پایان هرکول ایرانی/بررسی زندگی پرفرازونشیب رضا سوخته‌‏سرایی اسطوره کشتی ایران

رخت سیاه بر کشتی ایران عبارتی است که طی یکی، دو روز اخیر شنیده‌ایم. درگذشت امامعلی حبیبی، اتفاق بسیار تلخی بود که دو روز پیش رخ داد و حالا روز گذشته رضا سوخته‌سرایی، دیگر اسطوره کشتی ایران و جهان، در سن ۷۵ سالگی درگذشت تا ورزش کشتی ایران و علاقه‌مندان به آن غمی تازه را تجربه کنند.

سوخته‌سرایی از معدود کشتی‌گیرانی بود که هم در کشتی آزاد، هم در کشتی فرنگی روی تشک می‌رفت و افتخارآفرینی می‌کرد. او در کشتی مدال‌های بسیاری کسب کرد، سه دوره در بازی‌های آسیایی پرچم‌دار ایران بود اما در سال‌های پایانی عمر عملاً کسی او را به یاد نداشت. درگذشت سوخته‌سرایی، زندگی و کارنامه ورزشی پربار این کشتی‌گیر حرفه‌ای کشورمان را که دیگر در میان‌مان نیست، بررسی می‌کنیم.

گلستانی اصیل

بسیاری از کشتی‌گیران ایرانی از خطه‌ی جویبار می‌آیند. یکی از دلایلی که لقب پلنگ جویبار را به کشتی‌گیران می‌دهند، همین موضوع است. جویباری که باشی، نیمی از راه کشتی را طی کرده‌ای اما سوخته‌سرایی برخلاف آن دوران از گلستان آمد. از روستایی در علی‌آباد کتول به‌اسم روستای دارکلاته یا همون محله‌ی سوخته‌سرا. او از همان ابتدا توسط مربیان ورزش به‌سمت کشتی سوق داده شد و توصیه هم شده بود که حتماً وارد رشته کشتی شود.

مرحوم سوخته‌سرایی در گفت‌وگویی اعلام کرده بود که یکی از مربیان ورزش به او گفته بود، حتی اگر ممکن است تحصیل را رها کنی، این کار را بکن ولی کشتی را به‌صورت حرفه‌ای آغاز کن. یکی از نخستین راهنمایان ورزشی‌اش منوچهر شمشیری، افسر نیروی زمینی و قهرمان کشتی خراسان و آسیا بود که استعداد این نوجوان شمالی را دید و پرورش داد.

آغاز مسیر قهرمانی

تلاش و پشتکار سوخته‌سرایی باعث شد تا به‌سرعت لباس تیم ملی را بر تن کند و در اردوهای تیم ملی با دیگر کشتی‌گیران برای افتخارآفرینی هم‌قسم شود. البته شاید خودش فکرش را نمی‌کرد که در برخی مقاطع بدشانسی گریبانش را بگیرد. او با قدرت بدنی بالا، تکنیک مناسب و پشتکار مثال‌زدنی به یکی از مدعیان وزن‌های سنگین تبدیل شد. از همان آغاز، وجه تمایز او، جسارت‌اش در حضور هم‌زمان در دو سبک کشتی آزاد و کشتی فرنگی بود؛ کاری که کمتر ورزشکاری جرأت یا توان آن را داشت. این دوگانگی در کارنامه ورزشی‌اش بعدها به یک رکورد منحصربه‌فرد تبدیل شد؛ چراکه او در سطح قهرمانی آسیا، هم در آزاد، هم در فرنگی مدال کسب کرد، چیزی که تنها معدودی در تاریخ کشتی جهان تجربه کرده‌اند.

افتخارات جهانی

رضا سوخته‌سرایی نه‌فقط مدال‌آور کاروان ایران که در سه دوره پرچمدار ایران در مسابقات آسیایی بود که از همین حیث هم او همچنان رکورددار است. او، هم قبل از انقلاب و هم بعد از انقلاب برای ایران مدال‌آوری کرد و از ورزشکاران مهم ایران در مسابقات بین‌المللی بود، همچنین در مسابقات قهرمانی جهان در دو نوبت به مدال نقره دست یافت. این دو مدال جهانی، جایگاه او را در ردیف بزرگان کشتی ایران تثبیت کرد. بسیاری از کارشناسان معتقد بودند، اگر شرایط سیاسی و محدودیت‌های آن سال‌ها نبود، سوخته‌سرایی می‌توانست در المپیک‌ها نیز بدرخشد و مدال‌های بیشتری برای ایران به ارمغان آورد.

قدرت اصلی سوخته‌سرایی در مسابقات آسیایی نمایان شد، جایی‌که او بارها قهرمان شد و عنوان پهلوانی ایران را با غرور حفظ کرد. کارنامه او در بازی‌های آسیایی چنین است؛ سه طلای آسیایی و یک نقره در کارنامه‌اش، او را به یکی از پرافتخارترین کشتی‌گیران سنگین‌وزن ایران تبدیل کرد. نکته جالب در مورد سوخته‌سرایی این بود که در بازی‌های آسیایی ۱۹۸۶ سئول، برای اینکه هم‌تیمی‌اش علیرضا سلیمانی در کشتی آزاد تیم ملی جا بگیرد، او با منش پهلوانی‌اش تصمیم گرفت در کشتی فرنگی مبارزه کند. نتیجه چه شد؟ هر دو کشتی‌گیر، قهرمان شدند و ایران در هر دو سبک سنگین‌وزن صاحب مدال طلا شد. این حرکت نه‌تنها یک تصمیم ورزشی، بلکه جلوه‌ای از اخلاق پهلوانی و روحیه تیمی او بود.

