تنش دیپلماتیک با همسایگان

ایران به دنبال وقوع سلسله عملیات‌های تروریستی اخیر، دست به عملیات انتقامی در خاک عراق، سوریه و منطقه مرزی میان ما و پاکستان زد. در جریان این حملات، ابتدا پایگاه‌های گروه‌های تروریستی در چند نقطه سوریه و یک ساختمان مربوط به موساد در اربیل عراق مورد هدف قرار گرفت؛ شب گذشته نیز مواضعی در منطقه مرزی ایران و پاکستان زیر ضربه قرار گرفت. دولت‌های پاکستان و عراق، واکنش‌هایی به عملیات نظامی ایران در خاک خود نشان داده‌اند. برخی ناظران معتقدند که عملیات‌های اخیر ایران، می‌تواند به تنش در روابط با کشورهای همسایه منجر ‌شود. این درگیری‌ها باعث بروز نگرانی‌هایی شده است. چین یکی از کشورهایی بود که ضمن واکنش به این حمله، از دو طرف خواست که خویشتن‌داری کنند. همچنین شب گذشته به دنبال بروز برخی ناآرامی‌ها در منطقه شرق کشور، یک عملیات تروریستی در جاده خاش به زاهدان صورت گرفت و یکی از اعضای سپاه سلمان استان سیستان و بلوچستان به شهادت رسید. گروه تروریستی جیش‌‌العدل مسئولیت این ترور را بر عهده گرفته است.

حق دفاع مشروع

پس از حمله اول به اربیل و ادلب، سخنگوی وزارت خارجه کشورمان در اظهارنظری رسمی این اقدام را استفاده از حق مشروع و قانونی خود برای برخورد بازدارنده با منابع تهدیدکننده امنیت ملی دانست. حق دفاع مشروع در قوانین بین‌المللی از جمله ماده ۵۱ منشور ملل متحد به رسمیت شناخته شده است. در این ماده آمده است: «در صورتی‌که یک عضو ملل متحد مورد تجاوز مسلحانه واقع شود، هیچ‌یک از مقررات این منشور به حق طبیعی دفاع مشروع انفرادی یا‌اجتماعی تا موقعی که شورای امنیت اقدام لازم برای حفظ صلح و امنیت بین‌المللی به عمل آورد، لطمه وارد نخواهد آورد. اقداماتی را که اعضاء برای‌اجرای حق دفاع مشروع به‌عمل می‌آورند باید فوراً به‌شورای امنیت اطلاع دهند، ولی این اقدامات به‌هیچ‌وجه در اختیارات و وظایفی که شورا بر طبق ‌این منشور دارد و به‌موجب آنها در هر موقع روشی را که برای حفظ و یا اعاده صلح و امنیت بین‌المللی لازم می‌داند، می‌تواند اتخاذ کند، تأثیری نخواهد ‌داشت.» بر همین اساس، دولت جمهوری اسلامی روز گذشته طی نامه‌ای رسمی به شورای امنیت سازمان ملل متحد، انجام این عملیات را اعلام و درخواست کرد که نامه مذکور به عنوان سند این شورا ثبت شود.

شکایت عراق

دولت عراق در هیچ‌یک از عملیات‌های مشابهی که پیش از این در خاک آن کشور – در راستای مقابله با گروه‌های تروریستی و تجزیه‌طلب – انجام شده بود، واکنشی مانند واکنش به حمله اخیر اربیل نشان نداده بود. بامداد چهارشنبه، وزارت خارجه عراق خبر داد شکایت رسمی علیه ایران را به سازمان ملل و شورای امنیت ارائه داده است. بغداد در این بیانیه، حملات موشکی به اربیل را نقض آشکار حاکمیت، تمامیت ارضی و به خطر انداختن جان شهروندان عراقی دانست. عراق در ادامه برخوردهای دیپلماتیک پس از عملیات موشکی، کاردار ایران در بغداد را احضار کرد و سفیر خود در تهران را نیز برای مشورت فراخواند. قاسم الاعرجی، مشاورامنیت ملی عراق که مسئولیت تحقیق در خصوص این حمله را برعهده دارد، پس از حضور در اربیل و بازدید از محل اصابت موشک‌ها، وجود مقر موساد در اربیل را بی‌پایه و اساس دانست.

