وضعیت قرمز بازارها/بورس‌های دنیا به جنگ میان ایران و اسرائیل واکنش نشان دادند
در نخستین ساعات روز جمعه ۲۳ خردادماه، ایران شاهد آغاز حمله نظامی اسرائیل به خاک ایران بود؛ رویدادی که با عملیات غافلگیرانه‌ای همراه شد و به شهادت جمعی از چهره‌های مطرح نظامی و علمی ایران در کنار تعدادی از شهروندان انجامید.
در نخستین ساعات روز جمعه ۲۳ خردادماه، ایران شاهد آغاز حمله نظامی اسرائیل به خاک ایران بود؛ رویدادی که با عملیات غافلگیرانه‌ای همراه شد و به شهادت جمعی از چهره‌های مطرح نظامی و علمی ایران در کنار تعدادی از شهروندان انجامید. این اقدام واکنش ایران را در پی داشت. در ادامه این درگیری‌ها، ایران نیز به حملات اسرائیل پاسخ داد و شرایط کشور تا زمان نگارش این گزارش همچنان در وضعیت جنگی قرار دارد.
این شرایط باعث شد بازارهای مالی در سراسر جهان واکنش شدیدی نشان دهند. بسیاری از بورس‌های بین‌المللی و بازارهای کالایی، به دلیل نگرانی از گسترش بحران در منطقه، با نوسانات شدیدی رو‌به‌رو شدند و سرمایه‌گذاران نسبت به معاملات آینده محتاط شدند.
با توجه به تعطیلات رسمی پایان هفته، معاملات بازارهای مالی در روزهای ابتدایی پس از وقوع حادثه، به شکل خرد و محدود ادامه یافت. این شرایط منجر به افزایش تقاضا در بازار ارز، سکه و طلا شد؛ به گونه‌ای که قیمت دلار و طلا جهش قابل‌توجهی را تجربه کردند. برخی از صرافی‌ها فعالیت خود را به حالت نیمه‌تعطیل درآوردند.
بازار سرمایه نیز از آسیب ناشی از تحولات سیاسی و نظامی بی‌نصیب نماند. طبق اعلام رسمی، معاملات بورس تهران از روز یکشنبه به مدت سه روز تعطیل شد تا شوک روانی و ریسک سیستماتیک ناشی از بحران تا حدودی کنترل شود. این تصمیم در حالی اتخاذ شد که فعالان بازار سرمایه نسبت به آینده معاملات و ارزش سهام نگران هستند، چراکه ادامه روند جنگی می‌تواند سمت‌وسوی بازار را به‌شدت تحت‌تأثیر قرار دهد.
درحالحاضر، بسیاری از معامله‌گران و سرمایه‌گذاران بازارهای مالی داخلی، رفتار محافظه‌کارانه را در پیش گرفته‌اند. برخی افراد ترجیح داده‌اند دارایی ریالی خود را به ارز، سکه یا طلا تبدیل کنند تا از نوسانات زیر سایه جنگ و تنش‌های سیاسی مصون بمانند.
صعود دلار در بازار
در فروردین‌ماه و با پیشرفت مذاکرات میان ایران و آمریکا بازارهای مالی شاهد تغییرات قابل‌توجهی بودند. در این شرایط، قیمت‌های طلا، دلار و سکه به طور محسوسی کاهش یافت. قیمت دلار که در روز دوشنبه، ۱۸ فروردین، به ۱۰۵هزار و ۱۵۰تومان رسید؛ اخبار مثبت ناشی از شرایط مذاکرات در فروردین‌ماه باعث شد که بازارها روند کاهشی به خود بگیرند.
و در روز چهارشنبه هفته گذشته، یعنی 22خردادماه، نرخ دلار در محدوده ۸۴ تا ۸۵هزار تومان معامله شد. اما با بازگشایی بازارها در روز یکشنبه، به دلیل تشدید اخبار جنگ، نرخ دلار افزایش یافت. این نوسانات موجب شده که کارشناسان پیش‌بینی کنند، در صورت تداوم شرایط کنونی، دلار آزاد ممکن است به قیمت‌های بالاتر نیز برسد.
در کنار این نوسانات، سخنگوی مرکز مبادله ارز نیز خاطرنشان کرده است که فعالیت بازار ارز تجاری به طور عادی ادامه دارد. براساس آخرین آمار، از ابتدای سال جاری تاکنون بیش از ۱۱میلیارد دلار ارز برای واردات کالاها تخصیص یافته است که از این مقدار، بیش از 1/6 میلیارد دلار به صورت رسمی برای تأمین کالاهای اساسی اختصاص یافته است.
