میزبان اقلیم پس از سه سال
در سه سال گذشته اتفاقات مختلفی در منطقه رخ داده که بخشی از آن‌ها به روابط مستقیم تهران – اربیل برمی‌گردد و بخش دیگری از آن منبعث از روابط کردستانِ عراق و اسرائیل است. این رخدادهای سیاسی و امنیتی اهمیت سفر رئیس اقلیم کردستان عراق به ایران را دوچندان می‌کند.
گروه خبر: رئیس اقلیم کردستان ظهر روز گذشته در رأس هیئتی بلندپایه وارد تهران شد. نچیروان بارزانی آخرین بار در مرداد ۱۴۰۰ برای شرکت در مراسم تحلیف ابراهیم رئیسی به تهران آمد.
به گزارش ایسنا، بنابر اعلام ناظم دباغ، نماینده اقلیم کردستان در ایران، بارزانی در جریان این سفر با رئیس‌جمهور، رئیس مجلس و وزیر امور خارجه کشورمان دیدار دارد.
خبرگزاری مهر نیز از ملاقات او با مقام رهبری خبر داده است. در سه سال گذشته اتفاقات مختلفی در منطقه رخ داده که بخشی از آن‌ها به روابط مستقیم تهران – اربیل برمی‌گردد و بخش دیگری از آن منبعث از روابط کردستانِ عراق و اسرائیل است. این رخدادهای سیاسی و امنیتی اهمیت سفر رئیس اقلیم کردستان عراق به ایران را دوچندان می‌کند.
اهمیت اقلیم کردستان برای ایران
روابط تهران و اربیل طی چند دهه فرازونشیب‌های زیادی داشته است. به‌طور کلی دو جریان اصلی اکراد عراق یعنی اتحاد میهنی کردستان به مرکزیت سلیمانیه و محوریت مرحوم جلال طالبانی، رئیس‌جمهور پیشین عراق و حزب دموکرات کردستان عراق با مرکزیت اربیل و رهبری سنتی مسعود بارزانی روابط گسترده‌ای با تهران داشته و دارند. اما این روابط گاهی در اوج (مثل جریان مبارزه با داعش) و گاهی تنزل (مثل جریان همه‌پرسی استقلال اقلیم) پیدا کرده است.
از لحاظ اقتصادی نیز باید گفت که آمارهای تجاری حاکی از ارتباط گسترده میان دو طرف است. به گزارش ایرنا و به نقل از محمد محمودیان سرکنسول ایران در سلیمانیه، مجموع تبادلات ایران و اقلیم در سال ۱۴۰۱ اندکی بیش از ۲ میلیارد دلار بوده، اما این حجم در ۶ ماه نخست ۱۴۰۲ به 5/2 میلیارد دلار رسید. بنابراین، نباید اهمیت اقتصادی اقلیم را نادیده گرفت.
اقلیم کردستان اهمیت سیاسی و امنیتی ویژه‌ای برای ایران دارد. بخشی از آن به دلیل مرز مشترک با مناطق کردنشین ایران است. قسمت دیگری از این اهمیت را باید در روابط غیررسمی اما عمیق و مهم اقلیم با اسرائیل دانست.
نکته مهم دیگری که باید مورد توجه قرار بگیرد، استقرار کمپ‌های گروه‌های تروریست مانند کومه‌له و دموکرات طی چند دهه گذشته در مناطق مرزی ایران و اقلیم است. تمام این نکات در کنار روابط اقتصادی و سیاسی ایران و عراق و منطقه کردستان باعث میشود که این اقلیم اهمیت ویژه‌ای برای تهران داشته باشد.
ایران دو نگرانی امنیتی در قبال کردستان عراق دارد. مرز مشترک دو سرزمین طی سال‌های گذشته محل تردد گروه‌های مسلح بوده است. هرچند که امروز یعنی در اردیبهشت ۱۴۰۳ وضعیت منطقه غربی با سال‌های دهه ۸۰ و ابتدای دهه ۹۰ تفاوت‌های زیادی دارد. اما تحرکات از بین نرفته است.