عملیات در خاک پاکستان

تازه‌ترین عملیات موشکی - پهپادی، به انهدام مقر تروریست‌های جیش‌العدل در کوه‌های مرزی بلوچستان پاکستان مربوط می‌شود. در این عملیات، ۶ فروند پهپاد انتحاری و چند فروند موشک استفاده شده است و این گروه تروریستی با صدور بیانیه‌ای، انهدام ۲ مقر و کشته شدن نیروهای خود را تائید کرده است. عملیات علیه مواضع جیش‌العدل، در انتقام عملیات‌های تروریستی این گروه در خاک کشورمان، به‌خصوص حمله اواخر آذرماه به پاسگاه راسک سیستان و بلوچستان که ۱۱ نیروی پلیس به شهادت رسیدند، اتفاق افتاده است. پاکستان واکنش تندی به عملیات موشکی - پهپادی علیه مقرهای جیش‌العدل نشان داد. اسلام‌آباد، به فاصله چند ساعت پس از این حمله کاردار سفارت ایران را احضار کرد، سفیر خود را از تهران فراخواند و از سوی دیگر به سفیر ایران در پاکستان که در تهران حضور دارد، اعلام کرد به این کشور برنگردد. وزارت خارجه این کشور همچنین با صدور بیانیه‌ای، اقدام ایران را نقض‌کننده قوانین بین‌المللی، اهداف و منشور ملل متحد دانست. در بخش دیگری از این بیانیه آمده است: «این اقدام غیرقانونی کاملاً غیرقابل قبول است و هیچ توجیهی ندارد. پاکستان این حق را برای خود محفوظ می‌دارد که به این اقدام غیرقانونی پاسخ دهد. مسئولیت عواقب آن کاملاً متوجه ایران خواهد بود.» این وزارت‌خانه در بیانیه دیگری نیز ضمن غیرقابل قبول دانستن شکستن حریم هوایی پاکستان، اعلام کرد که در جریان این عملیات تعدادی کشته و زخمی شدند.