بورس تهران تعطیل شد!
بورس تهران در نخستین روز کاری هفته، یعنی یکشنبه، به حالت تعطیل درآمد و با توجه به شرایط نامشخص کشور، احتمال ادامه این تعطیلی به نظر می‌رسد. حجت‌اله صیدی، رئیس سازمان بورس، پس از برگزاری جلسه‌ای برای بررسی وضعیت بازار سرمایه اعلام کرد که از بامداد روز جمعه، شرایط بازار را تحت نظر داشته و تلاش شده تا تصمیماتی اصولی و غیرشتاب‌زده اتخاذ شود.
براساس ماده ۳۲ قانون بازار اوراق بهادار جمهوری اسلامی ایران، سازمان بورس مجاز است شرایط اضطراری را تشخیص داده و دستور تعطیلی یا توقف معاملات هر یک از بورس‌ها را حداکثر به مدت سه روز کاری صادر کند. در صورتی که شرایط اضطراری همچنان ادامه یابد، این مدت می‌تواند با تصویب شورا تمدید شود. با توجه به وضعیت کنونی کشور، به نظر می‌رسد بورس تهران حداقل برای دو روز تعطیل باشد.
تجربیات گذشته بازار سهام، به‌ویژه در واکنش به حوادث مشابه مانند شهادت قاسم سلیمانی، نشان داده است که در چنین شرایطی، بازار با محدودیت‌های خاصی مواجه می‌شود. بر این اساس، پیش‌بینی می‌شود که بازگشایی بورس با محدودیت دامنه نوسان همراه باشد و دامنه نوسان به محدوده مثبت و منفی یک‌درصدی کاهش یابد.
محدودیت دامنه نوسان در چنین شرایطی می‌تواند از سقوط سنگین بازار جلوگیری و به تضمین ثبات نسبی کمک کند. این اقدام همچنین به کاهش منفی‌های بازار کمک کرده و از وقوع رکودهای بیشتر جلوگیری خواهد کرد. تحلیلگران معتقدند که در شرایط کنونی، اولویت باید حفظ ثبات و ایجاد فضای اعتماد در میان سرمایه‌گذاران باشد.
در مجموع، بازار سرمایه ایران با چالش‌های جدی مواجه است و این تعطیلی‌ها و محدودیت‌ها نشان‌دهنده حساسیت و آسیب‌پذیری بازار در برابر تحولات داخلی و خارجی است. سرمایه‌گذاران و فعالان اقتصادی باید آماده تغییرات سریع و ناگهانی در بازار باشند و با هوشیاری بیشتری به رصد شرایط بپردازند. بازگشایی بورس و چشم‌انداز آتی آن به‌طور مستقیم به تحولات سیاسی و امنیتی کشور بستگی دارد و سرمایه‌گذاران باید در این شرایط با دقت بیشتری عمل کنند.
قیمت نفت صعودی می‌شود؟
با شروع جنگ قیمت نفت روند کاهشی به خود گرفته و حتی برخی از کارشناسان قیمت نفت کمتر از 60 دلاری را پیش‌بینی می‌کردند. در ادامه شرایط تغییر کرد و شاهد افزایش قیمت نفت بودیم. نفت برنت به‌عنوان شاخص جهانی در بازار در ابتدای معاملات روز جمعه بیش از 12درصد صعود کرد و به مرز 79دلاری رسید. همچنین قیمت نفت خام وست تگزاس اینترمدیت آمریکا نیز با ۱۳درصد رشد، به ۷۷دلار و ۴۸ سنت رسید.
نفت برنت نیز با قیمت 74دلار و 23سنت و نفت خام نیز با نرخ 72دلار و 98سنت معامله می‌شود که بالاترین درصد رشدی قیمت طی یک سال گذشته است. گزارش رویترز نشان می‌دهد که شاخص‌های نفت برنت و خام بزرگترین نوسانات روزانه خود را از سال 2022 یعنی از زمان حمله روسیه به اوکراین تجربه کرده است.
صحبت‌های بسیاری درخصوص بسته شدن تنگه هرمز وجود دارد و بر همین اساس آژانس دریایی بریتانیا هشدار داد که افزایش تنش‌ها بر کشتیرانی در آبراه‌های حیاتی مانند تنگه هرمز تاثیر می‌گذارد. بسته شدن این تنگه استراتژیک که ۲۰ درصد جریان جهانی نفت را تحت‌تاثیر قرار خواهد داد، قیمت نفت را به 120 تا 130دلار خواهد رساند.