ایران در سال ۱۴۰۱ حداقل ۲ عملیات توپخانه‌ای و موشکی – پهپادی علیه مقر این گروهک‌ها انجام داد. بخشی از توافق امنیتی تهران – بغداد که در اسفند ۱۴۰۱ به امضا رسید، مربوط به استفاده این گروه‌ها از خاک عراق برای انجام اقداماتی علیه ایران است که ارتباط مستقیم با حکومت اقلیم دارد.
اربیل – تل‌آویو
حکومت اقلیم کردستان و اسرائیل روابط رسمی ندارند. اما ارتباط گسترده‌ای از لحاظ امنیتی و اقتصادی میان دو طرف برقرار است.
فروردین ۱۴۰۲ ایرنا به نقل از رسانه‌های عبری نوشت: «در پی رای دادگاه بین‌المللی داوری به نفع دولت مرکزی عراق و به تبع آن توقف صادرات نفت خام از اقلیم کردستان این کشور به ترکیه، تل‌آویو با ضررهای بزرگی مواجه خواهد شد. شبکه ۱۲ رژیم اسرائیل اعلام کرد که این رژیم سال‌ها نفت تامین‌شده توسط حکومت کردستان عراق را از طریق خط لوله‌ای که به بندر جیحان در ترکیه می‌رسد، از شمال عراق وارد کرده است. دولت مرکزی در بغداد تاکید کرده که کردستان عراق حق فروش مستقل نفت را ندارد و این امر به وضوح منجر به قطع تجارت با رژیم اسرائیل خواهد شد.»
براساس قانون مصوب در پارلمان عراق، عادی‌سازی روابط با اسرائیل جرم است. شاید به همین دلیل باشد که اخبار واضح و گسترده‌ای درباره روابط اربیل و تل‌آویو منتشر نمی‌شود. اما نگاهی به برخی اخبار می‌تواند تا حدودی وجود این روابط را اثبات کند. ۲۶ دی ۱۴۰۲ ایران حمله‌ای به یک ساختمان – که به‌عنوان مقر موساد معرفی شد - در اربیل انجام داد که مرگ یک نفر در آن بیشتر مورد توجه قرار گرفت؛ پیشرو دیزایی.
سایت مشرق‌نیوز – نزدیک به نهادهای امنیتی – درباره این فرد نوشت: «برخی منابع مدعی شده‌اند که پیشرو دیزایی سرمایه‌دار نفتی کُرد که با موساد ارتباط داشته و مالک گروه «امپایر و فالکون» بوده است، در حملات ضدتروریستی سپاه پاسداران به منطقه اربیل کشته شده است.»
استقرار نیروهای امنیتی اسرائیل در اقلیم کردستان نیز پیش از این مورد توجه قرار گرفته است. اسفند ۱۴۰۰ حداقل دو مقری که گفته میشود در اختیار موساد قرار داشته است، هدف موشک‌های ایران قرار گرفت.
خبرگزاری فارس – نزدیک به سپاه پاسداران – در ۲۳ اسفند ۱۴۰۰ نوشت: «ابو آلاء الولائی دبیرکل کتائب سیدالشهداء عراق درباره ادعای برخی در این کشور مبنی بر اینکه رژیم صهیونیستی در منطقه کردستان، حضور ندارد گفت که صهیونیست‌ها در این منطقه بیش از ۲۰ مرکز راهبردی و تاکتیکی دارند.
صهیونیست‌ها اتاق عملیات امنیتی، سرمایه‌گذاری و پروژه‌های متعددی در اربیل دارند که با سرمایه صهیونیست‌ها اداره میشود. بیش از چهار هزار صهیونیست در کردستان عراق حضور دارند، بین اربیل و تل‌آویو نیز یک مسیر هوایی مستقیم وجود دارد و همین مسئله باعث شد که صهیونیست‌ها از اتباع خود بخواهند که به خاطر تنش امنیتی، به اربیل سفر نکنند.»
وجود پایگاه‌های امنیتی اسرائیل در عراق، پیش از این مورد تائید مقامات کشورمان نیز قرار گرفت. به گزارش فارس، ایرج مسجدی، مشاور پیشین فرمانده نیروی قدس و سفیر سابق ایران در بغداد روز ۲۳ اسفند ۱۴۰۰ ضمن تاکید بر وجود مقرهای اسرائیل در اقلیم، گفت: «ما نسبت به امنیت اراضی خود، کوتاهی نخواهیم کرد. بارها به مسئولان منطقه کردستان هشدار داده‌ایم، ولی گوش نکردند.»