عملیات و رویدادهای مشترک

این عملیات در زمانی اتفاق افتاده است که چند رویداد مشترک میان و پاکستان در جریان بود. نخست، دیدار حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه کشورمان با نخست‌وزیر دولت موقت پاکستان در حاشیه اجلاس داووس است. امیرعبداللهیان با ابلاغ سلام‌ رئیس‌جمهور کشورمان به نخست‌وزیر پاکستان، روابط دو کشور ایران و پاکستان را عمیق و تاریخی خواند و با تاکید بر آمادگی ایران برای گسترش هرچه بیشتر روابط دو کشور، به دیدار اخیر او با رئیس‌جمهور کشورمان اشاره کرد و آن را در کمک به تقویت روابط دو کشور حائز اهمیت توصیف کرد. انور الحق، نخست‌وزیر موقت پاکستان نیز روابط دو کشور را بسیار بااهمیت توصیف و تمایل اسلام‌آباد برای تقویت همکاری‌های دوجانبه را اعلام کرد. الحق با اشاره به حمله تروریستی کرمان و هم‌دردی به خاطر این حادثه، تروریسم را تهدید مشترک میان تهران و اسلام‌آباد دانست و خواستار همکاری مشترک دو کشور برای محدود کردن اینگونه تهدیدات تروریستی شد. رویداد دیگر، تمرین مشترک نیروی دریایی ایران و پاکستان در آب‌های خلیج‌فارس و تنگه هرمز است که در 26دی‌ماه برگزار شد. ناوگروه صلح و دوستی نیروی دریایی پاکستان که به مدت 3 روز، با هدف افزایش سطح تعاملات آموزشی و ارتقاء مراودات نظامی و همچنین دیدار فرماندهان پاکستانی با مقامات نیروی دریایی ارتش به استعداد دو ناو رزمی آموزشی، در منطقه یکم امامت نداجا بندرعباس پهلوگیری کرده بود، همزمان با خروج از بندرعباس، با مشارکت ناوهای موشک‌انداز و شناورهای رزمی و یک فروند بالگرد SH  نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران، اقدام به برگزاری تمرین مشترک دریایی، در محدوده آب‌های تنگه هرمز و خلیج‌فارس کردند. آخرین رویداد نیز به افتتاح اولین نمایشگاه بین‌المللی صادرات به پاکستان مربوط می‌شود. این نمایشگاه که در چابهار برگزار شده، روز گذشته توسط احمد وحیدی، وزیر کشور که در سفر به سیستان و بلوچستان به سر می‌برد، افتتاح شد. وحیدی در حاشیه افتتاح این نمایشگاه، روابط ایران و پاکستان را بسیار خوب و نزدیک توصیف کرد. این نمایشگاه هم‌زمان با واکنش‌های تند اسلام‌آباد به عملیات علیه مقرهای جیش‌العدل افتتاح شد.  این در حالی است که طی روزهای گذشته وزیر امور خارجه هند، به ایران سفر کرده بود و در این سفر دو کشور توافق‌های مهمی در زمینه گسترش همکاری‌ها انجام دادند که با توجه به منازعات طولانی‌مدت میان دهلی و اسلام‌آباد پیامی منفی به پاکستان بود؛ هند و پاکستان از زمان جنگ خونین که منجر به جدایی پاکستان از هند شد، بر سر منطقه مسلمان‌نشین جامو و کشمیر با هم در مناقشه هستند و روابط خارجی خود را نیز براساس این دشمنی تنظیم می‌کنند. البته ناگفته نماند هند از حملات ایران در خاک پاکستان دفاع کرد، دولت هند در بیانیه‌ای اعلام کرد:«ما اقدامات دفاعی را که کشورها در دفاع از خود انجام می‌دهند درک می‌کنیم.»

 واکنش‌ مقام‌های ایرانی

در چنین مواقعی به طور معمول، مقامات کشورهای درگیر منازعه به اظهارنظر در برابر یکدیگر می‌پردازند. مقام‌های ایران نیز ضمن تاکید بر کوتاهی پاکستان در برخورد با گروه‌های تروریستی مستقر در خاک این کشور که حملات مکرری به مواضع داخل ایران دارند، این عملیات را حق دفاع مشروع خود دانسته‌اند.  سردار سیدمجید میراحمدی، معاون امنیتی و انتظامی وزیر کشور، با اشاره به حضور برخی جریانات تروریستی در پاکستان گفت: ما با پاکستان همکاری اطلاعاتی و امنیتی داریم و در مقابله با گروه‌های تروریستی هستیم و یک ارتباط برادرانه داریم و دائماً در حال تماس و ارتباط هستیم اما متأسفانه برخی گروه‌های تروریستی در خاک پاکستان لانه کرده‌اند. اگرچه متولیان در پاکستان از حضور تروریست‌ها اظهار بی‌اطلاعی می‌کنند، ولی روز گذشته گروه تروریستی جیش‌الظلم  که خود را به دروغ جیش‌العدل نامیده رسماً اطلاعیه داد در خاک پاکستان هستیم. البته بعد از اینکه متوجه خطای خود شدند سعی کردند این اشتباه را اصلاح کنند. امیر سرتیپ محمدرضا آشتیانی، وزیر دفاع نیز روز گذشته در حاشیه جلسه هیئت دولت، در پاسخ به خبرنگاران درباره عملیات‌های موشکی اخیر گفت: «ما تروریسم را در سراسر جهان محکوم می‌کنیم، بنابراین اگر هر نوع اقدامی در ارتباط با نقض حقوق مردم و اقدامات تروریستی علیه مردم ما انجام شود حتماً عکس‌العمل نشان می‌دهیم و دیدید به شدت هم این کار را می‌کنیم و هیچ محدودیتی قائل نیسیتم اما به حق حاکمیت، منافع کشورها و حقوق و قوانین آنها و تمامیت ارضی همه کشورها خصوصاً همسایگان‌مان احترام می‌گذاریم و به‌هیچ‌عنوان نمی‌پذیریم کسی در مرزهای ما شیطنت کند و حتماً برخورد می‌کنیم.»