بررسی اخبار منتشرشده نشان می‌دهد که شرایط تولید نفت ایران در حالت عادی قرار دارد و شرکت ملی توزیع و پالایش نفت ایران اعلام کرد تاسیسات ذخیره‌سازی و پالایش نفت آسیبی ندیده و همچنان فعالیت دارند. ایران یکی از اعضای اوپک است که در‌حال حاضر، حدود 3/3 میلیون بشکه در روز نفت تولید می‌کند و بیش از ۲ میلیون بشکه در روز صادرات نفت و سوخت دارد.
درحالحاضر قیمت نفت در محدوده 70دلاری قرار دارد و اگر شرایط چند روزی بدین شکل پیش برود احتمال دیدن نفت 100دلاری دور از انتظار نیست.
طلا و سکه در مسیر رشد
با وجود تعطیلی شاهد آن بودیم که به صورت غیررسمی قیمت طلا و سکه در بازار ایران افزایشی شد و در لحظه نگارش این گزارش قیمت طلا در بازار برابر با 7میلیون و 927هزار تومان است؛ این در حالی است که قیمت طلا در آخرین معاملات روز پنجشنبه برابر با 6میلیون و 774هزارتومان بود.
قیمت سکه بهادار در معاملات روز پنجشنبه نیز برابر با 75میلیون و 890هزار تومان بود، اما آخرین قیمت روز یکشنبه عدد 69میلیون و 115هزار تومانی را نشان می‌دهد. کارشناسان پیش‌بینی می‌کنند که این عدد احتمالاً بیشتر می‌شود.
آخرین قیمت سکه امامی در روز 22خردادماه برابر با 75میلیون و 890هزار تومان بود و روز یکشنبه به عدد 75میلیون و 890هزار تومان رسید. نیم‌سکه نیز در آخرین معاملات هفته اخیر عدد 42میلیون و 400هزار تومانی به خود دیده بود که در معاملات روز تغییراتی نداشته است.
این قیمت‌ها به صورت غیررسمی در بازار است و همچنان قیمت‌های اصلی در بازار مخابره نشده است. اما کارشناسان پیش‌بینی می‌کنند که در صورت ادامه‌دار بودن شرایط کنونی قیمت طلا به بیش از 8میلیون تومان و قیمت سکه نیز به بیش از 100میلیون تومان خواهد رسید.
تنش در بورس‌های جهانی
جنگ میان ایران و اسرائیل باعث شد که تمامی بورس‌های دنیا واکنش نشان دهند و هر یک شرایط جدیدی را تجربه کنند. بر همین اساس شاخص بازار سهام قطر (QSI)، با افت ۴درصدی، تمام اجزای تشکیل‌دهنده آن در محدوده منفی قرار گرفتند. در میان آنها، بانک ملی قطر (QNBK.QA)، با افت 3/3درصدی، بزرگترین وام‌دهنده خلیج فارس، قرار داشت.
شاخص معیار عربستان سعودی (TASI.)، با افت 3/6 درصدی سهام در بخش‌های مختلف، سقوط کرد، درحالی‌که بورس کویت (BKP.)، با افت ۳درصدی و شاخص بحرین (BAX.)، با افت 0/8 درصدی، سقوط جدیدی را ثبت کردند. همچنین بورس مسقط (.MSX30)، با افت 1/9درصدی مواجه شد.
بورس اسرائیل نیز یکپارچه سرخ‌پوش شد؛ اما تنها سهم ESLT البیت سیستمز شرکت هوافضا، صنایع جنگ‌افزاری و فناوری اطلاعات اسرائیلی مثبت است. این شرکت که طیف گسترده‌ای از تجهیزات دفاعی و جنگ‌افزاری را تولید می‌کند، که شامل سیستم‌های ارتباطات رادیویی، هواپیماهای بدون سرنشین، انواع رادارها، تجهیزات نیروی دریایی، سلاح‌های کنترل از راه‌دور و جنگ‌افزارهای الکترونیکی است. شرکت البیت سیستمز در سال ۱۹۶۷ توسط شرکت صنایع الکترونیکی الرون راه‌اندازی شد و دارای عملیات در کشورهای ایتالیا، فرانسه، رومانی، بریتانیا، ولز، کلمبیا، برزیل و ایالات متحده آمریکاست. دفتر مرکزی شرکت البیت در شهر حیفای اسرائیل قرار دارد و بخشی از سهام آن در بازارهای بورس نزدک و بورس تل‌آویو معامله می‌شود. بزرگترین سهامدار این شرکت مایکل فیدرمن است که هم‌اکنون به‌عنوان رئیس هیئت‌مدیره آن نیز فعالیت می‌کند.
