پرواز غیرقانونی هلال احمر

عملیات امداد و نجات با هلی‌کوپترهای نظامی، بدون ثبت و مجوز انجام می‌شود

22 فروند از 24 فروند هلی‌کوپتر جمعیت هلال احمر غیرقانونی پرواز می‌کنند. این هلی‌کوپترها با وجود سابقه نظامی، نه جزو وسایل پروازی نظامی محسوب می‌شوند نه سازمان هواپیمایی مسئولیت آن را بر عهده می‌گیرد. به این ترتیب عملیات امداد و نجات هلال احمر با وسایل پروازی انجام می‌شود که مجاز به پرواز نبوده و قابل اعتماد نیست.
پیمان شیکاگو تاکید دارد در صورتی که وسیله پروازی ثبت یکی از دو نهاد نظامی یا سازمان هواپیمایی را نداشته باشد، مجاز به پرواز نیست. اما هلی‌کوپترهای هلال احمر بدون داشتن ثبت و متصدی مشخص، مشغول پرواز و امدادرسانی هستند.
موضوع وقتی حاد می‌شود که یکی از این‌ها دچار سانحه شود. آن وقت است که هیچ ارگان و نهادی مسئولیت سانحه را برعهده نمی‌گیرد. موضوعی که در سانحه هلی‌کوپتر وزیر ورزش نیز رخ داد. هرچند به دلیل حضور یک مقام بلندپایه در پرواز، سازمان هواپیمایی به‌رغم نداشتن مسئولیت رسیدگی، وارد میدان شد اما اگر مقام بلندپایه در پرواز نبود، باز هم سازمان هواپیمایی به سانحه رسیدگی می‌کرد؟
هلی‌کوپترهای هلال احمر جزو هلی‌کوپترهای نظامی بودند و بعدا در اختیار جمعیت هلال احمر قرار گرفتند. این نقل و انتقال در حالی انجام شد که مراحل ثبت قانونی برای این وسایل پروازی طی نشد. به این ترتیب هم‌اکنون جمعیت هلال احمر با 22 فروند هلی‌کوپترهای نظامی، عملیات مردمی انجام می‌دهد. این اتفاق به مثابه آن است که خودرویی با پلاک نظامی، مسافرکشی کند.
از یکسو بخش نظامی مسئولیت هلی‌کوپترهای واگذار شده را نمی‌پذیرد. از سوی دیگر سازمان هواپیمایی کشوری با تاکید بر اینکه این هلی‌کوپترها ثبت سازمان را ندارند، زیر بار مسئولیت نمی‌رود. بنابراین با توجه به اینکه عملیات این هلی‌کوپترها تحت نظارت سازمان هواپیمایی کشوری نیست، عملیات ایمنی محسوب نمی‌شود. چراکه کنترل و مدیریت پرواز آنها از سوی سازمان انجام نمی‌شود و به هنگام بروز سانحه هیچ ارگانی مسئولیت رسیدگی را برعهده نمی‌گیرد.
سازمان هواپیمایی به این دلیل ثبت هلی‌کوپترها را انجام نمی‌دهد که سوابق هلی‌کوپترها مشخص نیست. اینکه چقدر پرواز کرده و چقدر تعمیرات داشته و... در سوابق باید روشن باشد. یکی از راه‌حل‌هایی که یک دوره ارائه شد، ری‌بیلدینگ هلی‌کوپترهای فعلی است. بنا شده بود قطعات همین هلی‌کوپترها باز شده و دوباره سر هم شود و با برند جدید به کار گرفته شود. سوابق آنها نیز بعد از ساخت دوباره ایجاد شود و به این شکل به ثبت سازمان هواپیمایی برسد. اما این طرح به مرحله اجرا نرسید و از دستور کار خارج شد.
در دوره‌ای نیز طی مکاتباتی با شرکت هواپیمایی نوید که هلی‌کوپترها به آن تعلق داشت حل و فصل مشکل به این شرکت سپرده شد اما نوید هم نهایتا اعلام کرد نمی‌تواند برای ثبت هلی‌کوپترها کاری انجام دهد.
براساس نامه‌هایی که به دست روزنامه هم‌میهن رسیده، آذرماه سال 1399 مدیر دفتر نظارت بر عملیات هوانوردی سازمان هواپیمایی طی نامه‌ای به سرپرست دفتر امور حقوقی اعلام کرده بود: «انجام عملیات امداد و نجات با بالگرد توسط سازمان امداد و نجات هلال احمر صورت می‌پذیرد که فاقد مجوز فعالیت هوانوردی از سازمان هواپیمایی کشوری بوده و لذا پرنده‌های مذکور
