تشدید بحران تشنگی

اگر امسال بارش‌ها کم باشد، شاهد سومین سال خشک خواهیم بود

روز گذشته خبری مبنی بر اینکه تهران فقط برای ۱۰۰روز آب دارد به نقل از مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب تهران منتشر شد. این خبر نگران‌کننده، اگرچه با انتشار اطلاعیه‌ای تکذیب شد، اما کاهش ذخایر آبی استان تهران، مسئله‌ای است که بارها از سوی مسئولان امر با ارائه آمار و ارقام از کاهش نزولات جوی و پایین آمدن ذخیره آب در سدها اعلام شده است؛ موضوعی که مورد تایید کارشناسان نیز است؛ آن‌هم در شرایطی که میزان مصرف آب و ذخیره و پتانسیل‌های آبی همخوانی ندارد. بحران آب در کشور پدیده‌ای جدید نیست. هشدار هرروزه و هرساله کارشناسان نسبت به بحران خشکسالی و تبعات آن تبدیل به مسئله‌ای نگران‌کننده شده است. این اضطراب زمانی بیشتر می‌شود که هر سال در نیمه دوم سال شاهد عدم بارش چشمگیر برف و باران نسبت به سال‌های گذشته باشیم. با این حال کارشناسان حکمرانی نامناسب آب را مهم‌ترین دلیل بر ایجاد این فاجعه آبی می‌دانند و حتی این موضوع را مهم‌تر از کاهش نزولات جوی عنوان می‌کنند. به هر روی رفتارهای اشتباه در حوزه تصمیم‌گیری و تصمیم‌سازی‌های آبی در کنار کاهش نزولات آسمانی و رفتار نادرست مردم در مصرف بی‌رویه آب، بحران کم‌آبی در کشور را به جایی رسانده است که روز گذشته در رسانه‌ها خبری به نقل از محمد بختیاری، مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب استان تهران منتشر شد که در آن آمده بود: «مصرف آب شرب روزانه تهران سه میلیون مترمکعب است. تهران فقط برای ۱۰۰ روز آب دارد.» البته روابط‌عمومی شرکت آب و فاضلاب استان تهران در اطلاعیه‌ای اعلام کرد:‌ «اخباری که طی روزهای اخیر مبنی بر «پایان‌یافتن منابع آب تهران طی 100 روز آینده» منتشرشده صحت ندارد. اگرچه این خبر تکذیب شد، اما هشدار درباره کم‌آبی و حتی خشکسالی مسئله‌ای است که همواره مورد کارشناسان این حوزه بوده و هست. در این باره داریوش مختاری، کارشناس ارشد حوزه منابع آبی تاکید کرده است:«شاید تهران در سال ۱۴۰۱ وضعیتی همانند بخش‌هایی از اصفهان ۱۴۰۰ را پیدا کند و شرکت آب و فاضلاب استان تهران ناچار شود با تانکر به بخش‌هایی از شهر آبرسانی کند. وضعیت جیره‌بندی و حتی فراتر از آن دقیقا بستگی به حجم آب پشت سد‌ها دارد. چنانچه بارش‌ها کافی نباشد و برای مثال فقط در حدی باشد که مخازن سد‌ها پر شود، شاید تا مقطع تابستان ۱۴۰۱ تامین آب را پوشش دهند. در این صورت نقطه کانونی بحران، در پاییز ۱۴۰۱ پدید خواهد آمد. دقیقا جایی که دیگر جیره‌بندی پاسخگو نخواهد بود.» اخبار و تحلیل‌هایی از این دست که حتما از اهمیت بسیاری برخوردار هستند با توجه به‌ پیش‌بینی‌های اخیر سازمان هواشناسی می‌توانند نه‌تنها شهروندان تهرانی که مردم سراسر کشور را دچار نگرانی کنند. پیش از این سازمان هواشناسی پیش‌بینی کرد که از نیمه مهر تا نیمه آبان 1401 بارش‌ها در کشور تا 50درصد کاهش می‌یابد. برای نیمه آبان‌ تا نیمه ‌آذر نیز پیش‌بینی شده است که بارش در تمامی مناطق کشور کمتر از نرمال است و بیشترین کاهش بارش این دوره نیز در برخی مناطق به بیش از 50درصد می‌رسد. با این حال میزان بارش‌ها برای نیمه‌ آذر تا نیمه ‌اسفند به صورت کلی نرمال و در برخی مناطق بیش از حد نرمال پیش‌بینی شده است.