نفت در آستانه 100 دلاری شدن
احمد اشتیاقی، کارشناس اقتصادی، در گفتوگو با «هم‌میهن» نیز در این خصوص گفت: طبیعتاً هر زمان منطقه وارد فاز جنگ و بحران می‌شود، تمام بازارهای مالی جهان به‌خصوص بازارهای کالایی، واکنش نشان می‌دهند. در بحران اخیر هم شاهد بودیم که طلا و نفت با شروع تنش‌ها، وارد یک روند صعودی شدند. این رفتار بازارها ناشی از نگرانی سرمایه‌گذاران نسبت به امنیت عرضه نفت در خاورمیانه و افزایش ریسک ژئوپلیتیکی است. به‌خصوص، نگرانی‌ها درباره امنیت تنگه هرمز می‌تواند روی قیمت نفت تاثیر بگذارد.
این کارشناس بازار سرمایه افزود: فعلاً اگر فقط سطح درگیری میان ایران و اسرائیل باقی بماند، تاثیر قابل‌توجه و فراگیری روی بازار نفت نخواهیم دید و به نظرم بعید است که قیمت نفت از ۸۰دلار عبور کند. آمارهای رسمی هم نشان می‌دهد که ایران بیش از یک و نیم میلیون بشکه نفت صادر نمی‌کند، پس عرضه جهانی مختل نشده است. همین روند را درباره طلا هم می‌توان دید.
اگرچه تقاضا برای طلا افزایش پیدا کرده، اما از نظر من در سطح کنونی، قیمت اونس جهانی بعید است از ۳۵۰۰ دلار عبور کند. البته اگر دامنه جنگ به سایر کشورهای خلیج‌فارس سرایت کند، طبیعتاً باید منتظر جهش چشمگیرتری در نفت و طلا باشیم.
وی با اشاره به شرایط کشور توضیح داد: شرایط ایران با دنیا فرق دارد. وقتی کشور در وضعیت جنگی قرار می‌گیرد، در گام اول، رفتار تمام بازیگران ایرانی چه حقیقی، چه حقوقی، به سمت امن‌سازی دارایی‌ها می‌رود. یعنی عملاً نقد کردن دارایی‌ها و تبدیل آن به ریال، طلا و دلار در اولویت قرار می‌گیرد. به همین خاطر می‌توانیم شاهد افزایش تقاضای ناگهانی در بازار طلا و دلار باشیم.
اشتیاقی در پیش‌بینی قیمت دلار گفت: وضعیت فعلی به‌گونه‌ای است که دلار می‌تواند افزایشی باشد؛ به‌ویژه اگر فضای جنگی ادامه‌دار باشد و اخبار حملات جدید به گوش برسد، این رشد کاملاً محتمل است. اگر بحران گسترش پیدا کند و منطقه خلیج فارس به درگیری‌های مستقیم کشیده شود، قیمت دلار را تحت‌الشعاع قرار خواهد داد.
این کارشناس اقتصادی درخصوص تاثیر جنگ بر بورس نیز توضیح داد: بازار سهام اولین بازاری است که تحت فشار قرار می‌گیرد. در زمان بحران و تهدید جنگی، سرمایه‌گذاران تمایلی به ورود نقدینگی جدید به بورس ندارند و عمدتاً به سمت فروش می‌روند. در نتیجه، بازار سهام با ریزش احتمالی همراه خواهد بود. در عوض، دارایی‌هایی مثل طلا و دلار به‌شدت مورد توجه قرار می‌گیرند.
وی درباره تاثیر جنگ بر روی بازار مسکن گفت: بازار مسکن طبیعتاً دچار رکود می‌شود؛ چراکه خرید و فروش مسکن یک تصمیم بلندمدت است و در دوران نااطمینانی و اضطراب سیاسی، معاملات بزرگ به تعویق می‌افتد. صندوق‌های درآمد ثابت هم طبیعتاً تحت‌تأثیر خروج سرمایه قرار می‌گیرند.
اغلب مردم پول‌های خود را به جای نگهداری در این صندوق‌ها، به طلا و دلار تبدیل می‌کنند. البته انتظار می‌رود این صندوق‌ها برای رقابت با رشد نرخ ارز و جلوگیری از خروج سرمایه، نرخ سود خود را بالاتر ببرند. الان برخی صندوق‌ها نرخ سود حدود ۳۳درصد را اجرایی می‌کنند ولی ممکن است مجبور شوند حتی نرخ‌های بالاتری پیشنهاد بدهند تا توان رقابتی بیشتری داشته باشند.
