یک متخصص آب درباره وضعیت آبی کشور در نیمه نخست سال جاری توضیح داد
بی‌آب و برق در اوج گرما
این روزها گرمای کم‌سابقه هوا در کشور نگرانی‌هایی را برای شهروندان ایجاد کرده است. نقشه‌های هواشناسی برای روز چهارشنبه سوم مرداد تا اواسط هفته جاری اوج گرمای تابستانی در تهران و اکثر نقاط ایران پیش‌بینی کرده است. مسئله‌ای که به ایجاد نگرانی برای شهروندان منجر شده است. این در شرایطی است که کارشناسان می‌گویند، روند گرمای هوا در ایران دو برابر جهان است.
احد وظیفه، رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی دراین‌باره می‌گوید:«از پنجشنبه ۴ مرداد تا یکشنبه ۷ مرداد با توده هوای گرم مواجهیم و هیچ بعید نیست که دمای هوا در تهران به ۴۰ تا ۴۲ درجه سانتی‌گراد هم برسد. هرچند تجربه این دما برای تهران اتفاق تازه‌ای نیست، چراکه پایتخت دمای ۴۳ درجه را هم شاهد بوده است. به هر جهت، اوایل هفته آینده، در روزهای شنبه و یکشنبه، شیب گرما صعودی خواهد بود.»
حسین ظفری، سخنگوی سازمان مدیریت بحران کشور هم از آماده‌باش مدیریت بحران کشور برای موج گرما در برخی از مناطق کشور خبر داده است:«این اختیار به استان‌داران داده شده که با توجه به بوم و اقلیم و میزان گرمای استان، در ستاد استانی تصمیم‌گیری کرده و متناسب با آن پیشنهادات خود را اطلاع‌رسانی کنند. ممکن است یک استان ساعات اداری را کم کند یا یک استان در یک روز خاص تعطیل کند یا در همان روز استان دیگری کارخانه‌های پرمصرف را تعطیل کند پس این اختیار به استان‌ها داده شده که بنا به وضعیت گرمایی که دارند، خودشان تصمیم‌گیری کنند. این تصمیمات ممکن است استان به استان متفاوت باشد.»
حالا اما شهروندان ایرانی اخباری مبنی بر افزایش شدت تابش پرتوهای فرابنفش خورشید طی روزهای پیش رو دریافت کرده‌اند؛ مسئله‌ای که باعث شد علی گورانی، مدیر برنامه بهداشت پرتوهای وزارت بهداشت دراین‌باره توضیحاتی ارائه دهد:«تابش پرتوهای فرابنفش، پدیده‌ای طبیعی است و همواره وجود دارند و شدت آن از خیلی کم تا بسیار زیاد است. نه‌تنها افزایش شدت پرتوهای فرابنفش در یک نقطه خبر جدیدی نیست، بلکه با توجه به شدت دما می‌توان گفت که یک پدیده طبیعی است.» او به شدت تابش پرتوهای بنفش خورشیدی در کشور هم اشاره کرد:«اختلاف میان شدت تابش پرتوهای بنفش خورشیدی از ساعت ۱۰ صبح تا ۱۶ به عدد ۱۰ و حتی گاهی‌اوقات به بیش از ۱۰ عدد می‌رسد. سازمان بهداشت جهانی درباره مواجهه با پرتوهای فرابنفش توصیه‌هایی ارائه داده و بر این توصیه‌ها تاکید می‌کند. سازمان بهداشت جهانی توصیه می‌کند نباید در معرض تابش نور خورشید قرار گرفت.
