نخبگان طلایـی

در هفدهمین المپیاد جهانی نجوم و اختر فیزیک که در شهر واسوراس کشور برزیل برگزار شد، تیم پنج‌نفره ایران با ترکیب «آریا کرداری»، «آروین رسول‌زاده»، «حنانه خرم‌دشتی»، «محمدمهدی کشاورزی» و «علی نادری‌لردجانی» و به سرپرستی «‌حسین حقی»، «آرمان وثیق‌زاده» و «امیرحسین موسوی»، توانست با کسب  پنج مدال طلا به مقام اول جهانی دست یابد.

در این گزارش علاوه بر گفت‌وگو با «آرمان وثیق‌زاده» رئیس کمیته نجوم و سرپرست تیم ملی و آروین‌رسول‌زاده یکی از طلایی‌های ایران در مسابقات المپیک نجوم و «بهرام مددی» مسئول تیم اعزام به برزیل از سختی‌های این مسابقات، روندی که طی شده تا نخبگانی در این سطح تربیت شوند و آینده این افراد را مورد بررسی قرار دادیم.

روند انتخابی ملی‌پوشان المپیاد نجوم

در این دوره از مسابقات که ۲۵۰ دانش‌آموز از ۵۳ کشور شرکت کرده بودند پس از ایران کشورهای آمریکا، رومانی، کانادا، سنگاپور، انگلستان، آلمان، مجارستان، هند و تایلند به ترتیب در رتبه‌های بعدی قرار گرفتند. در مسابقات سال گذشته‌ ۲۰۲۳ که با میزبانی کشور لهستان برگزار شد، ایران با کسب سه نشان طلا و دو نشان نقره پس از تیم‌های انگلستان و هند در رتبه سوم قرار گرفته بود. این مسابقات به میزبانی سازمان IOAA از ۲۷ مرداد تا ۶ شهریور در کشور برزیل برگزار شد.

وثیق‌زاده رئیس کمیته نجوم ایران نیز درخصوص فرایند انتخابی و معرفی ملی‌پوشان برای مسابقات المپیاد جهانی نجوم به هم‌میهن گفت:«فرایند کار با بچه‌ها این است که یک سال به صورت فشرده به این بچه‌ها آموزش دادیم تا با فرایند این مسابقات بیشتر آشنا شوند. چندین بار پیش آمد که برخی کلاس‌های تئوری را در دانشگاه شریف برگزار کردیم تا به آمادگی بالا برسند.

در گام پایانی یک گروه ۱۰ نفره بود که به ۵ نفر نهایی رسید تا به مسابقات جهانی المپیاد نجوم اعزام شوند. ملی‌پوش‌ها در طول تمرین نیز بارها به رصد می‌رفتند. نکته مهم این است که المپیاد یک تفاوت مهم با نجوم مقدماتی دارد این است که در نجوم، شما با یک تلسکوپ می‌توانید بر اساس علاقه‌ای که دارید ستاره و سیارات را تماشا کنید اما در المپیاد چنین نیست.

المپیاد پله‌ای فراتر از این مسائل است که مثل یک فیزیکدان و منجم حرفه‌ای که مدل‌های حرکتی کرات را بلد است و مطالعه کرده است. سرفصل المپیاد، مطالب دانشگاهی است. ریاضیات مدرن و پیشرفته، دینامیک و مکانیک نیز سرفصل دروسی است که در المپیاد نجوم به بچه‌ها آموزش داده می‌شود. سختی کار این است که یک کار حرفه‌ای است که کار با اعداد و مسائل، بسیار است و هرکسی توانایی‌اش را داشته باشد تا انتها پیش می‌رود».

همچنین بهرام مددی، مسئول اعزام تیم به مسابقات المپیاد نجوم به کشور برزیل در گفت‌وگو با هم‌میهن از پروسه طولانی انتخابی بچه‌ها برای حضور در تیم ملی چنین می‌گوید:«بچه‌هایی که در مسابقات المپیاد جهانی حضور پیدا کردند حاصل ۱۸ ماه تلاش تیمی است. چهار مرحله آزمون مختلف برگزار شد که در مرحله نخست ۱۰ هزار نفر شرکت کردند که ورود برای عموم آزاد بود.

از مرحله اول فقط ۴۰ نفر در دوره تابستان پذیرفته شدند. از این ۴۰ نفر ۱۰ نفر به دور بعدی صعود می‌کنند و بعد از ۴ ماه آموزش، ۵ نفر به مسابقات جهانی اعزام می‌شوند. هفدهمین دوره مسابقات المپیاد نجوم در ریو برزیل بین ۵۳ کشور و ۲۵۰ دانش‌آموز برگزار شد که ۵ دانش‌آموز ایران ۵ مدال طلا کسب کردند که قهرمان جهان شدیم و آمریکا با ۳ طلا دوم شد.