اشتیاقی با پیش‌بینی شرایط آینده بازارها توضیح داد: بستگی کامل به میزان و دامنه بحران دارد. اگر درگیری‌ها صرفاً محدود و کوتاه‌مدت باشد، بازارها بعد از یکی دو هفته به تعادل قبلی بازمی‌گردند. اما اگر منطقه وارد یک فاز جنگی مزمن و طولانی شود، عملاً باید خود را برای رشد نرخ ارز، جهش قیمت طلا و رکود عمیق‌تر در بازار مسکن و سهام آماده کنیم. در آن سناریو، سیاست‌گذار مجبور است برای کنترل نقدینگی و مدیریت رفتار هیجانی، تدابیر جدی‌تری اتخاذ کند؛ مثلاً دامنه نوسان بورس را محدودتر کند یا حجم مبنا را افزایش دهد.
بازار ارز در انتظار سیاست بانک مرکزی
پیمان مولوی، کارشناس اقتصادی نیز در گفتوگو با «هم‌میهن» گفت: اگر جنگ شعله‌ورتر شود، احتمال رسیدن قیمت نفت به عددهای بالاتر نیز وجود دارد؛ حتی ممکن است ما شاهد قیمت‌هایی بالای ۱۰۰دلار باشیم.
با‌این‌حال در شرایط فعلی، نفت به نظر می‌رسد در حدود ۸۰ تا ۸۵دلار باقی بماند. دلیل آن این است که قیمت‌هایی فراتر از این میزان، هم برای اقتصاد آمریکا و هم برای چین، که به عنوان موتورهای محرک اقتصاد جهانی عمل می‌کنند، آسیب‌زا خواهد بود.
وی ادامه داد: انس جهانی طلا با هر جهشی در سطح جهانی، تقویت خواهد شد و این قاعده مستثنا نیست. البته، افزایش قیمت طلا معمولاً حالت پلکانی دارد و این رشد، بیشتر از اتفاقات بین‌المللی به انتظارات مربوط به کاهش نرخ بهره فدرال رزرو وابسته است. به نظر می‌رسد نرخ بهره تا پایان سال ۲۰۲۵ به میزان یک واحد کاهش پیدا کند. اما اگر افزایش قیمت نفت باعث ایجاد فشار تورمی در آمریکا شود، این کاهش نرخ بهره می‌تواند با کندی بیشتری اتفاق بیفتد.
این کارشناس اقتصادی توضیح داد: بازار ارز ایران این روزها وارد مرحله حساس شده است. در حال حاضر باید دید بانک مرکزی چه سیاستی اتخاذ خواهد کرد؛ آیا کنترل بازار را در اولویت قرار خواهد داد یا سیاست‌های دیگری را پیش خواهد گرفت؟ فعلاً، به نظر می‌رسد در محدودیت درآمدی قابل‌توجهی به سر نمی‌بریم و وضعیت درآمدی مشابه گذشته باقی مانده است. اما مسئله مهم این است که آیا نفت به فروش خواهد رفت یا خیر، و این روی رشد اقتصادی تأثیر زیادی خواهد داشت. کاهش درآمد نفتی می‌تواند تورم را تحت فشار قرار دهد و این تورم به صورت غیرمستقیم، روی بازار ارز نیز اثرگذار خواهد بود.
مولوی در پاسخ به سوالی مبنی بر اینکه جنگ چه تاثیری بر شرکت‌ها دارد نیز گفت: مشکل جدی شرکت‌ها در شرایط فعلی این است که حجم زیادی از کالاهایی که تولید کرده‌اند، فروش نرفته و انبار شده است. این باعث می‌شود شرکت‌ها با مشکل نقدینگی مواجه شوند و برای ادامه فعالیت‌شان نیاز به سرمایه در گردش داشته باشند. حالا باید دید بانک مرکزی برنامه‌ای برای حمایت از این شرکت‌ها در نظر خواهد گرفت یا خیر.
این کارشناس اقتصادی در نهایت گفت: بیشتر نوسانات ارزی و اعداد، در کانال‌های فردایی و تتر دیده می‌شود و در بازار حواله تقاضای کافی برای معاملات وجود ندارد. به نظر می‌رسد بسیاری از فعالان بازار، دست نگه داشته‌اند و منتظر تصمیمات بانک مرکزی و توسعه روندهای آتی هستند.