اقدام جهانی برای مقابله با گرما
این موضوع را هم باید در نظر گرفت که گرمای بی‌سابقه یا کم‌سابقه هوا مختص ایران نبوده و این روزها تبدیل به دغدغه‌ای جهانی شده است. ناظر آب و هوای اتحادیه اروپا اعلام کرد که جهان در هفته گذشته گرم‌ترین روز خود را تجربه کرده است. آنطور که منابع خبری می‌گویند دمای جهانی در هفته گذشته رکوردشکن بوده است. یکشنبه 31 تیرماه عنوان «گرم‌ترین روز ثبت‌شده در تاریخ زمین» را به خود اختصاص داد. اما دمای هوا در روز یکم مرداد از روز قبل هم پیشی گرفت تا جایی که عنوان گرم‌ترین روز تاریخ به روز دوشنبه اختصاص یافت. گرمای بی‌سابقه زمین و تبعات آن باعث شده که سازمان ملل متحد در مورد گرمای شدیدی که می‌تواند افراد زیادی را در معرض خطر قرار دهد، یک فراخوان «دعوت به اقدام (Call to Action)» صادر کند. در حال حاضر این احتمال وجود دارد که ۲۰۲۴ به گرم‌ترین سال تاریخ تبدیل شود. آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل، از کشور‌ها خواسته تا برای مقابله با اثرات «گرمای فلج‌کننده» اقدام کنند، زیرا جهان با افزایش دمای بیسابقهای مواجه است که جوامع آسیب‌پذیر را در معرض خطر قرار داده است:«میلیارد‌ها نفر در سراسر جهان در حال تجربه «یک اپیدمی گرمای شدید» هستند که ناشی از تغییرات آب و هوایی است.»
کمبود برق در کشور؟
یکی از نگرانی‌های شهروندان در این گرمای تابستانی اما موضوع کمبود برق در کشور است؛ موضوعی که کارشناسان نسبت به آن هشدار داده و تاکید می‌کنند که مصرف برق رشدی چشمگیر داشته که البته با توجه به بالارفتن دمای هوا چندان هم غیرطبیعی نیست. آنها می‌گویند راهکارها مشخص هستند، قطع برق، تعطیلی ادارات یا صرفه‌جویی.
کامبیز ناظریان، مدیرعامل شرکت توزیع نیروی برق تهران بزرگ خبر داده است که با توزیع بدون محدودیت بیش از ۱۰۰ میلیون کیلووات ساعت انرژی در یک شبانه‌روز، حدنصاب تامین برق در شهر تهران در تاریخ صنعت برق شکسته شد. علی‌اکبر محرابیان، وزیر نیرو هم چند روز پیش با اشاره به افزایش شدید تقاضای مصرف برق به دلیل افزایش دما در نقاط مختلف کشور گفته است که شرکت‌های توزیع موظف هستند برق آن دسته از اداراتی را که نسبت به کاهش مصرف خود اقدام نمی‌کنند، قطع کنند:«تعداد اندکی از مشترکان بخش خانگی نیز مصارف بالای ۲ تا ۳ برابر الگو دارند که در دو هفته پیش رو ناگزیر هستیم به دلیل جلوگیری از تضییع حقوق دیگر مشترکان ابتدا نسبت به محدودسازی برق آنها در صورت لزوم نسبت به قطع برق آنها اقدام کنیم.»
علی سپهر، عضو کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی خراسان رضوی هم می‌گوید:«با توجه به شرایط کشور، راهکار موجود، قطعی برق ساختمان‌ها یا تعطیلی صنایع است؛ نکته اینکه در کشور متاسفانه سرمایه‌گذاری مناسبی در حوزه عرضه انرژی و ساخت نیروگاه انجام نگرفته و عمده سیاست‌ها براساس تقاضا بوده است.»
با این حال درشرایط گرمای هوا انتشار گاه و بیگاه اخباری درباره کمبود آب در کشور، برای شهروندان نگران‌کننده بوده است. مانند همین خبر فیروز قاسم‌زاده سخنگوی صنعت آب کشور مبنی بر کاهش 14 درصدی ورودی آب به مخازن کشور نسبت به متوسط 5 ساله:«میزان پرشدگی حال حاضر سدهای کشور ۵۹ درصد است. حجم مخازن کشور نسبت به مدت مشابه سال گذشته با رشد ۱۰ درصدی و نسبت به متوسط ۵ ساله با رشد ۶ درصدی همراه بوده است؛ درحالی‌که ورودی به مخازن نسبت به سال گذشته افزایش ۷ درصدی داشته اما نسبت به متوسط ۵ساله کاهش ۱۴ درصدی داشته است. حجم آب موجود در سدها در حال حاضر ۳۱ میلیارد مترمکعب است که نسبت به سال آبی گذشته با افزایش ۱۰ درصدی روبه‌روست.»