civil aircraft محسوب نمی‌شوند.»
ابتدای دی‌ماه همان سال رئیس سازمان هواپیمایی به رئیس سازمان امداد و نجات هلال احمر در نامه‌ای نوشت: «سازمان امداد و نجات هلال احمر 24 فروند بالگرد داشته که بنا بر اظهارات سازمان هلال احمر، 2 فروند از بالگردهای مزبور دارای علامت ثبت صادره از سازمان هواپیمایی کشوری و 22 فروند آن دارای علامت (Tail no) است. حال برابر ماده 9 قانون هواپیمایی کشور مصوب 1328، حمل و نقل بازرگانی و مسافر در قلمرو کشور، صرفا منحصر به وسایل پرنده ایرانی است که براساس نص صریح ماده (1) همین قانون در دفتر مخصوص ثبت هواپیماها در سازمان هواپیمایی کشوری به ثبت رسیده و علامت ثبت برای آن صادر شود که در این صورت حوزه فعالیت وسیله پرنده کشوری تلقی می‌شود. لذا محرز است که در صورت عدم ثبت وسیله پرنده در سازمان هواپیمایی کشوری، خارج از حیطه وسایل پرنده کشوری بوده و تحت شمول حوزه نظامی قرار می‌گیرند. از سوی دیگر آنچه مسلم است، عملیات پرواز بالگردهای فوق‌الاشاره در قلمرو هوایی کشور مستلزم رعایت مقررات و الزامات مربوط به کنترل ترافیک هوایی، استقرار در فرودگاه‌هاست، لیکن نظر به ابهام موجود در خصوص علامت ثبت و یا AOC صادره برای بالگردهای متعلق به آن سازمان به‌منظور انجام عملیات امداد و نجات، قطعا منجر به معضلاتی در عرصه خدمات‌رسانی واحدهای مراقبت پرواز و نیز در حوزه نظارت سازمان هواپیمایی کشوری و هماهنگی با سایر مبادی ذی‌ربط می‌شود.»
چهار روز بعد رئیس سازمان هلال احمر در پاسخ به رئیس سازمان هواپیمایی نوشت: «جمعیت هلال احمر به‌عنوان یک نهاد بشردوستانه دارای وجهه داخلی و بین‌المللی متولی اصلی امداد و نجات در کشور محسوب می‌شود و وظیفه جست‌وجو در حوادث و سوانح را عهده‌دار است و با عنایت به شرایط اقلیمی و خاص کشور از لحاظ حادثه‌خیزی ملزم به بهره‌مندی از ابزارها و تجهیزات تسریع‌کننده در ارائه خدمات است. بدین‌منظور نسبت به به‌کارگیری 22 فروند بالگرد با قابلیت ارائه خدمات در حوزه جست‌وجو و نجات، اطفاء حریق و پشتیبانی در عملیات امداد و نجات اقدام کرده است که به توجه به اهمیت و حساسیت بهره‌برداری از این بالگردها در عملیات امداد و نجات موارد زیر به استحضار می‌رسد:
1-بهره‌برداری از بالگردهای جمعیت هلال‌احمر توسط شرکت هلی‌کوپتری نوید انجام می‌پذیرد که دارای AOC و مجوزهای پروازی مطابق با مقررات و تحت نظارت سازمان هواپیمایی کشوری است و این شرکت ملزم به رعایت تمامی مقررات سازمان هواپیمایی کشوری در خصوص بالگردهای جمعیت است. لذا با توجه به اینکه بالگردهای جمعیت هلال احمر غالبا از نهادهای نظامی کشور خریداری شده یا به این جمعیت واگذار شده، همچنین بالگردهای جدیدتر نیز به دلیل شرایط تحریمی از مسیرهای متداول بین‌المللی تحویل نشده، لذا مدارک رسمی مالکیت بالگردها متناسب با الزامات برای ثبت غیرنظامی بالگردها در سازمان هواپیمایی کشوری در این جمعیت موجود نیست.