اقلیم علاقه‌مند به افزایش روابط با تهران است
فداحسین مالکی، عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی به «هم‌میهن» گفت: «این سفر از جهات مختلف حائز اهمیت است. روابط ایران و عراق در سطح عالی برقرار است و با توجه به حوادث منطقه این سفر باعث ارتقاء سطح مناسبات دو طرف میشود. از سوی دیگر می‌توانیم بحث ارتباطات اجتماعی و فرهنگی با کردستان عراق را مدنظر قرار بدهیم. سطح بالایی از مراودات مرزی و تجاری نیز میان دو طرف برقرار است. به‌طور کلی، همکاری و روابط خوبی در سطح کلان میان ایران و عراق و در سطحی پایین‌تر میان ایران و اقلیم کردستان جریان دارد.»
وی ادامه داد: «در سطح امنیتی نیز باید گفت که جریان‌هایی در اقلیم کردستان بوده‌اند که علیه جمهوری اسلامی فعالیت می‌کردند. برخورد با این جریان‌ها نیز در قالب مناسبات میان تهران و اربیل و هماهنگی دو طرف انجام شد.»
مالکی با اشاره به اهمیت روابط ایران و اقلیم کردستان تاکید کرد: «ما مدتی پیش از سوی کمیسیون امنیت ملی سفری به اقلیم کردستان داشتیم. روابط خوبی میان تهران و اقلیم کردستان جریان دارد. روابط فرهنگی و سیاسی و اقتصادی ما بالاست و کردها نیز به افزایش روابط علاقه‌مند هستند. در خصوص بعضی جریاناتی که علیه ایران فعالیت‌هایی انجام می‌دادند، برخوردها با هماهنگی صورت گرفته و با اطمینان می‌گویم که دو طرف در نهایت تصمیمی می‌گیرند که در جهت حفظ منافع ایران و عراق است.»
سفر بارزانی باعث تعمیق روابط ایران و عراق میشود
محمود عباس‌زاده‌مشکینی، دیگر عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی نیز درباره سفر بارزانی گفت: «آقای بارزانی یکی از نیروهایی است که از سطح جامعه عراق به سطح سیاست آمده است. از لحاظ جمعیتی و مذهبی، تعلق به بخشی از عراق (کردها) دارد که در سیاست این کشور تعیین‌کننده و تاثیرگذار هستند. سیاستمدار کارکشته‌ای است که نقش ایران را نیز خوب تحلیل می‌کند و به جایگاه منطقه‌ای و بین‌المللی جمهوری اسلامی ایران واقف است. ایران یک قدرت تعیین‌کننده است که محوریت مدیریتی در منطقه دارد.
بنابراین، همکاری با نیروهایی مثل بارزانی به‌طور طبیعی در مسائل منطقه و تعمیق روابط ایران و عراق کمک‌کننده است. عراق ظرفیت‌هایی دارد که جمهوری اسلامی می‌تواند از آن‌ها استفاده کند و ایران نیز دارای ظرفیت‌هایی است که می‌تواند مورد استفاده عراق قرار بگیرد. ایران و عراق به‌نوعی عمق استراتژیک یکدیگر هستند. زمانی که استراتژیست‌های دو طرف در هماهنگی هستند، این روابط عمق بیشتری پیدا می‌کند. به همین دلیل فکر می‌کنم که سفر بارزانی مثبت و مبارک خواهد بود.»
او ادامه داد: «اقلیم از لحاظ سیاسی و اقتصادی نقش ویژه‌ای در عراق دارد. جمهوری اسلامی ایران در مواقع سختِ کشور عراق، در کنار آن‌ها بوده است. نمونه آن تامین امنیت اقلیم در جریان جنایت‌های داعش و محور عبری – عربی – غربی بود. عراق طعمه این جنگ بود و مردم این کشور باور دارند که اگر کمک‌های ایران نبود، این کشور با مشکلات بیشتری مواجه می‌شد. ارتباط ایران و اقلیم کردستان عراق با توجه به ظرفیت‌های سیاسی، اجتماعی و اقتصادی که در مرکزیت این کشور دارد، تاثیر مثبتی بر روابط ایران و عراق می‌گذارد.»