قاسم‌زاده همچنین میزان پرشدگی سدهای تأمین‌کننده آب شرب استان تهران را ۳۶ درصد عنوان کرد و گفت:«حجم مخازن سدهای تهران تا ۳۱ تیرماه نسبت به سال آبی گذشته افزایش ۲۴ درصدی داشته است. همچنین درصد پرشدگی مخازن سدهای دریاچه ارومیه، ۶۰ درصد و میزان پرشدگی سدهای زنجیره کارون ۸۲ درصد است.» «میزان پرشدگی حال حاضر سدهای کشور ۵۹ درصد است.»
خبری که فیروز قاسم‌زاده، سخنگوی صنعت آب کشور اعلام کرد. او دراین‌باره آماری مقایسه‌ای هم ارائه داد:«حجم مخازن کشور نسبت به مدت مشابه سال گذشته با رشد ۱۰ درصدی و نسبت به متوسط ۵ ساله با رشد ۶ درصدی همراه بوده است؛ درحالی‌که ورودی به مخازن نسبت به سال گذشته افزایش ۷ درصدی داشته اما نسبت به متوسط ۵ساله کاهش ۱۴ درصدی داشته است. حجم آب موجود در سدها در حال حاضر ۳۱ میلیارد مترمکعب است که نسبت به سال آبی گذشته با افزایش ۱۰ درصدی روبه‌روست.»
قاسم‌زاده همچنین میزان پرشدگی سدهای تأمین‌کننده آب شرب استان تهران را ۳۶ درصد عنوان کرد و گفت:«حجم مخازن سدهای تهران تا ۳۱ تیرماه نسبت به سال آبی گذشته افزایش ۲۴ درصدی داشته است. همچنین درصد پرشدگی مخازن سدهای دریاچه ارومیه، ۶۰ درصد و میزان پرشدگی سدهای زنجیره کارون ۸۲ درصد است.»
سوءتدبیر مؤثرتر از تغییرات اقلیمی
مسئله کاهش ورودی آب به مخازن آبی کشور اما باعث شد که هم‌میهن با مسعود مرسلی متخصص آب و عضو هیئت عملی دانشگاه اصفهان گفت‌وگو کند. او می‌گوید:«براساس آنچه در سال‌های اخیر رخ داده، درحال حاضر میزان پرشدگی سدهای کشور ما از متوسط پرشدگی سدها بیشتر است. یعنی پرشدگی سدهای ما معمولاً 50 درصد است. بسیاری از اوقات این عدد به 40 درصد می‌رسد و گاهی به 50 درصد، برخی زمان‌ها هم این عدد از 50 درصد بیشتر می‌شود، به همین دلیل می‌توان گفت پرشدگی 59 درصدی سدهای کشور،خبری تقریباً خوب است. به‌ویژه اینکه در فصل خشک و اوائل تابستان قرار داریم.»
او تاکید می‌کند که احتمالاً در بارندگی‌هایی که در روزهای آینده در جنوب کشور صورت می‌گیرد احتمالاً میزان پرشدگی سدها از 60 درصد خواهد گذشت:«هنوز سال آبی ما به پایان نرسیده و این احتمال وجود دارد که دو ماه دیگر هم بارندگی و سیلاب داشته باشیم.»