2- جمعیت هلال احمر در راستای اجرای وظایف ذاتی خود جهت امدادرسانی در حوادث و بلایای طبیعی و تسریع در انجام پروازهای امدادی بالگردهای خود اقدام به احداث هلی‌پد و ایستگاه‌های امداد هوایی شامل آشیانه، رمپ پروازی و باند فرود در تعدادی از استان‌های کشور کرده که در مواقع بروز حوادث مختلف از قبیل سیل، زلزله، آتش‌سوزی، تصادفات و سایر حوادث، فعالیت‌های امداد هوایی به هموطنان از این ایستگاه‌ها انجام می‌شود.
با توجه به ضرورت استمرار پروازهای امدادی جمعیت و پیشگیری از هرگونه اختلال در انجام این پروازها که مستقیما با نجات جان انسان‌ها مرتبط است، خواهشمند است دستور فرمایید همچون گذشته ناوگان هلی‌کوپتری جمعیت هلال احمر به صورت Tail number از پشتیبانی مرکز کنترل ترافیک هوایی کشور بهره‌مند و خدمات پروازی و امدادی به هموطنان ادامه یابد.»
سازمان هواپیمایی در نامه خود رسما نبود سابقه و مدارک هلی‌کوپترها را می‌پذیرد ولی در عین حال از سازمان هواپیمایی می‌خواهد در خصوص ارائه خدمات پروازی با جمعیت هلال احمر همراهی کند.
اگرچه بارها پیش از تعطیلات نوروز و همچنین در ایام نوروز با پیرحسین کولیوند رئیس جمهیت هلال احمر تماس گرفتیم تا وضعیت اخیر هلی‌کوپترها را توضیح دهد اما با ارسال پیامکی با مضمون «در جلسه هستم» پاسخی به هم‌میهن نداد.
کاپیتان محمد نوروزی یکی از فعالان باسابقه مدیریت و خلبانی پیشتر در خصوص وضعیت صنعت هلی‌کوپتری گفته بود: «با توجه به شرایط کشور در حوزه هلی‌کوپتری غیرنظامی، صحبت کردن براساس آمار و ارقام دشوار است. در حوزه امداد و نجات و حوداث غیرمترقبه شاهد بی‌هلی‌کوپتری ستاد بحران هستیم و آنها نیز در مواقع لزوم ناچار به درخواست کمک از نهادهای نظامی هستند. در نتیجه ضعف‌های تحریمی ازیک‌طرف و ضعف‌های مالی سازمان‌های دولتی از طرف دیگر، تعداد ناوگان هلی‌کوپتری غیرنظامی ایران اندک است و این صنعت با هلی‌کوپترهایی که نصف آنها نیز زمین‌گیر است اداره شود و نتوانسته به توسعه مناسبی برسد.»
به گفته او «در برخی از استان‌ها با عقد قرارداد با سازمان‌های هلی‌کوپتری نظامی اعم از ارتش، سپاه و ناجا، خدمات امداد هوایی تامین می‌شود، اما اولویت نهادهای نظامی، امنیت داخلی و سرزمینی است و آنها تعهدی به استمرار خدمات درمانی ندارند. از طرف دیگر چنین استراتژی‌ای، توسعه خدمات هلی‌کوپتری کشور را به عقب می‌اندازد، چون امکان رشد سازمان‌های امدادی از محل این درآمدها را سلب می‌کند. از طرف دیگر هلی‌کوپترهای سازمان‌های امدادی به انواع دستگاه‌ها مجهز هستند، ولی هلی‌کوپترهای نظامی که فعالیت امدادی انجام می‌دهند چنین تجهیزاتی ندارند و اصولا امکان تجهیز هلی‌کوپترهای نظامی به تجهیزات پزشکی وجود ندارد.»
از نقاط ضعف صنعت هلی‌کوپتری ایمن آن است که با توجه به تعداد ناوگان و عملکرد این صنعت، شاهد سوانح زیادی هستیم. تا پیش از سال 1357، دکترین هوانوردی ایران براساس استفاده همزمان از امکانات هوانوردی به صورت مشترک بین بخش‌های کشوری و لشکری تدوین شده بود و به همین علت سازمان هواپیمایی کشوری ذیل وزارت جنگ وقت فعالیت می‌کرد و امکان انتقال تجربیات و دانش به بخش عمومی صنعت هواپیمایی فراهم بود، ولی با از هم پاشیده شدن نظام یکپارچه مدیریتی در هوانوردی ایران، وقوع جنگ تحمیلی و در ادامه تحریم‌های غربی، شکاف مقرراتی و اجرایی سازمان هواپیمایی کشوری ایران در زمینه هلی‌کوپتری بیش از پیش آشکار ‌شد.

