قرار بود تا پایان جنگ در آنجا بمانند، تحویل زلنسکی داد تا با او به اوکراین برگردند.
این اقدام اردوغان در نقض توافق با روسیه به نظر حساب‌شده و با در نظر گرفتن موضع احتمالی کرملین صورت گرفته، اما بعید است که کار از اعتراض رسانه‌ای روسیه فراتر رود و به یک تنش بکشد. احتمالاً اردوغان که به گفته‌اش قرار است ماه بعد میزبان پوتین در آنکارا باشد، با علم به نداشتن تبعاتی جدی در روابط با روسیه و معذوریت‌های مسکو دست به این کار زده است. اما همین اقدام جدا از اینکه می‌تواند حامل پیام خاصی به پوتین در آستانه سفرش به ترکیه برای مراعات بهتر منافع ترکیه در پرونده‌های مختلفی از سوریه گرفته تا تمدید قرارداد غلات با میانجی‌گری آنکارا باشد، احتمالاً اردوغان خواسته است که از این طریق پیامی «دلگرم‌کننده» نیز برای غرب و ناتو بفرستد که در دل آن نوعی اطمینان‌بخشی به اردوگاه سنتی ترکیه در سایه دلمشغولی‌های آن‌ها از نزدیکی آنکارا و مسکو و همچنین تلاش برای ادامه حمایت ضمنی آنها از این موقعیتی است که ترکیه در جنگ اوکراین در جهت منافعش برای خود تعریف کرده است و در واقع با همه طرف‌های درگیر تخته نرد بازی می‌کند.
اما فراتر از نکات پیش‌گفته، به نظر می‌رسد که ترکیهِ عضو ناتو در عین پیگیری توازن و تعادل در سیاست خارجی خود، حرکت خزنده، آرام و بی‌سروصدایی را برای نزدیکی مجدد به اردوگاه غرب پس از انتخابات اخیر آغاز کرده است. در این چارچوب هم می‌توان به امتیاز مهم اردوغان به زلنسکی در آستانه نشست سران ناتو در لیتوانی نگاه کرد. اما انگیزه ترکیه از این حرکت بی‌سروصدا هم اقتصادی و گویا معطوف به این باور است که بخشی از مشکلات اقتصادی به تنش سال‌های اخیر با آمریکا و اروپا باز می‌گردد و بر این اساس هم ظاهراً آنکارا معتقد است که در صورت تداوم نوسان شدید در روابط با غرب و عدم بازگشت ثبات به روابطش با شرکایش در اردوگاه ناتو، برنامه جدید دولت پس از انتخابات برای حل این مشکلات و همچنین توسعه اقتصادی براساس چشم‌انداز «قرن ترکیه» موفقیت مطلوب را نخواهد داشت.
در این راستا هم طرح مجدد عضویت ترکیه در اتحادیه اروپا نیز برآیندی از همان حرکت آرام اردوغان برای نزدیک شدن دوباره به غرب و تنش‌زدایی در روابط با آن است که به نوشته «رویترز»، رئیس‌جمهور ترکیه موافقت با عضویت سوئد در ناتو را به عضویت کشورش در اتحادیه اروپا گره زده است.
در کل، بین سطور اظهارات و تحلیل‌های نزدیکان به قدرت در ترکیه بیانگر این است که دولت اردوغان پس از تنش‌زدایی و آشتی‌های منطقه‌ای با عربستان، امارات، اسرائیل و مصر در صرافت بازگرداندن ثبات به روابط کشورش با آمریکا و اروپا و رفع تنش‌های پیدا و پنهان با آنهاست. حالا باید دید که تا چه اندازه غرب با این رویکرد ترکیه همراهی خواهد کرد. به هر حال، جدا از مشترکات متعدد دو طرف از تعلق خاطر تاریخی ترکیه در یکصد سال اخیر به اردوگاه غرب تا عضویت در ناتو، اختلافات زیادی هم به‌ویژه در یک دهه اخیر میان غرب و ترکیهِ جدید پدیدار شده است.
هرچند پیوستن ترکیه به اتحادیه اروپا در میان‌مدت چندان محتمل نیست، اما بعید نیست که غرب و ترکیه با هدف تقویت منافع مشترک خود روابط متقابل را در حد مشخصی بهبود بخشند و ترکیه در ادامه تنش‌زدایی در سیاست خارجی خود در سال‌های اخیر در ماه‌های پیشرو تلاش بیشتری را برای بازگرداندن روابط با آمریکا و اروپا به ریل قبلی خود مبذول دارد. حالا باید منتظر ماند و دید اردوغان تا چه اندازه در این امر پیچیده موفق می‌شود.