چالش ملی مسمومیت دانش‌آموزان

دیروز دوباره 107 دانش‌آموز دختر در بروجرد مسموم شدند. تکرار ماجرای مسمومیت دانش‌آموزان که به‌جز یک مدرسه پسرانه مابقی آنها در مدارس دخترانه رخ داده به یک چالش ملی تبدیل شده است. یک اتفاق بی‌سابقه که افکار عمومی را نگران کرده است. از نهم آذر ماه تا امروز دقیقاً سه ماه است که خبر مسمومیت دانش‌آموزان دختر در شهرهای قم، بروجرد، اردبیل و تهران به‌گوش می‌رسد. مسمومیت دانش‌آموزان در روزهای نخست فقط یک اتفاق ساده تلقی می‌شد که مسئولان تلاش می‌کردند منشأ آن را پیدا کنند. اما اکنون این گمانه‌زنی مطرح‌ شده که مسمومیت‌ها به‌عمد رخ داده است. همان‌طور که دیروز معاون وزیر بهداشت عامدانه بودن مسمومیت دانش‌آموزان مدارس قم را تائید کرده و گفته که مشخص‌شده افرادی دوست داشتند تمامی مدارس، به‌خصوص مدارس دخترانه تعطیل شوند. نکته اول درباره حادثه مسمومیت‌های دانش‌آموزان به جنس اطلاع‌رسانی دستگاه‌های مرتبط برمی‌گردد. متأسفانه اطلاع‌رسانی‌ها نارسا، ناکافی و مبهم بوده است. برخی از دولتمردان مانند وزیر آموزش‌وپرورش به‌خصوص در روزهای نخست این حادثه، آن‌طور که لازمه یک مقام مسئول است ورود نکردند و حرف‌هایی بدون تأمل مطرح کردند. غافل از اینکه اطلاع‌رسانی معیوب، منجر به افزایش نگرانی‌ها و رواج شایعات مختلف می‌شود. در پی وقوع این حوادث، فرضیه‌های متفاوتی نیز مطرح شد. فرضیه‌هایی چون مازوت‌سوزی و آلوده کردن هوا با آلاینده‌های شیمیایی، مسمومیت از طریق گازهای مونوکسید‌کربن، آمونیاک، دی‌اکسید‌کربن، استفاده از اسپری حشره‌کش، وضعیت نامناسب موتورخانه مدارس و... مطرح شده است. اما تداوم این اتفاقات، این فرضیه را تقویت کرد که علت مسمومیت‌ها عمدی است. فارغ از این گمانه‌زنی‌ها و فرضیه‌ها، به‌طور قطع لازم است وزارت‌خانه‌های آموزش‌وپرورش و بهداشت و همچنین کارگروه‌های بررسی مسمومیت دانش‌آموزان ضمن شفاف‌سازی، گزارش‌هایی دقیق همراه با جزئیات در اختیار افکار عمومی قرار بدهند. درعین‌حال گزارش‌های تکمیلی دیگری در ادامه پیگیری‌های‌شان منتشر کنند.

نکته مهم دیگر به عملکرد دستگاه‌های امنیتی و انتظامی برمی‌گردد. این دستگاه‌ها می‌توانند گزارشی از چرایی این حادثه و نتیجه تحقیقات‌شان به جامعه ارائه بدهند. جامعه به‌دلیل وقوع چنین حوادث تلخی، آشفته می‌شود. ارائه گزارش‌های شفاف از سوی دستگاه‌های مسئول می‌تواند به کاهش التهابات و آرامش جامعه کمک کند. در مورد این مسمومیت‌ها، استرس، عامل بسیار مهمی است که آرامش روانی افراد مختلف، به‌خصوص دانش‌آموزان را درگیر خود می‌کند. در مقابل، هرچقدر فضای مدارس و محیط زندگی و تحصیل دانش آموزان آرام‌تر باشد بهتر می‌توان این مسائل را مدیریت کرد.
به‌هرحال چنین اتفاقاتی امنیت اجتماعی را به‌عنوان حساس‌ترین و مهم‌ترین نوع امنیت به مخاطره می‌اندازد. امنیت، قطعاً امری فراتر از مصادیق صوری و ظاهری فقدان جرائم و آسیب‌ها محسوب می‌شود و مصادیق مختلفی چون امنیت روحی، اخلاقی، بهداشتی و اقتصادی و موارد بی‌شمار دیگری را دربر می‌گیرد و عناصر اساسی زندگی انسان‌ها را شامل می‌شود. چنین اتفاقاتی ضریب امنیت اجتماعی را هدف می‌گیرد.
این در حالی است که دستگاه‌های امنیتی کشور در بسیاری از موارد، وقتی اتفاقی رخ می‌دهد که منشأ آن معلوم نیست، خیلی سریع دست‌به‌کار شده‌اند و علت را شناسایی و به مردم معرفی کرده‌اند. اما روشن شدن چرایی حادثه مسمومیت‌ها در حال طولانی شدن است. پس دور از ذهن نیست که افکار عمومی انتظار داشته باشد چرایی این حادثه عجیب هر‌چه زودتر شناسایی شده و مبدأ آن اعلام شود.
‌دادستان کل کشور چندی پیش احتمال اقدامات مجرمانه عمدی درباره مسمومیت‌ها را مطرح کرد. به‌تدریج برخی از مسئولان و نمایندگان مجلس نیز چنین فرضیه‌ای را مطرح کرده‌اند تا اینکه دکتر پناهی، معاون تحقیقات و فناوری وزیر بهداشت عمدی‌بودن این حادثه را در قم تائید کرد. اکنون می‌توان سؤال کرد چه کسانی از این سلسله‌اتفاقات سود می‌برند؟ و اگر واقعاً علت این حوادث، عمدی است چه تفکری پشت این داستان وجود دارد؟ به‌نظر می‌رسد که یک ایده و سازمان‌دهی پشت این اتفاقات وجود داشته باشد. اگر این فرضیه درست باشد آیا چنین ساختاری می‌تواند از چشم نهادهای امنیتی دور بماند؟
مطلب دیگر درباره مسمومیت‌ها به واکنش مسئولان برمی‌گردد. مسئولانی که درباره همه اتفاقات ریزودرشت جامعه سخن می‌گویند و اظهارنظر می‌کنند اما موضوع مسمومیت‌ها و چرایی مسئله را به یکدیگر حواله می‌دهند و امر پیگیری را به دیگری می‌سپارند. درباره این مسئله لازم است نظر مسئولان به شکل شفاف گرفته شود.
به‌هرحال مسمومیت سریالی دانش‌آموزان سه ماه است که ادامه دارد. قاعدتاً باید صبر کرد تا چرایی این حادثه به شکل رسمی از سوی دستگاه‌های ذی‌ربط اعلام شود. اما می‌توان امیدوار بود که چرایی این حادثه به داستان غم‌انگیز اسیدپاشی اصفهان منجر نشود که هیچ‌وقت مشخص نشد چه کسانی پشت آن بودند.