نگاه کارشناس

حمید غوابش دبیر سابق انجمن شرکت‌های هواپیمایی:

هلی‌کوپترها ثبت سازمان هواپیمایی را ندارند

وسایل پروازی باید تحت مدیریت یک نهاد بوده و از یک جا اجازه پرواز دریافت کرده باشد. یا نظامی است که در حوزه نظامی استانداردها، نگهداری و ایمنی توسط این بخش تعیین می‌شود یا غیرنظامی است که باید با استاندارد civil هماهنگ شود. اگر هیچ‌یک از اینها را ندارد، منطق می‌گوید این وسیله قابل اعتماد نیست. حمید غوابش، کارشناس هوانوردی در گفت‌وگو با هم‌میهن گفت: «وسیله‌ای که تحت اداره ثبت سازمان هواپیمایی قرار نگرفته باشد و نظامی هم نباشد، اجازه پرواز ندارد.» در حال حاضر یکسری از وسایل پروازی از جمله هلی‌کوپترهای هلال‌احمر به ثبت سازمان هواپیمایی نرسیده‌اند.

‌با توجه به اینکه هلی‌کوپترهای هلال احمر ثبت سازمان هواپیمایی نیستند؛ فعالیت این هلی‌کوپترها غیرمجاز دانسته می‌شود. چرا تعیین تکلیف آنها تاکنون انجام نشده است؟

موضوع روشن است. براساس پیمان شیکاگو دوگونه ثبت بیشتر نداریم. یک نوع ثبت state aircraft (هواپیماهای ارتشی، نظامی و پلیس) است که حوزه عملیات آنها بخش نظامی است و در آن حوزه تحت کنترل و مدیریت قرار می‌گیرند. ایمنی و مدیریت پرواز این وسایل پروازی در حوزه نظامی تعیین می‌شود.

نوع دوم civil aircraft است. یعنی هر چیزی خارج از عملیات نظامی اعم از عملیات امداد و نجات، هلال‌احمر، اورژانس هوایی؛ باید در سازمان هواپیمایی ثبت شود. این وسایل پروازی در صورت داشتن چند شرط می‌توانند پرواز کنند.

اول صلاحیت و قابلیت پرواز داشته باشند. دوم تحت لیسانس شرکتی که مجوز بهره‌برداری وسایل پرنده را دارد پرواز انجام دهند.

حالا اگر یک وسیله‌ای وجود دارد که نه نظامی است نه سویل، اصولا نباید پروازی انجام دهد. هر وسیله پروازی فعال در کشور لازم است یکی از این دو ثبت را داشته باشد.