گفت‌وگوی تلفنی وزرای خارجه

شب گذشته، تماسی تلفنی میان حسین امیرعبداللهیان و همتای پاکستانی‌اش جلیل عباس جیلانی برقرار شد. وزیر خارجه کشورمان در این گفت‌وگوی تلفنی بر اهمیت تمامیت ارضی پاکستان برای ایران تاکید کرد، امنیت پاکستان را امنیت ایران و جیش‌العدل را تهدیدی مشترک برای هر دو کشور دانست. امیرعبداللهیان بر این موضوع تاکید کرد که عملیات مذکور، علیه یک گروهک تروریستی ایرانی بوده و هیچ‌یک از اتباع پاکستان در این حمله کشته نشدند. وزیر خارجه پاکستان نیز امنیت را نقطه مشترک تهران و اسلام‌آباد دانست و تاکید کرد که هرگاه تهدیدی در خاک پاکستان علیه جمهوری اسلامی ایران وجود داشته، دولت پاکستان علیه آن اقدام کرده است. جیلانی همچنین حوزه‌های فراوان همکاری دو کشور را برشمرد و از طرف ایرانی خواست تا اطلاعات مربوط به گروه‌های تروریستی در خاک پاکستان را در راستای همکاری‌های مشترک دو کشور در اختیار پاکستان قرار دهد. وی تاکید کرد، اسلام‌آباد انتظار دارد مقابله با گروه‌های تروریستی در پاکستان توسط نیروهای پاکستان انجام شود.

نگاه کارشناس

براساس منافع ملی ایران و پاکستان تنش‌ها نباید از سطحی فراتر رود

پیرمحمد ملازهی، کارشناس مسائل شبه‌قاره هند، درباره رخدادهای اخیر در منطقه به هم‌میهن، گفت: «روایتی که از این عملیات در میان پاکستانی‌ها، ایرانیان و برخی کشورهای منطقه وجود دارد، متفاوت است. ایرانی‌ها می‌گویند مقر جیش‌العدل در منطقه کوه سبز را هدف قرار داده‌اند که در حد فاصل سراوان در ایران و پنجگور در پاکستان واقع شده است. اما روایت پاکستانی‌ها، تفاوت‌هایی بنیادین دارد. آن‌ها در رسانه‌ها و افکار عمومی بر کودکانی که در این عملیات کشته و زخمی شدند، مانور می‌دهند و صحبتی از اینکه جیش‌العدل در آنجا حضور داشته، در رسانه‌ها و افکار عمومی پاکستان مطرح نیست. در نهایت اگر بخواهند اشاره‌ای به این گروه تروریستی‌ داشته باشند، می‌گویند جیش‌العدل آنجا پایگاه داشته و ممکن است که در زمان حمله آن نقطه را ترک کرده‌ باشند.»

این تحلیل‌گر مسائل بین‌الملل ضمن برشمردن پیامدهای این عملیات، اضافه کرد: «حمله اخیر مناسبات میان دو کشور را دچار تنش کرده است. پاکستانی‌ها سفیر خود را فراخواندند و اجازه ورود سفیر ایران را هم نمی‌دهند. می‌شود تصور کرد این حرکت نظامی براساس این تحلیل صورت گرفته است که باید از موضع قدرت برخورد شود تا پاکستانی‌ها را مجبور کنیم که از ورود گروه‌های تروریستی به منطقه بلوچستان جلوگیری کنند. اینکه هدف مذکور برآورده شده باشد، محل تردید است. منافع ملی ایران و پاکستان در این است که تنش‌ها از سطحی فراتر نرود و دو طرف، بار دیگر در یک مسیر توسعه مناسبات قرار بگیرند. دو کشور مرز طولانی با هم دارند و قوم بلوچ در دو طرف آن زندگی می‌کنند. بلوچ‌هایی در ایران احساس تبعیض مذهبی و در پاکستان، احساس تبعیض اقتصادی و اجتماعی دارند.»