گفتنی است قبل از اعزام به مسابقات جهانی، یک آزمون تئوری برگزار می‌شود و یک آزمون عملی که بچه‌ها باید ۴ شب در کویرهای اطراف تهران حضور داشته باشند تا کار رصد انجام دهند. این‌ها زحماتی است که باشگاه دانش‌پژوهان جوان و کمیته المپیاد کشوری ایران چنین امکاناتی را فراهم می‌کنند.»

قهرمانی در بخش بین‌المللی

تیم ۵ نفره ایران در مسابقات المپیاد نجوم، همگی مدال طلا کسب کردند. یکی از طلایی‌های ایران آروین رسول‌زاده است که در گفت‌وگو با «هم‌میهن» از جو حاکم بر مسابقات و اهمیت آن می‌گوید:«ما ۵ نفر منتخب یک پروسه طولانی هستیم که بعد  از برگزاری آزمون‌های مختلف به تیم ملی رسیدیم. مراحل انتخابی برای کشورهای دیگر با ایران متفاوت است. کشورهایی که در مسابقات ioaa شرکت می‌کنند اینطور است که یک تیم ۵ نفره اعلام می‌کنند و در مسابقات حضور دارند.

در مورد خود مسابقات نکته جالبی وجود دارد و آن، این است که قبل از شروع شدن خود آزمون‌های اصلی، آزمونی به اسم مسابقه گروهی برگزار می‌شود که از کشورهای مختلف گروه‌های ۵ نفره شکل می‌گیرد و از بچه‌های یک کشور در یک تیم قرار نمی‌گیرند. در واقع تیم‌های بین‌المللی با هم رقابت می‌کنند که بهترین تیم یک کاپ بین‌المللی نیز می‌برد که امسال من با هم‌تیمی‌های برزیلی، سوئیسی و السالوادوری این کاپ را نیز بردیم.

بعد از این مسابقات، المپیاد نجوم تیمی آغاز می‌شود که بخش اصلی نمرات مربوط به آزمون تئوری است که بخش اخترشناسی را نیز شامل می‌شود. آزمون‌های تحلیل داده، آزمون عملی رصد و دیگری آزمون آسمان‌نما را شامل می‌شود. در نتیجه همه‌ی این آزمون‌ها پشت سرهم برگزار می‌شود و دانش‌آموزان قرنطینه هستند و نتایجش بعد از تصحیح، اعلام رسمی خواهد شد.»

تحصیل در دانشگاه در رشته مرتبط

یکی از چالش‌های عجیب مدال‌آوران المپیک در پاریس، مصاحبه و درخواست مبینا نعمت‌زاده بود که بعد از کسب مدال در رشته تکواندو اعلام کرد قصد دارد بدون کنکور وارد رشته پزشکی شود. این درخواست با انتقادات فراوانی همراه شد که یک ورزشکار چرا باید بدون کنکور رشته غیرتخصصی و غیرمتربط بخواند. حالا آروین رسول‌زاده در همین باره می‌گوید باوجودی که در مسابقات جهانی المپیاد نجوم، مدال طلا کسب کردند اما فقط می‌توانند در رشته‌هایی که زیرشاخه ریاضی و فیزیک است در دانشگاه تحصیل کنند. این رشته‌ها شامل رشته‌های مهندسی نیز می‌شود. اما اگر بخواهند در رشته پزشکی که مربوط به شاخه تجربی است درس بخوانند باید در کنکور شرکت کنند.

آینده‌ی نخبگان ایرانی

نگرانی‌ای که اصولاً در کشور ایران وجود دارد این است که نسبت به آینده نوجوانان و جوانان برنامه‌ریزی صحیحی انجام نمی‌شود. البته وثیق‌زاده نیز امیدوار است با مدیریتی صحیح، علاوه بر اینکه دانش‌آموزان می‌توانند به تحصیلات آکادمیک خود برسند این رشته را نیز رها نکنند:«دوره بعد از مسابقات المپیاد جهانی در کشور هند برگزار می‌شود.

دو نفر از بچه‌ها وارد دانشگاه می‌شوند ولی سه نفر دیگر از همین بچه‌ها شاید بتوانند در دور بعد نیز حضور داشته باشند. البته جای نگرانی نیست بلکه می‌توانیم افراد دیگری را تا این فاصله زمانی آموزش بدهیم تا این مسیر موفقیت ادامه داشته باشد. ما برنامه‌های خوبی داریم تا بتوانیم این بچه‌های موفق را داشته باشیم و در کنار زندگی آکادمیک دانشگاهی، در این مسیر نجوم نیز حضور داشته باشند.»

گفتنی است با پیگیری‌های انجام‌شده، قهرمان‌های نجوم می‌توانند در باشگاه دانش‌پژوهان جوان به عنوان مدرس فعالیت کنند تا این انتقال اطلاعات و دانش به نسل بعدی به خوبی پیش برود. قهرمانی ایران در بخش دانش‌آموزی المپیاد نجوم با امکاناتی غیرقابل قیاس با کشورهای مدرن دنیا حاکی از آن است که اگر توجه بیشتری به این نسل شود می‌توانند کارهای به مراتب بزرگی انجام دهند.