بارندگی‌ها در استان تهران 103 میلی‌متر کمتر از حد نرمال

احد وظیفه، رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی درباره وضعیت ذخایر آب و میزان بارش‌ها در کشور به هم‌میهن گفت:«میانگین بارش کل کشور در «سال آبی جاری یعنی اول مهر سال 1400 تا 31 شهریور 1401» 180میلی‌متر یا 18 سانتی‌متر بوده است. در همین بازه زمانی میانگین بارندگی در استان تهران، 191 میلی‌متر بوده است. این درحالی است که میزان نرمال بارندگی در استان تهران (میانگین 30سال گذشته) 294 میلی‌متر بوده است، بنابراین بارندگی‌ها در استان تهران 103میلی‌متر کمتر از حد نرمال بوده است. وضعیت بارش‌های سال گذشته در استان تهران نسبت به امسال کمی بهتر بود، اما در کل کشور شاهد خشکی شدید بودیم، ‌میانگین سال آبی کل کشور در سال 1400-1399، 134میلی‌متر بود که نشان می‌دهد از سال آبی امسال کمتر بود، که نتیجه آن کاهش شدید منابع آبی بود. » او با بیان اینکه کمبود نزولات جوی باعث کاهش رطوبت، ‌کاهش شدید منابع آب و در نتیجه کاهش ورودی سدها شده است، ادامه داد:«از طرف دیگر مصرف آب در حوزه‌های مختلف کشاورزی‌، صنعتی، آب شرب و. . . همچنان وجود دارد، که نتیجه این ضعیت کاهش ذخیره سدها و منابع آب زیرزمینی است. احتمالا بر همین اساس گفته شده که وضعیت ذخیره آبی بحرانی است.» این کارشناس هواشناسی درباره پیش‌بینی وضعیت بارندگی در ماه‌های آینده فصل سرد، اظهار کرد:«در نیمه دوم فصل پائیز و در زمستان حتما بارندگی برف و بارندگی خواهیم داشت، اما اینکه میزان بارندگی‌ها درحد نرمال یا کمتر و بیشتر از این حد باشد، سوال مهمی است. مدل‌های عددی اجراشده برای پیش‌بینی فصلی نشان می‌دهد که بارندگی‌های پائیز و زمستان در نیمه شمالی کشور از جمله تهران، کمتر از حد نرمال خواهد بود. برای جنوب کشور انتظار بارندگی در حد نرمال را داریم و حتی در مناطقی مانند جنوب غرب کشور، احتمال قوی برای بارندگی بیش از حد نرمال وجود دارد. اما قطعیتی در این موارد نیست. اگر امسال نیز مانند سال گذشته میزان بارش‌ها کم باشد، شاهد سومین سال خشک خواهیم بود.» وظیفه همچنین درباره میزان‌ بارش‌ها در مهرماه اظهارکرد:«شرایط بسیار بد و میزان‌ بارندگی‌ها بسیار کمتر از حد نرمال بود. استان‌های تهران، البرز و قزوین در این ماه تقریبا هیچ بارشی دریافت نکردند. دامنه‌های جنوبی البرز تقریبا بدون بارش بودند یا بارش‌های جزئی و غیرموثر داشتند. در استان‌های شمالی، استان‌های آذربایجان غربی و آذربایجان شرقی و بخشی از اردبیل و نوار ساحلی خزر، بخش‌هایی از خراسان شمالی و خراسان رضوی نیز اندکی بارش داشتند. جنوب سیستان و بلوچستان و شرق هرمزگان نیز شاهد رگبار و رعد و برق بودند. به جز این موارد باقی بخش‌های کشور تقریبا بدون بارش بودند. »