او اضافه می‌کند که ورودی سدها ارتباط چندانی با مدیریت آب ندارد:«این موضوع بیشتر به شرایط اقلیمی و میزان بارش‌ها مرتبط است. حجم مخازن سدهای ما معمولاً بین 50 تا 55 میلیارد مترمکعب است. خوشبختانه مناطقی که در سال‌های گذشته میزان بارندگی کمتر بوده امسال شاهد افزایش بارندگی‌ها بوده‌اند که این اتفاقی خوب است. طی هفت هشت سال گذشته چنین حجمی از بارندگی را که امسال شاهد بودیم در خراسان رضوی نداشتیم. سیلاب مناطقی از این استان را سیراب کرد. سد کهیر در استان سیستان و بلوچستان را اردیبهشت سال گذشته افتتاح کردیم و اردیبهشت امسال سرریز شد که خبر خوبی بود. در واقع در منطقه بلوچستان بارندگی‌های خوبی را شاهد بودیم و سدهای این منطقه همگی پر شدند.»
این متخصص آب درباره اقداماتی که ضروریست دولت چهاردهم درحوزه مدیریت منابع آبی انجام دهد هم عنوان می‌کند:«بخش اعظمی از آنچه در 30 تا 40 سال گذشته در کشور ما در حوزه آب رخ داده ناشی از سوءتدبیر بوده است. بخش کمی از این موضوع یعنی حدود 30 تا 40 درصد هم به شرایط اقلیمی بازمی‌گردد. در واقع می‌توان گفت ما چندان هم شاهد کاهش بارندگی نبوده‌ایم. یعنی اگر در برخی مناطق شاهد کاهش بارندگی بوده‌ایم در مناطقی هم شاهد افزایش آن بوده‌ایم. متاسفانه در حوزه آب مدیریت مناسبی نداشته‌ایم و این موضوع منجر به مشکلاتی شده است که از سال‌های گذشته آغاز و در سال‌های آینده هم این مشکلات بیشتر خواهد شد.»
مرسلی مهم‌ترین نکته درباره مدیریت دولت چهاردهم در حوزه آب را انتخاب وزیر نیرو می‌داند:«همه ما متخصصان حوزه آب نگران این موضوع هستیم. فردی باید وزیر شود که با ادبیات آب آشنا باشد و مشکلات مرتبط با آب را بشناسد و در این حوزه تجربه کافی داشته باشد.»
او معتقد است مهم‌ترین مسئله کشور در حال حاضر موضوع آب است و به همین دلیل هم مهم‌ترین وزیر وزیری است که باید حوزه آب را مدیریت کند.» او تاکید می‌کند:«درباره انتخاب برخی افراد به‌عنوان وزیر صحبت‌هایی می‌شنویم که امیدواریم اظهاراتی رسانه‌ای باشد و این افراد انتخاب نشوند. موضوع وابسته به این است که چه کسی انتخاب می‌شود و چه دیدگاهی به حوزه آب خواهد داشت. آیا این فرد دیدگاه عمرانی خواهد داشت همچنان‌که در دهه‌های گذشته همین رویکرد بر وزارت نیرو و حوزه آب حاکم بوده و به سدسازی اهمیت داده شده است، دیدگاهی که به آن دیدگاه سازه‌ای می‌گوییم. یا فردی که انتخاب خواهد شد دیدگاه علمی به حوزه آب داشته و آگاهی دارد که نیاز نیست همه آب‌های کشور را به آب‌های سطحی تبدیل کنیم بلکه آبخیزداری، آمایش سرزمینی و... هم مهم هستند.»
این استاد دانشگاه تاکید می‌کند که در حال حاضر برخی فکر می‌کنند اگر میزان آب را از 59 میلیارد مترمکعب آب سدها را به 60 میلیارد مترمکعب برسانیم، امروز همه گمان می‌کنند هر کس این اعداد را افزایش دهد بهتر است. درحالی‌که این رویکرد اشتباه است و تا امروز هم پاسخ مناسبی به نیازهای کشور نداده است.» مرسلی اظهار امیدواری کرد که وزیری انتخاب شود که رویکردی مناسب داشته و ضمن پرهیز از ایده‌آل‌نگری، آگاه باشد که نباید هم نگاهی ساده به مسائل این حوزه داشته باشد. با انتخاب وزیر می‌توان آینده را پیش‌بینی کرد.