ملازهی در پاسخ به این سوال که آیا زمان‌بندی این عملیات با توجه به ملاقات وزیر خارجه و نخست‌وزیر موقت پاکستان در داووس و تمرین مشترک نظامی دو کشور در خلیج فارس مناسب بوده یا نه؟ گفت: «زمان در این عملیات به درستی انتخابات نشده است. تحلیل نظامی این است که با این اقدام، پاکستان مجبور به انجام اقداماتی در حوزه مبارزه با گروه‌های تروریستی می‌شود. ولی حقیقت این است که حتی اگر دولت مرکزی اسلام‌آباد بخواهد، با توجه به خلأ قدرتی که در برخی مناطق بلوچستان وجود دارد ارتش پاکستان در عمل توان کنترل اوضاع را نخواهد داشت. علاوه بر اینکه گروه‌های تروریستی مثل جیش‌العدل که در حال حاضر علیه ایران فعالیت می‌کنند به داعش پیوستند و ابتکار عمل نیز دیگر در دست پاکستانی‌ها نیست. داعش ضدپاکستان نیز عمل می‌کند. شرایط خاص است و در این شرایط، قبل از اینکه عملیات انجام شود باید تفکر بیشتری روی آن صورت می‌گرفت.»

ملازهی درباره برخی تحلیل‌ها مبنی بر تغییر موازنه قوا به نفع ایران پس از عملیات‌های اخیر، اضافه کرد: «با این نظر موافق نیستم که عملیات‌های اخیر، تاثیر مثبتی بر موازنه قوا میان ایران و کشورهای منطقه گذاشته باشد. تحلیلی در میان نظامیان وجود دارد که فکر می‌کنند می‌توانند با این نوع عملیات یک توازن قوای نظامی به نفع ایران ایجاد کنند. ولی آنچه در صحنه عمل می‌گذرد، به ما نشان می‌دهد که تحلیل مذکور به طور کامل منطبق با واقعیت نیست. پس از حمله به اربیل، مناسبات ایران و عراق تیره شده است. برای اولین بار عراقی‌ها مسئله حمله موشکی به اقلیم کردستان را به سازمان ملل بردند و علیه ایران شکایت کردند.» او  ادامه داد: «افکار عمومی عراق علاوه بر افکار عمومی در اقلیم کردستان، نسبت به ایران منفی شده است. حتی احزاب و گروه‌های نزدیک به ایران، با توجه به شرایط موجود و برای حفظ موقعیت خود از چنین عملیاتی حمایت نمی‌کنند. اگر ارزیابی واقعی داشته باشیم، به نظر نمی‌رسد که این عملیات‌ها تغییر توازن قوا به نفع ایران را رقم زده باشد. بلکه شاهد روندی برعکس این ادعا هستیم. این مسائل و مشکلات را تا حد امکان باید از تغییر ابزار سیاسی پیگیری کرد.»

این تحلیل‌گر مسائل منطقه تاثیر این عملیات‌ها بر جایگاه بین‌المللی ایران را نیز منفی دانست و اضافه کرد: «چنین عملیاتی بر مناسبات بین‌المللی ایران نیز تاثیر منفی دارد. یک نگاه آمریکایی وجود دارد و همیشه به دنبال این است که ایران را مخالف صلح نشان دهد و بگوید که نیروهای نیابتی متصل به تهران، منطقه را – از جمله در دریای سرخ - متشنج کرده‌اند. از مسئله دریای سرخ بسیار می‌شود استفاده کرد چراکه تمام کشورهای اقتصادی جهان برای تجارت به این آب‌راه نیاز دارند. هیچ کشوری به بر هم خوردن نظم تجارت جهانی علاقه ندارد و تلاشی صورت می‌گیرد که بگویند یمنی‌ها به فرمان ایران این عملیات‌ها را انجام می‌دهند. این تحرکات منطبق بر منافع ملی ایران نیست.»