جایگاه ایران به لحاظ مصرف آب و پتانسیل‌های آبی چیست؟

مسعود مرسلی، متخصص حوزه آب و عضو هیئت‌علمی دانشگاه اصفهان نیز دراین‌باره به هم‌میهن گفت:«به صورت کلی مهرماه امسال در سراسر کشور با معضل کم‌آبی مواجه بودیم. به این معنا که سال آبی به انتها رسیده و هنوز نزولات جوی آغاز نشده است، بنابراین سطح آب در سدها و دبی رودخانه‌ها کاهش یافته و حتی برخی رودخانه‌های کم‌آب‌تر خشک می‌شوند. حتی سطح آب زیرزمینی نیز کاهش می‌یابد. در واقع در این ماه جریان همه منابع آبی افت خواهند داشت که تا ابتدای آبان هم طول می‌کشد. این معضل همیشگی بوده اما در برخی سال‌ها بیشتر و در برخی سال‌ها کمتر است. امسال اما کمبود بارش چشمگیر بوده است که منجر به کاهش ورودی آب به سدها‌ شده است، درحالی‌که از خردادماه تنها از این سدها آب برداشت می‌شود. این مسئله در شهرهای بزرگ مانند تهران، ‌اصفهان، تبریز و. . . بیشتر به چشم می‌آید و وضعیت خطرناک‌تر می‌شود. اما حقیقت آن است که در شهرهای کوچک‌تر هم با این معضل مواجه هستیم. » او با بیان اینکه بخشی از آب شرب تهران یعنی حدود 40درصد با استفاده از آب‌های زیرزمینی تامین می‌شود، اضافه کرد:«آب‌های زیرزمینی پایداری بیشتری دارند و با چند ماه بارندگی خشک نمی‌شوند. مسئله آن است که وقتی آب در سدها کاهش می‌یابد، فشار برداشت آب از منابع آب زیرزمینی بیشتر می‌شود. این روش معضل فرونشست زمین را به دنبال دارد. به بیان دیگر این اضافه‌برداشت از منابع آب زیرزمینی دلیل فرونشست‌هایی است که در تهران شاهد هستیم. » این متخصص حوزه آب در پاسخ به این سوال که تهران چه زمانی با بحرانن بی‌آبی مواجه می‌‌شود؟ اظهار کرد:« اگر در چندماه آینده بارندگی رخ ندهد، قطعا دچار معضل‌آب شرب خواهیم بود. اما همواره چنین بوده است که از اواخر آبان‌ماه بارندگی‌ها آغاز شده است، ما روی بارندگی‌‌ در ماه‌های آبان، ‌آذر و دی‌ماه حساب می‌کنیم، زیرا کسری آب جبران می‌شود. با این حال وضعیت سال آبی امسال خطرناک‌تر بوده است. با توجه به شرایط موجود می‌توان گفت تهران بحران آبی را رد کرده است، اما همچنان در تامین آب شرب تهران معضل داریم. همواره بحرانی‌ترین شرایط آبی را در انتهای سال آبی یعنی اواخر شهریور و آغاز سال آبی جدید یعنی اوائل مهرماه شاهد هستیم و پرآب‌ترین شرایط هم مربوط به اواخر اسفند و اوائل فروردین است. » این استاد دانشگاه با تاکید بر اینکه میزان نرمال بارندگی برای کل کشور به صورت میانگین 220 تا 230 میلی‌متر در سال است، اظهار کرد:«ما به لحاظ مصرف آب در جهان دارای رتبه ششم هستیم و کشورهای آمریکا، چین، هند، اندونزی و پاکستان بیش از ما آب مصرف می‌کنند. از طرف دیگر به لحاظ آب‌های زیرزمینی دارای رتبه 37 در جهان و از نظر آب‌های سطحی دارای رتبه 62 هستیم. در واقع اختلاف فاحشی میان پتانسیل آبی کشور و میزان مصارف آن است. به همین دلیل هم هر سال در نقاط مختلف کشور با تنش آبی مواجه هستیم. »