متاسفانه یکسری از وسایل پروازی از جمله هلی‌کوپترهای هلال احمر به ثبت سازمان هواپیمایی نرسیده‌اند. بعید می‌دانم که سازمان از حضور این وسایل مطلع نباشد.

به خاطر دارم مدتی پیش یک فروند از هلی‌کوپترها به ثبت سازمان رسید و از بلاتکلیفی خارج شد. بنابراین به نظر می‌رسد فرآیند در جریان است و به سمت این الزام حرکت کرده‌اند.

وقتی یک وسیله پرنده‌ای تحت نظارت هیچ جا نباشد، مخاطراتی به دنبال خواهد داشت. مثل هلی‌کوپتر حامل وزیر ورزش که مسئولیت بررسی سانحه آن را کسی برعهده نمی‌گرفت.

‌ سازمان هواپیمایی می‌گوید چون این هلی‌کوپترها قبلا متعلق به بخش نظامی بوده و سوابق آنها مشخص نیست، قادر به ثبت آنها نخواهد بود.

این موضوع راه‌حل دارد. داده‌های من کافی نیست اما حدس می‌زنم به دلیل وجود تحریم‌ها یکسری از اسناد و سوابق وجود ندارد. اما می‌توان با هماهنگی بخش‌ها، اسناد تنظیم شود. اما اگر نتوانند اسناد را تنظیم کنند و نهایتا امکان ثبت فراهم نشود این وسایل اجازه پرواز نخواهند داشت. آن وسیله باید بخوابد.

صرف‌نظر از اینکه این وسایل چه ماموریتی دارند و چه عملیاتی انجام می‌دهند، هر وسیله غیرنظامی باید به ثبت سازمان هواپیمایی کشوری برسد.

‌پس عملا فعالیت هلی‌کوپترهای هلال احمر غیرقانونی است؟

نمی‌گویم غیرقانونی است. تاکید می‌کنم وسیله‌ای که تحت اداره ثبت سازمان هواپیمایی قرار نگرفته باشد و نظامی هم نباشد، اجازه پرواز ندارد و پرواز آن قانونی نیست.

وسایل پروازی بالاخره باید تحت مدیریت یک نهاد بوده و از یکجا اجازه پرواز دریافت کرده باشد. یا نظامی است که در حوزه نظامی استانداردها، نگهداری و ایمنی توسط این بخش تعیین می‌شود یا غیرنظامی
است که باید با استاندارد civil هماهنگ شود. اگر هیچ‌یک از اینها را ندارد، منطق می‌گوید این وسیله قابل اعتماد نیست.

نگاه مدیر

حسن رضایی‌فر مدیرکل دفتر بررسی سوانح هوایی سازمان هواپیمایی کشوری:

مسئول هلی‌کوپترهای هلال احمر نیستیم

براساس دستورالعمل‌ها سازمان هواپیمایی باید بررسی سانحه هواپیما و هلی‌کوپترهایی را انجام دهد که به ثبت سازمان رسیده باشد. بنابراین مسئولیت هلی‌کوپترهای هلال احمر که به ثبت سازمان نرسیده با سازمان هواپیمایی نیست. حسن رضایی‌فر، مدیرکل دفتر بررسی سوانح هوایی سازمان هواپیمایی کشوری در گفت‌وگو با هم‌میهن گفت: «هلی‌کوپترهای هلال احمر کارهای دولتی و خدماتی انجام می‌دهند، اما هنوز به ثبت هواپیمایی کشوری نرسیده‌اند. با این حال سازمان هواپیمایی برای بررسی سانحه هلی‌کوپتر وزیر ورزش با هلال احمر همکاری کرد.»

‌پس از سانحه هلی‌کوپتر حامل وزیر ورزش موضوع بررسی سانحه محل اختلاف بین سازمان هواپیمایی و هلال احمر شد. آخرین اخبار از وضعیت بررسی سانحه را بفرمایید.