محرومیت ناخواسته

با وجود همه موفقیت‌ها، بخت با سوخته‌سرایی در مورد حضور در المپیک یار نبود. او به‌دلیل تحریم‌ها و شرایط سیاسی از حضور در المپیک ۱۹۸۰ مسکو و ۱۹۸۴ لس‌آنجلس محروم ماند. همچنین در سال‌های ۱۹۷۹، ۱۹۸۳، ۱۹۸۶ و ۱۹۸۷ نیز به‌دلایل مختلف امکان حضور در قهرمانی‌های جهان را پیدا نکرد. این محدودیت‌ها سبب شد، آن‌طور که باید در سطح جهانی شناخته نشود. اما در ایران و آسیا، همه می‌دانستند که او یکی از بهترین سنگین‌وزن‌های تاریخ است. شاید اگر سوخته‌سرایی در زمان دیگری از تاریخ متولد شد بود، رکورددار کسب مدال در تاریخ کشتی دنیا شده بود.

پهلوانی فراتر از مدال

رضا سوخته‌سرایی فقط یک قهرمان روی تشک نبود؛ او در بیرون از میدان هم چهره‌ای دوست‌داشتنی و متین داشت. بارها به‌عنوان پهلوان پایتخت انتخاب شد و اخلاق جوانمردانه‌اش زبانزد اهالی ورزش بود. بسیاری از هم‌نسلان‌اش او را مردی بی‌حاشیه، صبور و متواضع توصیف می‌کنند. تنها کشتی‌گیر ایرانی که همزمان در کشتی آزاد و کشتی فرنگی مدال‌آفرین بوده، رضا سوخته‌سرایی است.

او این کار را کرد و به فرنگی رفت تا علاوه بر کسب افتخار توسط دوست صمیمی‌اش، مدال کاروان ایران نیز افزایش پیدا کند. زندگی او در سال‌های پایانی آرام و به دور از هیاهو می‌گذشت. اما خبر درگذشت‌اش در صبحگاه سوم شهریورماه ۱۴۰۴، هم‌زمان با روزهای سوگ کشتی ایران به‌خاطر فوت امامعلی حبیبی، جامعه ورزش را دوباره در اندوه فرو برد. اینکه دو اسطوره بزرگ در فاصله یک‌روز چشم از جهان بستند، حادثه‌ای تلخ در تاریخ ورزش ایران خواهد بود.

میراث ابدی

رضا سوخته‌سرایی در تاریخ ورزش ایران به‌عنوان مردی ثبت شده است که هم در کشتی آزاد، هم در کشتی فرنگی قهرمان شد. مرحوم سوخته‌سرایی با مدال‌های طلای آسیایی و نقره‌های جهانی، نام ایران را بر سر زبان‌ها انداخت. سوخته‌سرایی بارها توسط نهادها و ارگان‌های مختلف از جناح‌های متفاوت، دعوت به همراهی یا حضور شد اما او خودش را درگیر سیاست نکرد. او بخشی از نسلی بود که کشتی ایران را به قله‌های افتخار رساندند. نسلی که نام‌هایی چون امامعلی حبیبی، علیرضا سلیمانی، عبدالله موحد و منصور برزگر را در خود جای داده بود.

اگرچه از حضور در المپیک محروم شد و شاید آن‌طور که شایسته‌اش بود در سطح جهانی شناخته نشد، اما در حافظه جمعی ورزش ایران برای همیشه جاودانه خواهد بود. نسل بعد کشتی اگر به حافظه تاریخی این رشته کهن توجه کند، به نام‌هایی چون سوخته‌سرایی، امامعلی حبیبی، غلامرضا تختی، منصور برزگر و...  برمی‌خورد که در کنار عناوین قهرمانی به انسانیت هم توجه ویژه‌ای داشتند.

سوخته‌سرایی کاپیتان و باتجربه‌ترین کشتی‌گیر تیم ملی در دهه ۱۹۸۰ و پرچم‌دار کاروان ورزشی ایران در سه‌دوره بازی‌های آسیایی ۱۹۸۲، ۱۹۸۶ و ۱۹۹۰ بود که در هر سه‌دوره نیز به مدال طلا رسید. یکی از خصوصیات مرحوم سوخته‌سرایی که کشتی‌گیران با علم به چنین خصوصیتی نمی‌توانستند مانع از اجرای فن علیه‌ او شوند، زیرگیری‌های ویران‌کننده‌اش بود که تقریباً هیچ کشتی‌گیری توان مقابله با آن را نداشت. یادگاری از سوخته‌سرایی؛ تغییر رشته از آزاد به فرنگی به‌بهانه رفاقت با مرحوم سلیمانی، مدال‌های پیاپی او در بازی‌های آسیایی و پرچمداری‌اش در این رقابت‌های مهم است.

به کانال تلگرام هم میهن بپیوندید