تیم سازمان هواپیمایی با هلال احمر همکاری کردند و هر دو جعبه سیاه هلی‌کوپتر بازخوانی شد. لاشه هلی‌کوپتر به کرمان منتقل شده و کارشناسان روی آن بررسی انجام دادند. با خلبانان و شاهدان عینی نیز صحبت کردیم اما هنوز به نتیجه قطعی نرسیده‌ایم.

‌مسئولیت بررسی سانحه این هلی‌کوپتر با سازمان هواپیمایی است؟

هلی‌کوپترهای هلال‌احمر کارهای دولتی و خدماتی انجام می‌دهند اما هنوز به ثبت هواپیمایی کشوری نرسیده‌اند. براساس دستورالعمل‌ها سازمان هواپیمایی باید بررسی سانحه هواپیما و هلی‌کوپترهایی را انجام دهد که به ثبت سازمان رسیده باشد. با این حال با توجه به اینکه پرواز غیرنظامی و با رویکرد کاربرد دولتی انجام شده، سازمان هواپیمایی نیز در بحث بررسی سانحه با هلال احمر همکاری کرد.

‌درواقع مسئولیت بررسی با سازمان هواپیمایی نبود ولی برخلاف دستورالعمل‌ها در بررسی سانحه این هلی‌کوپتر مشارکت کردید؟

بله.

‌با توجه به حساسیت این پرواز و حضور یکی از مقامات بلندپایه طبیعی است که سازمان به ناچار به موضوع ورود کند، اگر این پرواز با مسافران عادی دچار سانحه می‌شد باز هم سازمان ورود می‌کرد؟

ما مطابق دستورالعمل هواپیماها یا هلی‌کوپترهایی که به ثبت سازمان هواپیمایی رسیده یا براساس قوانین ایکائو به ثبت رسیده‌اند را بررسی می‌کنیم. در موارد غیرثبتی شیوه‌نامه ای وجود دارد که براساس آن اگر پرواز غیرنظامی باشد دولت می‌تواند بررسی سانحه را به سازمان هواپیمایی واگذار کند.

‌مفاد شیوه‌نامه چیست؟

برخی هواپیماها یا هلی‌کوپترها، خدمات پلیس یا خدمات گمرکی و یا آتش‌نشانی انجام می‌دهند که در صورت نظامی بودن می‌تواند مورد بررسی سازمان هواپیمایی قرار گیرد.

‌ممکن است برخی خدماتی که ارایه می‌شود مشمول موارد ذکرشده در شیوه‌نامه نباشد؟

بله. اگر خدمات دولتی ارایه شود و دولت نیز به ما واگذار کند، بررسی سانحه را انجام می‌دهیم.

‌ ۲۲ فروند از ۲۴ فروند هلی‌کوپتر جمعیت هلال احمر نظامی است ولی با آنها خدمات‌رسانی غیرنظامی انجام می‌دهند. استفاده غیرنظامی از هلی‌کوپترهای نظامی غیرقانونی نیست؟

یک نوع خدمات به نام خدمات دولتی وجود دارد که زیر نظر دولت انجام می‌شود. این خدمات می‌تواند با هلی‌کوپترهایی با علامت ثبت یا بدون علامت ثیت انجام شود. هلی‌کوپترهای هلال احمر هم از این دست هستند یعنی ثبت نظامی دارند اما خدمات دولتی انجام می‌دهند.

‌برای اینکه ۲۲ فروند هلی‌کوپتر جمعیت هلال احمر به ثبت سازمان هواپیمایی برسد چه راهکاری وجود دارد؟

در این زمینه هلال احمر باید توضیح دهد. در حوزه‌هایی غیر از سوانح اظهارنظر نمی‌کنم.

‌در سوانح رخ داده برای هلی‌کوپترهایی که ثبت سازمان هواپیمایی را ندارند، موضوع بیمه اشخاص قابل پیگیری است؟

بله، هلی‌کوپترها بیمه‌نامه دارند.

‌بیمه‌نامه‌ها فعالیت‌های غیرنظامی هلی‌کوپترهای نظامی را پوشش می‌دهد؟

بله پوشش می‌دهد.